Dagur - 14.07.1922, Síða 2

82
DAGUR
24 tbl.
Enn verður það að telja, að um
svipað Ieyti og Jónas tekur að sér
íorstöðu samvinnufræðslunnar, ger-
ist hann ritstjóri Tímarits íslenzkra
Samvinnufélaga.
Með þessi vopn í höndum beitir
Jónas sér meðal annars fyrir því
máli, að með lögum verði kveðið á
um gjaldskyldu samvinnufélaga til
ríkis og sveita. Samvinnufélög höfðu
hér á landi búið við stórum verri
skattakosti en samskonar félög í
nágrannalöndunum og voru að öllu
háð geðþótta andstæðinga sinna í
því efni. Pótti sýnt, að bæði Sam-
bandið í Rvík og félög í stærri
kauptúnum mætti, hvenær sem væri,
beita slíku geræði að ekki yrði und-
ir því risið. Jónas ferðaðist til út-
landa, til þess að safna gögnum og
undirbúa úrslitabaráttu í því máli,
og varð grundvöllur málsins svo
sterkur og svo kappsamlega að
málsflutningi unnið, bæði af Jónasi
og öðrum, að jafnvel andstæðing-
arnir sáu sér ekki annað fært, en
að ljá málinu fylgi. En úrslit máls-
ins munu þó jafnan mest þökkuð
eða vanþökkuð Jónasi eftir því sem
menn líta á það mál. Enn ermargs
ógetið af störfum Jónasar, en hér
verður þó numið staðar.
Ritmenska og ritháttur.
Hið fyrsta sem vakti eftirtekt al-
mennings,á Jónasi, var áður um-
getin grein um Lýðháskólann í
Askov. Áður er og getið ritstjórnar
hans á Skinfaxa. Áður en Tíminn
hóf göngu sína, dreifðust greinar
hans í tímarit og blöð. Með því
merkasta af því tagi er grein um
Samgöngur í Rétti. Síðan Tíminn
byrjaði^ að koma út, hefir hann
skrifað blaðið að mjög miklu Ieyti,
auk Tímarits ísl. Samvinnufél. að
mestu Ieyti. Of snemt er að leggja
úrsiitadóm á skrif Jónasar. Um það
munu þó flestir vera á einu máli,
meðhaldsmenn og andstæðingar, að
yfirleitl sé þar afburða vel haldiö á
penna. Samtíðarmenn munu æfilangt
minnast með þakklæti herferðar hans
gegn og fullum sigri hans á rusl-
bókaútgáfu Jóhanns Jóhannessonar.
Lengi mun og minst áreksturs hans
og Einars Arnórssonar og afleiðinga
hans. Mætti nefna marga fleiri, sem
gengið hafa með skaröan skjöld úr
viðskiftum við hann og ekki hafa
aukvisar verið kallaðir. Óhikað tel
eg hann ritfærastan allra manna,
sem nú gefa sig við íslenzkri blaða-
mensku.
Um rithátt Jónasar skiftast skoð-
anir meira. Enda orkar hann frekast
tvímælis. Segja mætti að hann hafi
stundum verið helzti veiðibráður og
óhlffinn. Ekki hefir skort áfellisdóma
yfir honum fremur en öðrum, sem
við blaðamensku fást. Slíkir dómar
eru oft á iitlum skilningi bygðir og
vegna of lítilla tilrauna að skilja að-
stöðu þeirra, sem standa út við
Iandamerkin fyrir ágengni og að-
köstum. Væri betur, ef sú kristilega
hógværð og góðfýsi, sem almenn-
ingur heimtar, að stjórnmálaandstæð-
ingar sýni hver öðrum, kæmi í Ijós
hjá almenningi sjálfum og réði orð-
um og athöfnum, þegar nábúakritur
og brigður á viðskiftum reyna á
þær dygðir í fari hans. Getur hver
stungið hendinni í sinn eigin barm
til hollrar sjálfsrannsóknar í þessu
efni.
• *StarfsþreK.
Þeir, sem gefa sér tíma til athug-
unar um það, að Jónas er skóla-
stjóri Samvinnuskólans og hefir þar
einskonar frumsmíð með höndum
og líta jafnframt yfir ritverk hans,
mikinn hluta af öllu iesmáli Tím-
ans óg Tímaritsins og meta það,
þó ekki sé nema að vöxtum,
munu að sjálfsögðu hugsa sér hann
sískrifandi og lesandi í frístundum.
