Dagur - 03.11.1920, Blaðsíða 2

106
ÐAQUR
þess að greiða úr fjárhagsvandræðun-
um, að óinnieysanlegu seðlarnir hverfi
ekki að minsfa lcosti, svo miklu leyti
sem þeir verða ekki yfirfœrðir og sem
fyrst úr sögunni.«
Yfirlit.
, I.
Hér að framan hefir verið gefin a!l-
ítarlegur útdráttur úr umræðum manna
um þessi lang alvarlegustu mál sem nú
eru á dagskrá þjóðarinnar, viðskifta-
kreppuna og íslandsbankamálið. Skulu
nú, lesendum til hægðarauka, dregnar
saman helztu niðurstöðurnar.
Kaaber bankastjóri legst á sveif með
Alþyðubl. og telur orsök vandræðanna
þá, að íslandsbanki hafi bundið óhæfi-
lega stóran hlut af veltufé sínu ásamt
lánstrausti erlendis með lánveitíngum
sínum til fiskverzlunar. Pað hafi gert
hann ófæran, til þess að yfirfæra fé
fyrir landsmenn og Landsbankann. Petta
orsaki umtalið um gengismuninn á ísl.
og dönskum gjaldeyri. Hinsvegar víkur
hann ekki beint að því, hvort um geng-
ismismun sé að ræða eða ekki.
Jón Laxdal stórkaupmaður álítur að
ekki sé um gengismismun að ræða, held-
ur tilraun danskra viðskiftaaðila að fá
greitt vaxtatap, þó gengismunur sé ekki
óhugsanlegur framvegis. Aðalorsök við-
skiftakreppunnar álítur hann þá, að bank-
arnir hafi ekki yfir nógu miklu fé að
ráða.
Garðar Gíslason stórkaupmaður
kennir um illu ástandi í heiminum, sem
hafi orsakað verðfall ísl. afurða, sölu-
tregðu og fjárkreppuna. í grein hans
kennir frekar varnar bankanum til handa.
En Morgunblaðið vill helzt gera orð
hans að sínum.
Stjórn íslandsbanka telur að fjár-
málaástandið í landinu sé að kenna ó-
væntu og snöggu verðfalli afurðanna og
viðskiftaástandinu í heiminum yfirleitt.
Hún veit til þess, að gengismunur hefir
átt sér stað á íslenzkum og dönskum
gjaldeyri, þó ekki I gegnum íslands-
banka. Telur að bankanum einum og
engum öðrum komi það við, hvernig
hann ráðstafi fé sínu. Neitar að bank-
anum beri skylda, til þess að sjá Iands-
mönnum fyrir erlendum gjaldeyri. Neit-
ar ennfremur, að bankanuin beri skylda
tii að hlýta lagafyrirmælum, sem sett
hafa verið að skilyrði fyrir auknum seðla-
útgáfurétti, vegna þess að bankinn hafi
aldrei viðurkent þau. Kvartar yfir árás-
ura, sem gerðar hafi verið og stuðli til
þess að veikja og vekja tortrygni á ís-
Iandsbanka.
Fjármálaráðherrann teiur aðalor-
sökina of mikla eyðslu landsmanna og
innflutning vara og að framleiðsla síð-
asta árs hafi ekki selzt því verði, sem
henni bafi verið haldið í.
G. Ó. lcemst að þeirri niðurstöðu,
að um eðlilegan gengismismun sé að
ræðí, Við getum ekki með neinum ráð-
um haft inuleysanlega seðla, gengis-
skráning þyrfti að fara fram í íslenzkum
bönkum, en eina ráðið til þess að laga
gengið, sé að takmarka innflutning vara
og flytja sem mest út.
Eggert Briem frá Viðey telur aftur
á móti frnmorsökina til peningakrepp-
unnar vera óinnleysanleik seðtanna og
henni létti ekki af fyr en þeir hverfi.
Sölyn sé hjá íslandsbanka að því leyti,
sem hann hefir gert sig ófæran, til
þess að annast yfirfærslu á fé fyrir Iands-
menn, en hðfuðorsökin si hjá þingi og
stjórn, þar sem seðlarnir hafi verið
gerðir óinnleysanlegir og Landsbankinn
ekki látinn njóta heimildar sinnar að
taka út gull og nota það til yfirfærslu
fyrir landsmenn.
j (Meira.)
Á vesturvegum.
iii.
1 Winnipeg.
Eftir 60 klukkustunda næstum því
hvíldarlausa fleygiterð, komum við til
Witinipeg. Enn er þó ekki komið
lengra en sem næst f mitt land. Við
verðum íegin að losna af pínubekkjun-
um, og vera komirin á aðaláfangastað
eftir þessa löngu ferð. Dyrum er sleg-
ið opnum og fólkið streymir út úr járn-
brautarvögnunum inn í geysistóra hvolf-
bygða járnbrautarstöð. Þar inni er hin
mesta ös og troðningur. Um sex
hundruð íslendingar eru þarna staddir,
margir til þess að fagna ástvinum og
kunningjum, aðrir af samúð og hjálp-
fýsi, enn aðrir af forvitni.
