Dagur - 13.10.1920, Blaðsíða 1

DAGUR
kt mur úí á hverjum miðvikud.
Kostar kr. 4.50 til áramóta.
Gjalddagi jyrir 1. ágúst.
AFGREIÐSLAN
er hjá Jóni P. Pór.
Norðurgðtu 3. Talsimi 113.
lnnheimtuna annast ritstjórinn.
III.
ar.
Akureyri, 13. október 1920.
25. blað.
Í7KT7V
Um skólamál.
Stéfnumunur.
Engann þarf að undra þó í odda sker-
ist með íslendingi og Degi í skólamál-
um. Flestir lesendur munu sjá, að til
grundvallar fyrir ágreiningnum liggur
gagngerður stefnumunur í mentamálum.
íslendingur er blað íhaldsins og þröng-
sýpinnar í þessum málum, og er að
því leyti einstakt í sinni röð og sténdur
eitt uppi. F*ar er sjónin hvest aftur í
tímann, á hinn forna Hólaslól og skóla.
Vígslubiskupstitillinn verkar eins og lífs-
ins balsam á þessa margþjáðu fornald-
ardýrkun, en eftir stendur opið sár,
þar sem var hinn lærði skóli á Hólum.
Patta ræður fyrsi og fremst. Þess vegna
svo létt og munntamt að æpa á sögu-
legan rétt. Hitt verða þyngri umsvif, að
líta í kring um sig og fram í tímann og
finna gild rök, sprottin upp úr ástandi
þjóðfélagsins fyrir réttmæti kröfunnar
um lærðan skóla á Norðurlandi, eins og
nú standa sakir.
Dagur fyllir af^ur á móti flokk þeirra
manna, sem sjá og skilja, að mikið
hefir um skipast á landi hér í þessu
efni síðan á dögum Hólaskóla og harma
það ekki. Þeir vita vel, að Hólaskóli
var þjóðinni mikils virði eins og þá var
háttað. F’eir vita, að þá var all kapp
lagt á æðri mentun. Önnur mentun var
í litlum metum. Allur þorrimi fór var-
hluta þeirra gæða. Síðan hefir hugsun-
arhátturinn breyzt, þarfir og kröfur
breyzt. Víðsýnir menn og framsýnir
sjá, að okkur er ekki einungis þörf lærðra
manna, heldur er okkur þörf vel merit-
aðra manna á öllum sviðum. Landbún-
aðurinn bfður viðreisnar, samgöngumál-
in bíða úrlausnar, sjávarútvegur, sigling-
ar og verzlun eru á framfaraskeiði, iðn-
aður er að rísa upp í landinu. Atvinnu-
hættirnir eru alsfaðar að breytast og fær-
ast út. Með hverju ári hrópa þarfirnar
hærra á hæfa menn í trúnaðarstöðurnar,
hvort sem um verklega forstöðu er að
ræða, eða skrifstofustörf. Með hverju
ári verður þjóðinni Ijósara hversu yfir-
gripsmikil lýðmentun og sérmeniun i
ýmsum greinum, er mikilsvert skilyrði
fyrir vexti þjóðarinnar, þrifum hennar
og sannarlegu sjálfsstæði. Hvel- einstak-
lingur þarf að vera starfi sínu vaxinn;
sjá vel út yfir sinn vcrkahring, öðlast
meira víðsýni, svo hann skilji, hvaða
þýðingu hlutverk hans hefir í starfi al-
þjóðar. Gætnir framsóknarmenn sjá, að
þjóðin þarf að víkjast skynsamlega og
með glðggum skilningi við þessari miklu
þörf.
