Dagur - 16.11.1922, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út á hverjum fimtudegi.
Kostar kr. 6.00 árg. Gjalddagi
fyrir 1. júlí. Innheitntuna annasf
ritstjóri blaðsins.
Akureyrí, 16 nóvember, 1922.
AFOREIÐSLAN
er hjá Jónl l>. J>ór,
Norðurgötu 3. Talsími.112,
Uppsögn, hundin við áramót
sé komin til afgreiðslumanns
fyrir 1. des.
46. blað.
E-L-D-F-Æ-R-A-V-E-R-Z-L-U-N.
Miklar birgðir af allskonar ofnum, elda-
vélum, þvoffapoffum, ofnrörum, rörþnájm,
eldheldum leir o. fl. þessh. ávalt fyrirlyggj
andi og selt með verksmiðjuverði.
Panfanir afgreiddar ú f u m 1 a n d.
Talslmi 94. Akureyri.
Jón Stefánsson.
Islenzk blaðamenska.
v.
Þess var getiö, að blöðin ættu að
vera almenningur, þar sem allir
menn af öllum stigum hefðu jafnan
rétt, til að leggja sitt til málanna.
Þau ættu að vera hugur þjóðarinnar
og málþing. Almenningsskoðun og
almenningsfylgi er hæstiréttur í þjóð-
málum. Fyrir þeim rélti eru málin
sótt og varin í blöðunum. Við al-
mennar kosningar eru atkvæði al-
mennings einskonar dómsatkvæði í
málunum og um leið yfir fulltrúum
þjóðarinnar í stjórnmálum. Blöðin
eru sóknar og varnarskjö! í þeim
rétti.
Að hve miklu leyti blöðin verða
almenningur, er að sjálfsögðu mest
undir almenningi komið. En heldur
litill virðist vera áhugi hans fyrir
þvf, að láta uppi skoðanir sínar.
Engu af blöðum landsins berast
margar greinar um almenn mál
þannig gerðar, að birtar séu, eöa
bréfkaflar með athugasemdum og
frásögnum um það, sem er að ger-
ast í hugutn manna og um hagi
manni í sveitum landsins. Svo Iítii
þátttaka frá hendi almennings í þvi,
að byggja upp blöðin, virðist vera
ástæðulaus, því vitanlegt er, að meðal
almennings er margt ritfærra manna
og skynbærra og þeirra manna, sem
láta sig almenn mál miklu skifta.
En sá óvani virðist vera nokkuð
ríkur í fari íslendinga, að láta þunga
almennrar starfsemi hvíla á einum
punkti í hverri grein, sem er. Nokkuð
almenn umkvörtun er um þetta í
því nær öllum félagsskap þjóðar-
innar. Félög eru stofnuð oft með
miklum dyn og umstangi, orðaglamri
og yfirborðsáhuga. En það virðast
aðeins vera fjörsprettir. íslendingar
virðast vera betur fallnir til að her-
væðast, heldur en til að berjast.
Jafnsnemma og einhverju slíku er
af stað komið, dregur allan mátt úr
fjöldanum og fáir áhugamenn, -
foringjarnir berjasf, meöan herinn
sefur, þar til þeir uppgefast líka, of
hlaðnir störfum og trúlausir á þá
baráttu, sem er háð fyrir sofandi
menn.
Það mætti undravert heita, ef þetta
kæmi ekki einnig niöur á blöðunum.
Enda þarf ekki um það að deila,
að svo er. Þunginn af blaðamensk-
unni hvílir á sárfáum mönnum.
Á eitt attiði vildi Dagur minnast
í sambandi við þetta. Mestur hluti -
alls þess, sem blaðinu berst, eru æfi-
minningar og erfiljóð. Margar af
æfiminningunum hafa birzt, en fátt
af erfiljóðunum. í þessu efni hefir
ritstj. blaðsins þótt einna vandsigldast
milli skers og báru. Annarsvegar
eru tilfinningar þeirra, sem um sáit
eiga að binda, hinsvegar almenn-
ingur, sem krefst þess, að blöðin
flytji jafnan eitthvað það, sem hefir
alment gildi. Nú er allur þorri æfi-
minninganna skrifaðar um menn,
sem eru lítt þektir annarsstaðar en
í sinni sveit. Og fáar af þeim eru
svo vel skrifaðar, að þær hafi þess-
vegna alment gildi. Þaö er óhætt
að fullyrða, að öllum almenningi
eru æfiminningar og erfiljóð lítt
kærkomið, nema að afburða vel sé
gert hvorttveggja. En þeir, sem hlut
eiga að máli, láta sér vera það mjög
mikils vert, að slíkt sé birt. í gegn-
um þau viðskifti eru blaöstjóranum
mjög auðfengnar óvinsældir. En
bæði honum og öllum almenningi
þarf aö vera þaö ljóst, að blöðin
eru stofnuð fremur til að sinna al-
mennri þörf en þörf einstaklinga.
