Dagur - 08.10.1921, Blaðsíða 2

158
DAGUR
40. tbl.

því, að veltuféð, sem atvinnuvegirnir
safna á hendur fárra manna, verði
notað eins og þeir einstaklingar
telja sér vera gróðvænlegast í bili,
en síður til þess að tryggja atvinnu-
veginn og tryggja almenningi at-
vinnu. Á meðan vel lætur í ári bera
verkamenn'. úr býtum ef til vill ríf-
lega það, sem þeir þurfa til hnífs
og skeiðar. En þegar á bjátar er
skipunum iagt í lagi og verkamönn-
um sagt, að sjá fyrir sér sjálfir.
Á meðan þessir atvinnuvegir eru
reknir með fé einstakra manna og
á ábyrgð þeirra eingöngu, á meðan
þeir eru gróðafyrirtæki einstaklinga
en ekki atvinnufyrirtæki almennings
vofir yfir þeim sú hætta, að þeir
stöðvist, þegar illa lætur í ári. Á
meðan leikin er skollaleikur áhættu-
brasksins með framleiðsluna, verður
árangur vinnunnar hverfull og óviss
og alþýðan, sem hefir lífsviðurværi
sitt af þessari atvinnu, á það sífelt
á hættu, að komast á verðgang at-
vinnulega.
Pessir atvinnuvegir komast ekki
á fastan grunn nema þeir séu reknir
eftir öðrum stefnumiðum en nú
gerist. Ágóðinn, sem vinst fram yfir
ríflegan tilkostnað, þarf að verða
Iagður til tryggingar atvinnuveg-
unum sjálfum, þannig að gróði mæti
óhjákvæmilegum halla. Á þann hátt
verður frekar komist hjá stöðvun
og atvinnuleysisvandræðum, þegar
að sverfur. Pví verður ekki komið
í kring á annan hátt, en að verka-
fólkið beri hlutdeild f ábyrgð og
hlotnist jafnframt hlutdeild í ágóða.
Þá eru sölusamtök fyrsta sporið.
Margir gætnustu og framsýnustu
sfldarútgerðarmenn eru þeirrar skoð-
unar, að nauðsynlegt sé, til trygg-
ingar atvinnuvegi þeirra, að hafa ein-
hverja skynsamlega takmörkun á
veiðinni og sölusamtök.
Togaraútgerðin er sú atvinnu-
grein sem mjög mikið veltur á fyrir
landið. Það er þessvegna skylda
bankanna og ríkisvaldsins að hlynna
að honum. En jafnframt þeim hlunn-
indum þarf að koma eftirlit og
ihlutunarréttur um, að atvinnuvegur-
inn sé rekinn samvizkusamlega, ekki
með hag togaraeigendanna eingöngu
fyrir augum heldur og almennings.
Á meðan þessir okkar uppgripa-
mestu atvinnuvegir eru reknir sem
gróðafyrirtæki einstakra manna en
ekki sem atvinnufyrirtæki fyrir al-
menning eigum við sífelt á hættu
að þeir gefi harmabrauð f aðra
hönd. Á meðan almenningur tekur
ekki þátt í ábyrgð og ágóða veröa
verkamálin aldrei Ieyst. Pað er þýð-
ingarlaust fyrir andstæðingana að
reiða til höggs þau vopn á sam-
vinnumenn, að þeim sé um að kenna
ófarnaðinn. Meinsemdirnar liggja í
misskilningi flestra þeirra, sem hafa
þessa atvinnu með höndum á þegn-
félagslegu hlutverki sínu og á því,
hvað atvinnuvegunum sjálfum muni
vera fyrir beztu.
Reynslan hefir þegar brotið vopn-
in í höndum þeirra og ófarnaöurinn
verður því meiri, sem þeir leitast
lengur við að koma skuldinni á
aðra, í stað þess að athuga sinn gang,
eins og hygnum mönnum sæmir.
f
A Vesturvegum.
VIII.
Á snjóplógi.
Snjófallið á sléttufylkjunum í Kan-
ada (Manitoba Saskatchewan og AI-
berta) er mjög mismunandi. Suma
vetur fölvgar þar aðcins. Aðra vetur
kyngir snjónum niður. Þegar svo ber
við, er erfitt að starfrækja járnbraut-
irnar, einkum ef tiðin er umhleypinga
söm og stormasöm. En það er hún
oft, einkum ( febrúarmánuði. Þar sem
brautirnar eru upphækkaðar, stöðvast
ekki snjór á þeim til muna, en þar
sem þær eru grafnar niður — gegnum
hæðir og hóla — berst mikiil snjór á
þær f byljum og skafrenningum. Á
sllkum stöðum ber það við, að járn-
brautarlestirnar komast ekki leiðar
sinnar, heldur verða fastar f snjónum
og komast hvorki aftur né fram. Þar
sitja þær, þar til hjálp kemur —snjó-
plógur með marga menn, sem moka
með rekum snjónum frá lestinni beggja
mégin og undan henni, þar til hún
orkar að iosa sig.
