Dagur - 22.01.1921, Blaðsíða 1

'
DAGUR
kemur út á hverjum laugard.
Kostar kr. 8.00 árgangurinn.
Gjalddagi fyrir 1. ágúst.
AFGREIÐSLAN
er hjá Jóni l>. t>ór,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Innlieimtuna annast ritstjórinn,
IV. ár.
Sfefái) Stefánssor),
skólameistari
andaðist aðfaranótt fimtudags, 20.
þ. m.
Hans verður nánar minst í næsta
blaði.
Atvinnuvegir landsins
og verkalýðurinn.
Rifuð segl.
í síðasta blaði var allrækilega sýnt
fram á, að landbúnaðurinn mundi
ekki framvegis geta goldið slík
verkalaun, sem síðastliðið ár, heldur
mundi hann verða nauðbeygöur, að
óbreyttum kaupkröfum, til þess að
draga saman seglin. Rödd Jóns
Gauta Péturssonar er ekki rödd
„hrópandans í eyðimörkinni". Slíkar
raddir berast nú að hvaðnæfa bæði
hátt og í hljóði. í Tímanum birtist
allsköruleg grein eftir Jörund Brynj-
ólfsson fyrv. leiðtoga verkalýðsins í
Reykjavik. Jörundur er nú orðinn
bóndi og hefir komist að raun um,
við hvað landbúnaðurinn hefir átt
aö stríða síðastliðið ár. Það fer svo
um flesta, að þeir finna glegst þann
skóinn, sem kreppir að þeim sjálf-
um. Jörundur heldur því fram, að
bændastétt landsins verði r.ú að
bindast samtökum til varnar atvinnu-
vegi sínum. Er sú tillaga ekki kom-
in fyr fram, en vænta mátti. Þessi
tillaga er nú þegar farin að hafa
áhrif. Eyfirskir bændur hafa tekið
málið til meðferðar í fundafélagi
sínu, sem nær yfir mikinn hluta sýsl-_
unnar. Eftir því sem Degi er kunn-
ugt, hafa þeir tekið málið þe.m tök-
um, að rannsaka eftir mismunandi
Ieiðum, hvaða kaup Iandbúnaðurinn
sé fær um að gjalda, eftir því sem
nú horfir. Enn hefir ekki heyrst um
árangur þessara rannsókna.
Yfirleitt er því nú haldið fram
af bændum, að landbúnaðurinn hafi
á þessu síðasta ári verið rekinn með
miklu tapi. Það er engin ástæða
fyrir þessa stétt þjóðarinnar, að
komast í uppnám, þó yíir komi eitt
Akureyri, 22. janúar 1921.

3. blað.
tapár. Tæplega sæmilegt að sjá of-
sjónum yfir því, þó vinnulýður
landsins hafi að þessu sinni gengið
með ríflegan hlut frá borði, þar sem
því mun tæplega verða mótmælt,
að hann hefir alloft orðið að Iáta
sér nægja skaröan hlut.
En þar sem það er hinsvegar vit-
anlegt og viðurkent af alþjóð, að
með landbúnaðinum stendur og
fellur menning þessarar þjóöar, tunga
hennar og þjóðerni og að vaxtar-
broddur íslenzkrar framsækni er í
íslenzkum sveitum, þá er auðsætt,
að alls ekki má stefna til hnignunar
þessum atvinnuvegi. Bændur hafa
því ekki eingöngu þjóðfélagslegan
rétt, heldur þjóðfélagslega skyldu,
lil þess aö rísa upp til varnar, þeg-
ar kröfur verkalýðsins vaxa land-
búnaðinum yfir höfuð og þegar
bæjarfélög beita þá geræði í skatta-
tögum.
Pað er því tvímælalaus nauðsyn
að bændur vakni nú alment til með-
vitundar um þörf athyglinnar í
þessu máli. Þeir þurfa að rannsaka
gjaldþol atvinnuvegarins og bindast
samtökum um að verjast öfgum.
Hinsvegar mega samtökin alls ekki
fara út í öfgar. Þau eíga að vera
stofnuð, til þess að verjast kúgun, en
ekki til þess að kúga. Eins og það
er fávíslegt og hættulegt sjálfum
verkalýðnum, að fylkja sér um yfir-
spentar kröfur á hendur atvinnuveg-
unum, eins er það fávíslegt og
hættulegt atvinnuvegunum, að gera
verkalýðin að hálfgeröum þrælum.
Hvorttveggja er jafn hættulegt og
ómannúðlegt, frá hvaða hlið sem
það er skoðað. Þessvegna þarf sann-
girni og mannúð að vera íeiðar-
stjarna hvors aðila fyrir sig. Því
leiðarljósi þarf að fylgja, ef unt á
að verða aö mætast á miðri leið.
Sé hinsvegar ekkert hafst að í
málinu og bændur láti skeika að
sköpuðu, er viðbúið að alt sitji við
það sama. Verkalýðurinn, sem þrátt
fyrir háa kaupiö mun ekki hafa úr
miklu að spila, mun þá sennilega
enn halda fram sömu kröfum. Bænd-
ur, sem hafa fyrír augum halla síð-
asta árs, munu setja fyrir sig fætur
og draga saman seglin. Afleiðingin
veröur sú, að landbúnaðurinn verð-
ur fyrir þeim hnekki, sem kemur
alþjóð í koll á einn og annan hátt.
Það er óbrigðul reynsla um víða
veröld, að hver sá atvinnuvegur,
sem er rekin með tapi, kiknar og
leggur árar í bát. Fréttir um slíka
fyrirburði berast nú hvaðanæfa úr
heiminum. Verksmiðjum er lokað
og verkafólkið stendur uppi. með
tvær hendur tómar þrátt fyrir hærra
kaup, en atvinnuvegirnir þola. Slík
er orðin ráðgáta atvinnuskipulags
þjóðanna nú á tímum.