Þessu er þó ekki svo varið. Þvert
á móti sést hann aldrei lesa né
skrifa á þeim tímum sólarhrings-
ins, sem allur þorri manna vinnur
verk sitt. Svo að segja öllum frí-
stundum sínum ver Jónas til þess
að tala við menn. Alt af virðist
hann hafa nógan tíma, til þess að
taka á móti géstum, enda er á
heimili hans óslitinn >1jestastraumur.
Ráðning á þeirri gátu, hvernig Jón-
as fær afkastað svo mikilli vinnu
er ekki nema ein: Hann ver nótt-
inni til lesturs og skrifta og er sér-
staklega mikilvirkur á hvorttveggja.
Það er bókstaflega satt að um mörg
undanfarin ár hefir hann, meðan
þjóðin svaf, vakað yfir málum henn-
ar. Aðeins fáum afburðamönnum
þjóðanna er gefin slík starfsorka. ís-
lendingar geta tæplega vænst þess^
að eiga á öllum tímum mann, sem
aldrei þykist geta lagt á sig nógu
mikið af ólaunuðum störfum i þágu
þjóðarinnar. Framfarir og menning
alls mannkynsins á aö mestu rætur
sínar að rekja til fárra einstaklinga,
sem ekki hafa metið tíma sinn til
peninga, heldur til þjóðarheilla, sem
ekki hafa skrifað akta- skrift, heldur
látið orku ráða. Leyndardómur allra
mannkynsframfara liggur í hug og
hjarta tiltölulega fárra einstaklinga,
þar sem kyntur er heilagur eldur
áhugans og ósíngirninnar. Fylgis-
mönnum Jónasar mætti vera það
hvatning að hugleiða þetta. Þeim
mætti verða það áhugaefni, að orku
Jónasar og starfi yrði ekki kastað á
glæ vegna slælegrar fylgdar eða
nærsýnnar smámunasemi. Andstæð-
ingum hans má vera það hugnun,
að hann hefir þurft mikið á sig að
leggja.
Fjölhæfni og víðsýrji.
Þjóðin á marga nýta menn í öll-
um stéttum og stigum. Hún á af-
burðamenn, sem skara fram úr hver
á sínu sviði. Hún á ennfremur menn,
sem bera af í fleiri greinum en
einni. En engan maiin á hún svo
fjölhæfan, jafnvígan og frumhugsandi
sem Jónas frá Hriflu, þegar þeir
menn eru taldir, sem nú fást við
íslenzk stjórnmál.
Engin mál þjóðarinnar, sem nokkru
verulegu skifta, læturjónas afskifta-
laus. Sjaldgæf er jafnalhliða meðferð
þjóðmálanna í höndum eins manns.
Hann ber jafnt fyrir brjósti at-
vinnuvegi, verzlun, fjármál, sam-
göngumál, stjórnarfar, mentamál,
listir, bókmentir og skáldskap.
Meðfæddir hæfileikar Jónasar, sjó-
næmi hans og stálminni, ásamt
mentun hans og ferðalögum hefir
gefið honum yfirsýn út yfir þjóð-
málin meiri en öllum öðrúm, sem
fást við opinber mál hér á landi.
Vegna þess að honum hefir verið
gefið, það sem kalla mætti skipu-
lagsgáfu, á hann tiltölulega hægt
með, að raða ósamstæðum hlutum
í kerfi og skapa í eyðurnar. Hann
getur tínt saman brotasilfur almenn-
ings hugsana og gert úr því álit-
lega gripi. Fyrir því er hann sá is-
lenzkur stjórnmálamaður sem um
þessar mundir hefir á takteinum
úrlausnarráð og tillögur í hverju
máii. Enginn frambjóðenda þolir
samanburð við hann í þessu efni.
Hann einn hefir gert grein fyrir víð-
tækri og alhiiða stefnuskrá sinni.
Fyrir þessu mætti færa mjög ítar-
leg rök. Ríkasta heimildin fyrir þess-
ari staðhæfingu er skrif Jónasar í
Tímanum, sem hann kallar Komandi
ár, svo og öll hans skrif seint og
snemma.
Vinir og óvinir.
Eg hefi hér að framan haldið því
fram að Jónas sé afburða maður,
sem ástæða sé til að gera sér mikl-
ar vonir um, ef hann hlýtur við-
unandi stuðning. Eg vil nú enn að
lokum færa fyrir þessu algild rök.