Þar sem samgöngur eru jafn tíðar
og greiðar, sem i Kanada, tfðkast það
ekki að menn safni birgðum til bús
sfns svo miklu muni t. d. olfu, eldi-
við o. fi., heldur kaupa jafnharðan til
heimilisins eftir því sem þörfin krefur.
Samgönguteppa, þó ekki sé um lengri
tíma en 2 — 3 vikur, getur því orsak-
að mikil óþægindi. Járnbrautafélögin
leggja sig því fram, til þess að halda
uppi óslitnum samgöngum, einkum
þar sem umferðin er mest á aðal-
brautunum, sem mega heita Hfæðar
þjóðfélagsins. Þessvegna eru snjóplóg-
arnir sffelt á ferðinni þegar snjóasamt
er og haldá brautinni greiðfærri svo
sem framast er unt. Á brautastúfum
og hliðárgreinum aðalbrautanna, þar
sem umíerðinn er minni og tekjur af
rekstri brautanna rýrari, verður þó á
þessu nokkur misbrestur atundum. Þá
safnast snjórinn á brautirnar f djúpa
samanbarða skafla, svo að sjálfir plóg-
arnir komast ekki f gegnum þá, nema
í mörgum atrennum. Og setjist þeir
að í sköflunum eru þeir venjulega að
mestu leyti á kafi f snjó. Þá þarf
mannsöfnuð, til þess að moka rauf
beggja vegna meðfram plógnum og
gufuvélinni, hreinsa snjóinn undan
hvorutveggja og af teinunum, svo að
rekhjól vélarinnar grípi niðri og fái
viðnám á brautarteinunum.
Einn dag var safnað saman verka-
mönnum í þorpinu Baldur og skyldum
við fara með fólksflutningslestinni
austur til næota þorps, sem var önnur
endastöð á hliðargrein brautarinnar,
og átti snjóplógur frá Winnipeg að
koma þangað um kvöldið, taka okkur
og fara út á þessa hliðargrein, sem
vanrækt hafði verið, og hreinsa aí
henni snjóinn. Það brást að plógurinn
kæmi um kvöldið og vorum við látnir
fyrir berast f fólksfiutningsvagni óhit-
uðum og fengutn ekkert matar, nema
þurt brauð og ost, sem plógstjórinn
kom með f fanginu, og auk þess kalt
vatn. Hrfðarbylur var og frostharka, svo
fremur var óvistlegt þarna. Morguninn
eftir kom plóglestin. Er þar fyrst að
nefna plóginn Hann er bygður Kkt
og aðrir vagnar, nema framan á hon-
um er skáflötur langur og stálvarin
brún að neðan, sem liggur þvert yfir
brautina um 3 þuml ofan við teinana.
Þessum skáfleti er skift í tvent um
miðju með nokkurskonar hníf eða skera,
sem skiftir snjónum um miðja braut-
ina. Ofan til líkist þessi skáflötur
tveim veltifjölum sem varpa snjónum
upp og út til beggja hliða. Næst á
eftir plógnum var sjálfur gufuketillinn,
en aftan f honum var matreiðsluvagn
og vagn, sem okkur var ætlað að
dvelja f, þegar ekki var unnið og aft-
ast var vagn lestarstjórans og lestar-
þjónanna. Nú var lagt af stað og
eftir 3 atrennur komumst við gegnum
fyrsta skaflinn. Lttið gerðist frásögu-
vert fyrsta daginn. Þegar Iestio sett-
ist að í sköflunum, komum við til
með rekum okkar, til þess að losa
báknið, þá fór hún aftur á bak V2—1
mflu enska; kom á fullri ferð og
rendi sér f skaflinn á ný, bylti snjón-
um af á 100—150 feta löngum spotta
og settist svo að. Og á þessu gekk
þar til hver skafl var unninn. Um
kvöldið seint var sezt að á bersvæði
og ferðin hafin á ný næsta morgun.
Þá var kafaldsbylur, og fent f alt, sem
unnist hafði að baki okkur. Um daginn
var æfi okkar ill. Sífeldur mokstur f
renningskófi og frosthörku þar til lest-
in .var laus f hvert skifti. Hlupum svo
alsnjóugir inn i plógiqn meðan lestin
hljóp til baka og rendi f skaflinn á
ný. Snjórinn bráðnaði á klæðum okkar
svo við urðum meira og minna blautir
og þegar út kom, frusu þau að okkur,
svo okkur var erfitt um hreyfingar.
Um morguninn kom upp misklfð á
milli manna út af keti: Lá þá við
sjálft að margir gengu úr vinnunni.
