Dagur - 15.12.1920, Blaðsíða 1

DAGUR
ktmur ut á hverjum miðvikuá.
Kostar kr. 4.50 til áramóta.
Qjalddagi fyrir 1. ágív~
AFGREIÐSLAN
er hjá J ó ni P. P ó r.
Norðurgotu 3. Talsimi 112.
Innheimtuna annast ritstjórinn.
III. ár.
Spor styrjaldarinnar.
i.
Við, sem búum hér á hala veraldar,
eigum sjálfsagt erfitt með, að gera okk-
ur grein fyrir þeim djúpu og blóðugu
sporum, sem styrjöldin hefir markað á
jörðunni. Við getum aldrei getið nærri
þeim hörmungum, sem hafa dunið yfir
stór og fjölmenn þjóðlönd. Aldrei sjá-
um við né skiljum ógnir dysjanna, þar
sem merg þjóðanna hefir verið kasað
saman á vígvöllunum. Við þekkjum
ekki hungurvofuna, sem hefir farið um
löndin, »skiljum ekki 'þá »hörmunga
stærð«, sem hún hefir skilið eftir í slóð
sinni. F’unganiður sorgarinnar frá sund-
urtættum heimilum hefir ekki borist
okkur til eyrna. Við getum því betur
ekki skilið þá fólsku, að gera tilraunir
til þess að sveita inni heilar þjóðir og
láta afleiðingarnar bitua á ómálga börn-
um og gamalmennum.
Enginn hagfræðingur getur nokkurn-
tfma komist að réttri raun um það,
hversu mikið þetta stríð hefir kostað
fjármunalega séð. Stórsigrar í heilbrigð-
ismálum hafa snúist í ósigra. Velsæld
og framtak í örbirgð og ráðleysi. F*ar
sem áður gengu friðsamir borgarar
hver til síns verks, úir og grúir af ör-
kumlamönnum, betlurum, svikurum og
þjófum. F*ó verður siðferðislega tjónið
jafnan alvarlegast og ómetanlegast.
II.
Við, sem erum ein af hlutlausu þjóð-
unum, ættum að geta Iitið rólegum
hlutleysisaugum á styrjöldina og orsak-
ir hennar. F’eir, sem hafa getað nokk-
uð fylgst meá stefnnm og atburðum í
kappi þjóðanna á undan stríðinu, ný-
lendupólitík þeirra, undirróðri þeirra,
rógmælgi og bakferli hverrar í annarar
garð, hervæðingu og viðsjám í ræð-
um og ritum, munu sennilega komast
að þeirri niðurstöðu, að dýpri og geig-
vænlegri orsakir en skot úr serbneskri
skammbyssu hafi legið til heimsógæf-
unnar. Hlutlausir menn leggja að jöfnu
prússneskan »militarisma« og brezkan
herskipastól. F*eir leggja að jöfnu ásælni
og ofurkapp keisaraveldisins rússneska
og þess austurríska. F’eir gera litinn eða
engann raun ítalskra stjórnmálahvata óg
tyrkneskra. í þeirra augum verða Banda-
Akureyri, 15. desember 1920.
34. blað.
mannaloforð jafnvel enn viðbjóðslegri,
heldur en prússnesk ofuryrði um heims-
drotnun og í þeirra augum verður
þjóðabandalagið, eins og það er, háð-
ung og voldug auglýsing um nýja
heimsstyrjöld.
Hlutbundnir menn öðruhvoru megin
geta altaf sagt við okkur, sem erum að
leitast við, að skilja ástandið, að við
getum aldrei dæmt um þessi mál. Við
þekkjum ekki hin ótalmörgu atvik, sem
sveigja mál og úrslit mála sitt á hvað.