Augu mín hvarfla um matinþröngina,
en eg þekki ekkert andlit. Rað er svip-
að því, sem opnuð sé lambakró á stekk.
Hver leitar að sínum. Við, sem höf-
um haldið hópinn á latigri ferð, tvístr-
umst innan um manngrúann, og erum
um leið skilin og töpirð hvórt öðru.
Út frá þessari höfuðstöð, sem Winni-
pegborg er f samgöngukerfi Vesturfylkj-
anna, liggja langar og skildar leiðir út
í víðáttuna og tínsluna.
Pað er eins og grípi mig hálfgerður
söknuður. A ferðinni var eg í þeim
hóp, þar sem allir urðu jafningjar, og
töldu sér skylt að vera það. Allir urðu
jafningjar, vegna þess að þeir áttu að
baki sameiginlega ættjörð, framundan
sameiginlegt óskaland og umhverfis
hafsauðnina, sem fer ekki í manngrein-
arálit. Pegar svona verður líkt ástatt
fyrir mörgum, hverfur margt, sem sund-
urgreinir og aðskilur. Um stöðu og
stétt er ekki spurt, ekki um afrek né
ávirðingar, heldur raeður systkinaþelið,
meðan leiðir liggja saman milli skers
og báru út í lokkandi óvissuna.
Það grípur mig söknuður, því eg er
einn í öllum þessum mannfjölda. En
þegar Vestur-íslendingar fjölmenna til
móts við innflytjendur, verður enginn
einstæðingur í innflyljendahópnum. Flest-
ir verða fegnir, að mega taka einhverja
að sér, og láta hann njóta gestrisni
sinnar og þjóðernishlýju. Og mitt hlut-
skifti verður gott. Vandalaus vinur,
s«m eg hsfi aldrei séð né heyrt, tekur
inig heim með sér. Alt er mér veitt,
sem bezt er og hugþekkast. Gestgjali
minn, sem er ógift, roskin kona, er mér
jafnhlý og nákvæm eins og eg væri
drengurinn hennar, kominn heim úr
langri fjarveru. Gott er að þvo af sér
ferðarykið í baðinu. Betra er þó að
finna hlýjustraum íslenzkrar gestrisni
baða viðkvæman huga sinn.
Eg er háttaður í bezta rúmi. Það
eru mikil viöbrigði eftir Ieguna á tré-
bekkjum lestarinnar. Pað er mikil nautn
að teygja úr limum sínum og velta sér
í dúnmjúkri sænginni.
Út um gluggann sé eg bláskygðan
stjörnuhiminn. Og eg stari norðaustur
í geiminn, í áttina, sem er orðin mér
kærust og sárust. Einhversstaðar þarna
í hvolfinu skerast sjónbaugar minn og
þeirra, sem eftir urðu.
Nú er ekki tími til hugarvíls. Eg
finn að mér fer líkt og manninum í
æfintýrinu, sem ekki mátti horfa til
baka, hvað sem á gengi, því þá yrði
hann að saltstólpa. Um að gera að
horfa fram en ekki aftur. Þó verður
hvorugt. Hugurinn staðnæmist við á-
hrif síðustu stundanna. Hlýtt hjartaþel
og góðgerðir, sem aldrei er hægt að
þakka. En þó — þó einhver mikil
vöntun fyrir íslenzka vandfýsi. Tungu-
takið breytt, fasið annað, yfirbragðið
nýtt. Hugsunarhátturinn stórbreyttur og
ekki geðfeldur í fljótu bragði. Ró er
það alt skiljanlegt. En eg hefi séð
sex hundruð íslendinga í kvöld, með
ýmsum blæbrigðum við þetta tækifæri,
séð margt sem eg bjóst við og bjóst
ekki við. Og hú finn eg að þetta,
sem vantar, muni eg aldrei finna vestan
megin hafs.
Kúaberklar og
mannaberklar
eftir
Steingrím Matthíasson.
III.
Víða erlendis eru gripaberklar mjög
algengir. Regar farið var að rannsaka
kýr með túberkúlíni kom í Ijós, að í
sumurn sveitum hafði næstum helming-
ur kúnna berkla. Ekki sást þó að
berklaveiki í mönnum væri í þessum
sömu héruðum útbreiddari enn þar sem
minna var af gripaberklum. Það er
áreiðanlegt og margsannað, að sýking-
ar frá gripum gætir lítils í samanburði
við sýkingu rnann frá manni. Rví fyrst
er nú það, að þó kýr sé berklaveik,
þarf mjólkin ekki að vera sóttmenguð
af bakteríum. Og svo er hitt, að þó
menn drekki sóttmengaða mjólk, þá er
magi flestra svo vel úr garði gerður,
að geta melt bakteríurnar og gert þær
ósaknæmar.