Þó fékk plógstjórinn, sem um leið
var verkstjórinn, miðlað svo málum,
að eigi varð af, og voru menn sáttir
að kalla. Voru íslendingar upphafs-
menn að því uppþoti, enda höfðu þeir
alia skömmina af þvf. Um kvöldið
náðum við með naumindum til þorps,
þar sem hægt var að fá kol og vatn
handa vélinni, en að kvöldi annars
dags þar frá vorum við þrotnir að
hvorttveggju og áttum þá eftir um 6
mílur að endastöð brautarinnar. Nú
voru góð ráð dýr. Um nóttina var
unnið að þvf að aka vatni úr brunni
sem var þar eigi allfjarri og ausið f
ketilinn með fötum. Um morguninn
var tínt saman alt sem unt var að
brenna, járnbrautarbönd o. fl. Þá brut-
ust menn heiman frá þorpinu með
tvö sleðahlöss af kolum, um tvær
sroálestir. Var nú á ný kyntur eldur,
snjó mokað á vatnshylki vélarinnar
og bræddur með gufu til vatnsdrýg-
inda. Seint um daginn var haldið af
stað. Sóttist ferðin seint. Þegar dimt
var orðið, vorum við komnir heim
undir þorpið Var þá enn eftir langur
skafl og festist lestin f honum miðjum.
Þegar við vorum að moka snjóinn frá
lestinni, kom verkstjórinn til okkar og
segir; »í guðabsenum, piltar, verið nú
fljótir, þv( kolin eru nú næstum þrot-
in.« Unnu þá allir af miklu kappi milii
vonar og ótta um það, hvort okkur
mundi takast, að ná inn til þorpsins,
þar sem okkar beið kol, vatn, kaffi,
vín og vindiar, gleðskapur og hvíld
eftir harða útivist. Loks var mokstrin-
um lokið, bjöllunni er hringt til merkis
um að menn skuli forða sér frá, vilji
þeir halda lffi og limum. Jötunarmar
vélarinnar taka á hjólunum, en fast er
fyrir, svo lestin þokast ekki úr stað.
Vélin herðir á takinu, svo 5 feta há
hjólin snúast undir þessu bákni og
skafa stálið úr teinum en gneistarnir
sindra f myrkrinu óg er sem eldgjörð
sé spent um hjólin. Vélin neytir allrar
orku ýmist aftur á bak eða áfram,
unz hún losar lestina. Verkstjórinn
hrópar: »Bfðið hér, þvf nú fer eg
svo hart, sem vélin orkar.< Til baka
fer lestin alt að mílu vegar og gerir
svo áhlaup á skaflinn harðara og
djarfara en nokkurt áður. Verkstjórinn
er einn í plógnum. Hann situr upp í
yfirbyggingu sem er á plógnum þar
sem hann sér út um glugga. Hann
hefir vaid á blásturpfpu vélarinnar og
gefur vélstjóranum merki, er hann vill
auka hraðann, en það merki er tvö
snögg og stutt hljóð. Áfram kemur
lestin hægt og þungt fyrst f stað og
varpar öndinni mæðilega. Tvö stutt
hljóð heyrast og vélin eykur skriðinn.
Aftur og aftur heyrast tvö stutt hijóð
og skriðurinn eykst jafnt og þétt, unz
vélin stritar af öllum mætti með tfð-
um og snöggum hvellum, reiðilegum
og djúpum sogum, en eldstrokan
stendur um strompinn í loft upp. Menn
standa á öndinni, þegar báknið nálgast
með ofsalegum hraða. Allir vita að
þetta er glæfraför; — að hér er teflt
á tvær' hættur. Brautin er óslétt og
ótraust. Engu má muna, að alt hlaupi
af sporiuu og fari í eina kös. Lestin
ruggar og hnykkist til. Samt er hert
á ferðinni unz hún ræðst á skaflinn
og þeytir snjónum f stórum stykkjum
hátt f loft tii beggja hliða. Og hún
tekur það sem eftir var í einu áhlaupi
og veður f gegnum alt að tvö hundruð
feta langan skafi, án þess að hraðinn
minki til muna. Um leið og lestin
rennir út úr skaflinum blæs hún með
löngum seim, stanzar og bíður okkar.
AUir eru glaðir. Vígið er unnið. Um
kvöldið gerum við mat og viudlum
beztu skil, en að morgni byrjar ferðin
til baka. Eg segi ekki frá henni, því
það yrði að mestu endurtekning á því,
sem sagt er hér að framan. Alt gengur
lfkt til og þó naumast eins erfiðlega.
Eftir nfu daga komum við til baka
frá því að hreinsa snjóinn af 50 enskra
m(lna löngum brautarstúf.
Úr öllum áttum.
Bai)kastjórinn nýi. Georg ólafs-
son hefir verið skipaður bankastjóri
við Landsbankann. Hér v skulu ekki
bornar neinar brigður f hæfileika þessa
manns, heldur bent á þann politfska
blæ, sem er yfir þessari embættis-
skipun. Georg Ólafsson er, eins og
kunnugt er, einn af aðalmönnum Verzl-