Meðalmenskan á jafnan miklu af
því svo kallaða heimsláni að fagna,
'að vinna sér alþýðuhylli. Jafnan er
það talið dauðum mönnum til gild-
is fyrst og seinast, að þeir hafi ver-
ið elskaðir og virtir af öllum. En
mundi ekki sú „virðing" og »vin-
sældir" meðalmannsins mega stund-
um fremur kallast tómlæti og hlut-
leysi? Meðalmaðurinn orsakar sjald-
an mikið hugarrót í kringum sig.
Hann grípur ekki á neinum kýl-
um. Hann hefir enga sára brodda
í orðum og athöfnum. Líf hans er
hversdagsganga að vísu stórmikils-
verö í lífi þjóðarinnar, en á leið
hans verða eftir aðeiris grunn og
skammæ spor, sem hverfa fljótt í
stormi tímans. Alþýðu hylli, sem
meðalmaðurinn nýtur í dag, er all-
oft ekki annað en gleymska morg-
undagsins. Hún er auk þess vafa-
samt heimslán. Eða mundi það ekki
mega teljast vafasamt lán, þegar alt
er skoðað, að hljóta einróma hylli
almennings, svo misjafn sauður sem
þar er í mörgu fé, að gáfum og
mannkostum?
Afburðamenskan á síður þessu
láni almennra vinsælda að fagna.
Mannkynssagan geymir ótal dæmi
því til sönnunar. Hún skiftir um
sig liði í gersamlega aðgreindar
sveitir. Vinsældir og óvinsældir
skiftast í tvö horn og því meir sem
meira kveður að manninum. Þetta
er mjög skiljanlegt. Þeir, sem eru
sannfæröir um, eða af einhverjum
ástæöum telja sér trú um, að af-
buröarnaðurinn sé á skakkri ieiö,
óttast hann því meira, sem meiri að-
gerða má af honum vænta. Hinir,
sem eru gagnstæðrar skoðunar,
reisa á honum því meiri vonir og
aðhyllast hann því meir, sem meira
er í hann spunnið. Vin- og óvin-
sældir afburðamannsins standa í
beinu hiutfalli við hæfileika hans.
Jónas frá Hriflu fellur inn undir
þessa umgerð. Enginn maður á um
sig jafn þéttskipaða sveit dáenda og
ótrauðra fylgismanna. Æska lands-
ins sprettur upp til fylgdar með-
fram götu hans. Engan mann ótt-
ast andstæðingarnir jafnmikið. Yfir-
austurinn, sem hann verður fyrir
frá þeirra hendi, er ekki annað en
hálfkveðnar vísur við það, sem þeir
vildu vera Iáta. Aldrei munu þeir
þykjast geta, né heldur geta, upp-
hugsaÖ nógu sterk ráð, til þess að
koma honum á kné. Jafnvel þó
Jónas sætí þessura óvinsældum, þó
hann hafi jafnan átt við ínikla fá-
tækt aö stríða og sé líklegur, til
þess að eiga við hvorttveggja að
búa til æfiloka, mun hann ekki
verða talin ólánsmaður. Að yfirsýn
komandi alda verður sá maður
talinn lánsmaður, sem hefir átt jafn-
ríkan þátt í, að auka lífsdjörfurig
þjóðar sinnar. Og sá sem á líkan
hátt slöngvir geislastaf á hamra-
vegg tómlætis og svefnþyngsla, svo
að fram spretta lífslindir hugsjón-
anna, mun eiga svip sinn og minn-
ingu geymda í huggróðri síungrar
þjóöar.
Blaðið Tíminn er beðinn að birta
þessa grein,
Jónas Þorbergsson.
Símskeyti.
Reykjavik, 13. júní.
Amundsen norðurfari ætlar að
fjúga frá Alaska yfir Norður-
heimsskautið til Norður-Oræn-
lands.
Sendiherrar Breta og Itala
hafa fallið í ónáð í Washing-
ton fyrir aðfinslur um tollpóli-
tík Bandaríkjanna.
Bandamenn virðast ætla að
sætta sig við að miða skaða-
bótakörfurnar við raunverulega
getu pýzka ríkisins;
, Börsen ritar um fjármál Is-
lands og telur horfurnar batn-
andi.
Arne Möller, Islandsvinurinn
danski, varði nýlega doktors-
ritgerð um Hallgrím Pétursson,
Finnur og Valtýr voru aðaldóm-
og luku lofsorði á bókina.'
Gert ráð fyrir að Sveinn Björns-
son leggi niður starf sitt um
nýjár n. k.; pyki Iaunin vera of
lág. Móðir hans frú Elisabet,
háöldruð kona, er nýlátin.
Fréttaritari Dags.