Þær kýr eru hættulegastar, sem hafa
berkla í júfrinu, en sem betur fer eru
þær tiltöluiega fáar eða aðeins eitthvað
I°/o þeirra sem eru berklaveikar. í mjólk
úr kú með júfurberkla eru oft 100,000
bakteríur í hverjum teningssentimetra.
Ef mjólk úr slíkri kú blandast saman
við aðra mjólk, þá sóttmengast auðvit-
að öll mjólkin. IJar er aftur sú bót
í máli, að við blöndunina þynnast bakt-
eríurnar og verða fyrir það ósaknæmari,
einkum þegar um mikla mjólk er að
ræða. En rannsóknir hafa sýnt að bakt-
eríur geta líka verið í mjólk úr kúm
þó júfrið sé heilbrigðt, en miklu minni
brögð eru að því.
Erlendis er það mjög títt, eins og
væntanlegt var, að tæringarbakteríur
finnist í mjólk, ef að er gáð. í Berlín
er svo talið, að f 10°/o allra sýnishorna
af venjulegri sölumjólk finnist tæringar-
bakteríur. í öðrum löndum gætir þessa
langtum meir t. d. sumum enskum stór- •
bæjum, þar sem eftirlit með stórgripum
og mjólkursölu er minna enn í Þýzka-
landi. En sem betur fer, verða ekki
allar þessar bakteríur mönnum að meini.
í Berlín var athugun gerð á 360 mönn-
um, sem vitanlega höfðu um langan
tíma neytt mjólkur úr berklaveikum kúm.
Aðeins 2 þeirra fundust með ótvíræða
berkla (í hálseitlum).
Á árunum 1902 — 1912, meðan berkla-
veikisrannsóknarnefndin brezka sat á rök-
stólum, voru ítarlega rannsóknir gerðar til
að komast eftir, hve menti smittuðust oft
af nautgripabakteríum. 1602 berklaveik-
ir menn voru athugaðir. 1464 þeirra
höfðu allir smittast af mönnum og höfðu
mannasýkia. 126 höfðu smittast af naut-
gripum og fundust í þeim nautgripa-
sýklar. 9 höfðu berkla er orsökuðust
af samanblönduðum báðum sýklateg-
undum. 3svar sinnum fundust hænsna-
bakteríur í mönnum. Ró var það at-
hugavert við þessa rannsókn, að valdir
voru afbrigðilegir sjúklingar þar sem
fremur mátti vænta að finna nautgripa-
sýkla; var því þessi rannsókn fremur i
vil þeim, sem vilja kenna nautgripum
um tíða sýkingu manna.
Rýzkur læknir athugaði 147 menn
með lungnatæringu. Aðeins í tveimur
þeirra fann hann gripasýkla, en í hinum
öllum aðeins mannasýkla. Samskonar
raunsóknir fóru fram sfðar á Englandi
og í Japan. 653 menn voru athugaðir,
sem höfðu lungnatæringu. Aðeins í
þremur fundust gripasýklar.
Eins og fyr er ritað er ungbörnum,
sem drekka ósoðna rnjólk, hættast við
sýkingu af gripaberklum. Pað er því
fróðlegt að heyra um þær athuganir,
sem sérstaklega hafa verið gerðar á
börnum. 115 börn, sem dáið höfðu
af berklum víðsvegar í líkamanum, voru
krufin. 95% þeirra höfðu mannasýkla
en aðeins 5°/o gripasýkla. En þegar
athuguð hafa verið eingöngu börn með
beinberklum og útvortis eitlaberklum,
hefir fundist talsvert meira af gripasýkl-
um í berklunum. í Noregi fann dr.
De Besche að alt að 10°/o berklaveikra
barna hefðu sýkst af gripaberklum, en
Stiles í Edinborg segir að þar sé það
langtum algengara að börn fái berkla
úr þeirri átt. Svo er víðar á Skotlandi,
en þar hefir til skamms tíma verið lít-
ið eftirlit með gripaberklurn og mjólk-
ursölu. En flestum kemur saman um,
að berklar, sem orsakast af gripasýkl-
um, séu miklu hættuminni fyrir menn
og auðlæknaðri enn venjulegir manna-
berklar.
Sumir hafa nú haldið því fram, að
sennilega breytist gripasýklarnir smátt
og smátt í mannasýkla við að dvelja
langvistum í mannslíkamanum og get1
þannig síðar orðið illkynjaðri. Margar
athuganir hafa verið gerðar til að ganga
úr skugga um þetta, en aldrei hefír
slík breyting sést eiga sér stað. Það
nægir að nefna eina athugun, sem lækn-