Hinsvegar er ástandið slíkt í landinu,
að langmestur hluti þjóðarinnar fær þá
mentun eina, sem heimtuðermeð barna-
fræoslulögunum. Sáralitlu af alþýðu-
fræðslu þörfinni er fullnægt, en á hverju
ári útskrifast úr mentaskóla landsins
fleiri lærðir n enn en þjóðin þarfnast í
embættin og til vísindalegra starfa. F’eg-
ar ástandið er svona, rís upp einn af
skólamönnum okkar og blaðamönn-
um og beitir sér efiir sínum litlu
kröfturn fyrir því, að fá lærðan skóla
stofnsettan á Norðurlandi. Hann
kemur ekki auga á aðra meiri þörf í
mentamálunr okkar. Þesoa kröfu byggir
hann fyrst og fremst f sögulegum rétti
og ályktar svo, að sá, sem vill ekki setja
þenna sögulega rétt efst á blað, vegna
gerbreyttsástands í landinu, telji Hólastól
og skóla hafa verið einskis virði þjóðinni.
F*etta sýnir ekkert annað, en að þessi
maður skilur ekki hinar breyttu ástæð-
ur, að hann er gersamlega ófær, til þess
að skilja sitt eigið umhverfi, að hann
er fæddur að minsta kosfi 3 öldum of
seint, og að hartn er Iíkari gömlum
uppvakningi úr Hólagarði, heldur en
einum af skólamönnum og blaðamönn-
um Íslendínga á 20. öldinni.
Stefnumunurihn er því auðsær. Ann-
ars vegar afturhaldið, sem sér ekki ann-
að, en það sem var. Hins vegar fram-
sóknin, sem sér líka það sem er og
vérða vill.
Lýðmentun og sérmentun.
í framanskráðum greinum hefir verið
bent á, hversu alþýðufræðsluhliðln á
mentamálum okkar er stórum umfangs-
meiri og erfiðari viðfangs en hin, sem
horfir að æðri mentun. Með þessu er
ekki kastað rýrð á gildi æðri mentunar.
það þarf að leggja mikla áherzlu á, að
búa sem bezí um hag hins lærða skóla;
að öllum verði trygður jafn réttur og
aðstaða, til þess að, njóta hans, svo sem
framast má verða. En hér er leiðin þeg-
ar brótin, vantar aðeins herzlumuninn,
til þess að færa skipulagið í það horf,
sem verður til roestrar gagnsemdar fyrir
þjóðina,
Öðru máli er að gegna um alþýðu-
fræðsluna. Par er leiðin að mestu ó-
brotin þann dag í dag. í því efni hefir
lítið verið gert nema klóra í bakkann.
Barnafræðslufyrirkomulagið er stórgallað.
Sú kynslóð, sem hefrr vaxið upp við
það, sér, að það fullnægir hvergi nærri
kröfutíi okkar um alþýðufræðslu. Sú
skoðun ryður sér til rúins, að áherzlan
eigi að leggjast á unglingafræðslu. Sú
kynslóð, sem sér framundan það hlut-
verk, að koma alþýðufræðslunni í við-
unanlegt horf, veit, að það er blátt á-
fram heimskuleg sóun á viðleitni, að
ætla sér að troða allri bóklegri þekk-
ingu, sem hver fullvita og starfandi mað-
ur þarfnast, í börn, áður en skilnings-
gáfa þeirra er vöknuð nema til hálfs,
og áður en dómgreind og ályktunargáfa
þeirra lætur á sér bæra.
En unglingafræðslan hefir ,'altaf .setið
á hakanum frá hendi þess opinbera.
Gagnfræðaskólarnir okkar, búuaðar-
skólarnir, kennaraskólinn og kvennaskól-
arnir hafa átt að nægja til alþýðufræðslu,
Raun hefir borið vitni um, hversu mjög
hefir á það vantað. Einstakir menn með
skólaáhuga, sem hefir blætt í augum
þetta sleifaralag á alþýðufræðslunni, hafa
haldið uppi lýðskólum; Iagt þar fram
alla krafta sína og fjármuni með litlum
styrk frá þvi opinbera. Má þar til nefna
Benedikt Bjarnarson, Húsavík, Sigurð
F*órólfsson, Hvítárbakka og ýmsa fleiri.