Menn geta Ieitt sér í hug hvílíkar
afleiðingar hnignun landbúnaðarins
og sveitalífsins hefði fyrir þjóðina.
Hver einasti maður í Iandinu mun
vera því mótfallinn, að svo sé að
þessum atvinnuvegi búið, að hann
eigi alvarlega hnignun fyrir höndum
eða fullkomið niðurdrep og ísland
verði ekki annað en veiðisker.
Það er ekki ætlunarverk þessara
greina, að bera fram kveinstafi fyrir
hönd bænda. Heldur skal þess krafist
hér vegna alþjóðar nauðsynjar, að
landbúnaðinum sé forðað við falli.
Er sú krafa fyrst og fremst gerð á
hendur bændum sjálfum, að þeir
hefjist handa í öllum sveitum lands-
ins, geri sitt ítrasta til þess, að rann-
saka hvaða kaup þeir geti greitt
verkalýðnum þegar á næsta sumri.
Ýmsir halda því fram, að ógerning-
ur sé að komast að ábyggilegri
niðurstöðu um það vegna mismun-
andi staðhátta, en það er varasamt,
að gera of lítið úr líkunum fyrir því>
að þessi hagfræðislega gáta geti orð-
ið ráðin. Nær má að minsta kosti
komast með athygli og rannsókn,
en ef alt er Iátið umhugsunar og af-
skiftalaust, og handahóf og reip-
dráttur ræður, svo sem verið hefir
og heldur við og eykur úlfúð og
illvilja manna hvors í annars garð.
Krafa þéssi er ennfremur gerð á
hendur verkalýðnum. Dagur lítur
svo á, að verkalýðshreifingin eigi
fullan rétt á sér. Hún er eðlileg af-
leiðing þeirrar kúgunar, sem þessi
flokkur manna hefir verið beittur af
auðvaldinu í öllum Iöndum. En
Dagur er ekki allskostar ánægður
með starfshætti þessarar hreyfingar.
Hann lítur svo á, að hún þurfi að
gjalda meiri varhuga við eigin öfg-
um. Þegar hætta vofir yfir þjóðinni
má enginn flokkur hennar leggja
aðaláherzluna á, að tryggja sig, held-
ur láta sér skiljast, að á hverjum
manni hvíiir ábyrgð gagnvart allri
þjóðinni. Þetta gildir um verka-
mannaflokkinn eigi síður en aðra.
Síðast liðiö ár hefir flokkurinn og
einkum forsprakkar hans einnig hér
á landi beitt sér um of fyrir harvít-
ugum kröfum og fengið þeim full-
nægt. Afleiðingarnar eru að koma i
ljós. Óhugur og afturkippur hjá
framleiðendum, sem hafa borið á-
byrgðina og orðið fyrir skellinum.
Og ef atvinnuvegir Iandsins komast
í verulegan bobba, kemur það eigi
síöur niður á sjálfum verkalýðnum.
Þá þarf að leita annara bragða, en
að halda fram hörðum kröfum. Þá
þarf að leita nýrra úrræða, brjóta
nýjar leiðir í atvinnuháttunum, koma
á nýju jafnvægi. En það jafnvægi
fæst aðeins með miklum afslætti á
eigingjörnum og skilningslitlum kröf-
um allra flokka, sem líta aðeins á
stundarhagnað. Jafnvægið fæst að-
eins með einlægri Ieit og samvinnu
allra með glöggum skilningi og
viðurkenningu á þörf og rétti hvor
annars.
En sé ekkert hafst að, siglir þjóðin
með rifuð segl út í óvissu vaxandi
örðugleika.
(Meira.)
Sœluhús á fjöllum.
Leiðinlegt að minnast þess, að
við íslendingar (með allri okkar
hásungnu menningu) stöndum í
sumu að baki skrælingjum og öðr-
um villiþjóðum. Við kunnum t.
d. ekki að -gera okkur snjóhús í
viðlögum, eins og Grænlendingar.
Drepumst heldur úr kulda og verð-
um úti. Við kunnum heldur ekki
að gera okkur jafngóða skó og
skinnsokka og þeir. Þó höfum við
selskinn og mörg önnur skinn. ís-
lenzku skórnir eru að vísu ágætir
inni við og í þurki á sumrin, en í
bleytu og snjó gagnslitlir og hættu-
legir. Þó maður hafi ristarþvengi,
bráðnar niður í skóna — en frost er á
fjöllunum. Þó maðurinn sé knár,
kemst hann ekki hjá kali, fyr eða
síðar.
En þessvegna mintist eg á snjó-
húsin, að þau eru sæluhús Græn-
lendinga. Sæluhús eru líka hjá okk-
ur og varanlegri að vísu, því þau
eru gerð úr grjóti og hnausum, en
þau eru altof fá. Það er til skamm-
ar, hvað þau eru fá, og erum við
þó komnir fram á 20. öid e. Kr. Og
eitthvað 9 aldir síðan Ólafur kyrri
Haraidsson lét reisa sæluhús á fjöll-
um í Noregi.
Það ætti ekki að þurfa neina
nefndarrannsókn til að slá því föstu,
að það er sjálfsagður hlutur, að hið
(slenzka ríki hlutist til um, að scelu-
hús verði reist alstaðar á fjallvegum,
þar sem nokkur veruleg mannaumferð
er vcentanleg.
Viö krækjum langar Ieiðir vestur
í Hrútafjörð og vestur fyrir Horn-
bjarg, til að komast suður til höfuð-
staðarins. Væru sæluhús á fjöllunum,
mundi hver meðalmaður geta spá-