Við sjáum aðeins stóra drætti, sem við
lítiim á með augum hins fjarstadda og
ábyrgðarlausa manns. F*eir segja okkur
að við getum aldrei skilið flækju mál-
anna; hinn margþætfa vef heimspólitík-
urinnar eða jcá skerjaleið, sem forustu-
menn þessara mála þurfa að sigla, þar
sem dulsegull gagnstæðra og gagn-
kvæmra hagsmuna og hvata trufli átta-
vfsun leiðarsteinsins.
Við segjum þeim aftur á móti, að
engir menn séu jafn ófærir til þess að
skilja eðli þeirra atburða, sem eru að
gerast eins og þeir, sem standa í sjálfu
byltingaöngþveitinu. Örlagaþrungnir at-
burðir heimssögunnar hafi aldrei verið
skildir tíl fulls af samtíðinni og sízt af
þeim, setn næstir hafi staðið. F'jóðirnar
hafi svo að segja leift sig sjálfar á
höggstokkinn án skilnings á orsökunum,
sem þær Iögðu sjálfar til grundvallar
í blindni sinni. Köld og hlutlaus dóm-
greind framtíðarinnar geti ein til fulls
skilið orsakir og afleiðingar. Og við
segjum þeim, að hinir smærri atburðir,
sem eru svo mikilsverðir í augum þeirra,
séu aðeins auka-atriði, sera ganga hvert
upp í öðru og hverfi. Hin rnikla saga
birtist í stórura dráttum orsaka og af-
Ieiðingalögmálsins. Sorgarleikur verald-
arsögunnar verði ekki skilinn eða dæmd-
ur eftir orðum og atvikum, heldur eft-
ir stefnumiðum og leikslokum. Við
segjum þeim ennfremur að þó okkur
skorti framsýn, höfum við þó okkar
megin annað höfuðskilyrði skilnings og
dómgætni, og það er hlutleysið.
(Meira).
Kona,
sem sendi Degi greinarkorn um raf-
vetumálið, er beðin að senda ritstjór-
anum nafn sitt. Ekkert birtist í blaðinu,
nema ritstjórinn viti nafn höf.
Jólin nálgast!
»Bráðum koma jólin! Ó, hvað það
verður gaman«, heyrði eg eina litla
stúlku segja hérua um daginn. Og eg
geri ráð fyrir þvf, að það séu mörg
börn— og kannske fleiri — sem hugsa
eitthvað á þessa leið, án þess þó að
láta hugsanir sínar í Ijósi með orðum.
Jólin eru sú hátíð, sem hrífur hug
og hjörtu fjöldans, á einn eður annan
hátt — enda er engin gleði og fögn-
uður fullkomnari en sú, að vita að oss
er frelsari fæddur, — sem kemur þezt
í Ijós með gjöfum þeim og glaðningu,
sem menn leitast við að veita hver
öðrum. Víða, þar sem maður kemur
fyrir jólin, heyrir maður talað um jóla-
gjafir og sér viðbúnað, sem steínir að
því, að gera hátíðina sem gleðiríkasta
og tilkomumesta að unt er. -r- En við
vitum, að margir eru svo efnum búnir,
að hin ytri viðhöfn og dýrð jólanna
verður mjög takmörkuð. Pess vegna
viljum við í 'Hjálpræðishernum leitast
við að vanda, með aðstoð guðs og
góðra manna, að varpa geislum gleði
og dýrðar inn til þeirra, sem þannig
er ástatt tyrir. Eins og við erum vön,
þá látum við út »Jólapottana« núna
fyrir jólin. Minnist barnanna, gamal-
mennanna og munaðarleysingjanna með
því að leggja gjafir í »Jólapottana«. í
fyrra höfðum við jólatrésskemtun með
góðgerðum fyrir um 600 manns —
börn og gamaimenni — og til þess að
geta gert hið sama f ár, þurfum við
minst 1000 kr., eftir því verði, sem nú
er á öllu. En við treystum því, að
þér viljið öll hjálpa okkur nú sem að
undanförnu, til þess að ná þessu tak-
marki.