F’ingeyingar, sem sitja þó á næsta leiti
við gagnfræðaskólann á Akureyri, sjá
hvert siefnir í þessum málum. F*eir hafa
unnið að stofnun lýðskóla í sýslunum,
og safnað þegar miklu fé. Ungmenna-
íélögin beita sér fyrir málinu. Frá Suð-
urlandsundirlendinu heyrist það sama.
Austfirðingar hafa umsteypt svokölluð-
um búnaðarskóla í alþýðaskóla. Alstað-
ar sveigist áhugi uppvaxandi lýðs í land-
inu í þessa átt. F’ess verður naumast
langt að bíða, að vaxandi þörf og skiln-
ingur auki skrið þessa máls, svo að til
gagngerðrar byltingar horfi í mentamál-
um, og knýi fram skipulagsfast kerfi,
sem fullnægi þörfurn vaxandi, siðaðrar
og sjálfstæðrar þjóðar.
Enn er ekki um annað að ræða en
fálm í þá átt, að fullnægja einhverju af
alþýðufræðsluþörfinni á einhvern hátt.
í stuttri og fljótskrifaðri blaðagrein er
ekki tiægt að reifa mál þetta svo sem
vert væri, j»(í má henda á htfMðálrætti.
Að því rnun stefna, að aðaláherzla
verði lögð á unglingafræðsluna. Hennar
þarf allur þorri þjóðarinnar að njóta.
Barnafærðslan verður meira uppeldis-
viðleitni f siðlega átt en bókleg fræðsla.
F*á fyrst eru menn hæfir til fræðináms
þegar þörfin er orðin mönnum Ijós og
þráin eftir fræðslu er vöknuð. F*á fyrst
förum við að Iæra okkur til gagns, þeg-
ar við finnum samstæður í því, sem við
erum að læra og þvi sem við er-
um að reyna, og sjáum framundan.
F*egar áiyktunargáfan er vöknuð, starft-
þráin og löngunin, til þess að taka ein-
hverja ákveðna hlutdeild í starfi alþjóð-
ar, með öðrum orðum: þegar við er-
urn vöknuð til lífsins, þá fyrst er tími
kominn, til þess að opna fyrir okkur
paradís þekkingarinnar.
En við byggingu skólakerfis okkar,
þurfa tvö áherzluatriði að koma fyrst
og fremst til greina, Fyrst það að sntða
alþýðumentunarkröfurnar við hcefi, og
f annan stað að draga skýra merkjallnu
milli lýðmentunar og sérmentunar. Við
hófum ekki alt að þessn átt neina sér-
skóla, sem geta heitið því nafni, nema
ef til vill stýrimannaskólann. Orsökin er
sú, að undirbúninginn hefir vantað, þ.
e. alþýðufræðsluna. Skólarnir hafa orðið
að gegna tvennskonar skyldu; vera bæði
lýðskólar og sérskólar. Almenn fræðsla
hefir af sjálfsagðri nauðsyn orðið að
ganga fyrir, áður en sérmentun yrði kom-
ið við. Útkoman hefir því orðið sú, að
sérmentunin hefir setið á hakanum og
orðið lítið úr. Við eigum því í raun
réttri engan búnaðarskóla, engan hús-
mæðraskóla, engan kennaraskóia, sem
geti heitið sérskólar. Pessu þarf að breyta.
Skilyrði fyrir því að við eignumst sér-
skóla, er, að við komum alþýðufræðsl-
unni í sæmilegt horf.
Að þessu þarf þá að stefna í fram-
tíðinni:
1. Að finna réttan mælikvarða fyrir al-
mennri fræðslu og gefa hverjum
manni kost á henni.
2. Að fullnægja fræðsluþörfinni á rétt-
um tíma þroskaskeiðsins.
3. Að draga skýra merkjalínu milli
alþýðufræðslu og sérfræðslu.
4. Að haga sérfræðslunni eftir þörfum
og hneigðum.
5. Að samræma alt okkar skólakerfi
svo það verði ein lífræn heild, þó
án þvingandi sambands,