Eftir því sem gjafirnar eru stærri og
því fyr sem þær koma, þess meira get-
um við gert. — F’ér kaupmenn! Send-
ið okkur vörur til jólaglaðningarinnar.
— Pér sveitamenn, sem komið til bæj-
arins núna fyrir jólin, réttið okkur einn-
ig hjálparhönd. — Umfram alt, allir
þér, sem gangið fram hjá »JóIapottun-
um«, leggið í þá yðar skerf — lítinn
eða stóran — eftir efnum og ástæðum
og minnist þess, að »kornið fyllir mæl-
*rinn«.
Hermaður.
Ritfregnir.
Þorst. Gíslason: Ljóðmæli.
Útg. F*orst. Gíslason. Rvík
1920.
Þessi bók hefir Degi verið send og
mun vera ætlast tii, að hann geti henn-
ar að einhverju. F*að er honum að
Hjaríans þakkir
til allra, sem sýndu mér samúð og hlut-
tekningu við veikindi og andlát manns-
ins mins elskulega
Kr/st/áns Valdemarssonar
frá Böðvarsnesi og heiðruðu útför hans
með nærveru sinni og minningargjöfum.
Hvammi 4. des. 1920.
Sigurlaug Svafa Jóhannesdóttir.
vísu Ijúft. Hins vegar eru honum Ijós
vandkvæðin, sem á því eru, að dæma
um ijóð. Ábyrgð ritdómarans gagn-
vart höfundinum og almenningi er mikil.
Honum er fengið vopn í hendur, sem
auðvelt er að misnota. Hann getur
skapað fordóma almennings gagnvart
höf. með kænlega rökstuddu, einhliða
lasti og hann getur lamað gagnrýnis-
viðleitni almennings og sjálfsumvöndun
höfundar með einhliða lofi. En raun-
verulcgu gildi ljóðanna getur hann ekki
breytt. Hann getur aukið eða rýrt
gengi Ijóðmyntarinnar, sem höf. Iegg-
ur í Ijóðasjóðinn, en aldrei rýrt né auk-
ið þyngd og göfgi málmsins sjálfs.
Ljóðgáfa og ljóðást er runnin okkur
íslendingum nijög í eðll. Ljóðþorsti
fjölda manna er svo mikill, að formið
er þeim alls vert, en þeir hirða lítið
um kjarnann. F’etta gefur hagyrðingum
og leirskáldum undir fótinn. F*ess vegna
birtist svo mikið af kvæðum, sem hafa
ekkert annað til síns ágætls, en að vera
feld í skorður íslenzkra bragreglna.
Braglistin er ekki nema einn þáttur ljóð-
listarinnar, að vísu mikilsverður, en
langt frá því að vera einhlítur. Kjarn-
inn er enn meira verður, göfugar Ifk-
ingar, scm bregða birtu yfir eðli og
skyldleik; útsýn og leit á langvegum
mannlegrar þrár, það sem grætir um
leið og það huggar, alt sem kemst í
námunda við eða er sannur skáldskap-
ur, sem ekki verður með orðum lýst,
en sem við sitjum höggdofa fyrir, auð-
mjúk og þakklát.
Handhægastur og almennastur mæli-
kvarði á gildi ljóðmæla er sá, hversu
mikið af áhrifum þeirra verður eftir í
vitundinni að loknum lestri og hversu
oft hugurinn hvarflar þangað, sem bók-
in er, þrátt fyrir áhrif nýrra bóka. Frá
almenningi og öllum þorra ritdómara,
getur höfundur ekki vænst dóma, sem
eru á öðru bygðir.
Nú verður þessi mælikvarði lagður á
þes8a bók F’orsteins, sem fyrir liggur.
í bókinni er ekkert, sem særir. Alt
er slétt og felt. Porsteinn er braghag-
ur og smekkvís. En mörg kvæðin og
meginhluti margra kvæða er allra mesta
léttmeti. Að eins raælt mál skrifað í
»1