Fá af erfiljóðunum eru þannig gerð,
að öðrum en þeim, sem hlut eiga
að máli þyki nokkurs um þau vert.
Slík Ijóð á fremur að sérprenta handa
þeim einum, sem hlut eiga að máli
VI.
Um fátt eru menn jafn ósam-
mála viðkomandi blaðamensku eins
og ritháttinn og bardagaaöferðir
þeirra, sem standa í pólitískum deil-
um. Til eru menn, sem hafa mestar
mætur á blaöaskömmum og stráks-
Iegri áreitni í garð almennings og
einstaklinga. Aðrir þola ekki að
orðinu halli í viöureign andstæðinga
og vilja að yfir öllum rithætti blað-
anna hvíli guðrækni og bróðurkær-
Ieikablær. Siðan eru til öll smekks-
tilbrigði þar á milli. Enginn blað-
stjóri þarf því að hugsa sér, að
hann geti skrifað blað sitt svo öll-
um liki. Hann verður að fara sínar
eigin leiðir og haga rithætti sfnum
eftir því, sem hann telur réttast.
En um ekkert eru menn jafn
ósammála eins og það, hver rithátt-
ur sé nauðsynlegur, viöeigandi og
sæmilegur í pólitískri viðureign and-
stæðinga. Það álit viröist vera nokk-
uð ríkt, að persónulegar árásir þurfi
aldrei né eigi að eiga sér stað í
pólitískum deilum. «Það á að ræða
um málefni, ekki menn," er vana-
viðkvæði manna. Ekki vill Dagur
neita því, að oft eru óþarfar og of
miklar persónulegar deilur í blöð-
unum. En þessar kröfur um alls-
herjar útilokun á öllu slíku eru
sprotnar af því, að menn hugsa of
skamt.
AlmenningsheiII veltur æfinlega
að meira eða minna leyti á meðferö
alþjóðlegra mála, en meðferö mál-
anna veltur á mannkostum og dugn-
aði þeirra, sem með þau fara. Það
er því skammsýni ein að hugsa sér,
að engin gagnrýning né persónu-
rannsókn þurfi að eiga sér stað,
þegar um þaö er að ræða að fela
einhverjum manni umboð í vel-
ferðarmálum almennings.
Lesandinn getur hugsað sér dæmi:
Nauðsyn ber til, að hann hverfi
burt frá heimili sínu um lengri tíma,
ef til vill um mörg ár og hann á
ómálga börn og hann á fjármuni,
sem framtíð og tímanleg velferð
ástvina hans og vandamanna veltur
á, að vel sé farið með. Honum er
nauðugur einn kostur, að fela öðrurn
alt sitt í hendur til umsjár og fram-
kvæmda. Mundir þú, lesari góður,
fela einhver/'um manni alt þitt i hend-
ur, án þess að leitast við að gera þér
grein fyrir, hvers þú mœttir af honum
vœnta? Ef þú gerðir það, værir þú
áiitinn ekki einungis auli, heldur
ófyrirgefanlega hirðulaus um þínar
eigin helgu skyldur. Þú mundir
hefja persónurannsókn, til þess að
komast að raun um, hvort þú mættir
fela viðkomandi manni svona mikið.
Þú mundir ekki þora að láta reynsl-
una skera úr, — reynslu, sem ef
til vill, kostaði þig alt þitt. En vegna
aðstöðu þinnargætir þú látið rann-
sóknina fara fram í kyrþey. Sú leiö
væri ein fær í því falli, en þú mundir
rannsaka.
En hér er nú um þfnar eigin
persónulegu sakir að ræða, að vísu
alls verðar fyrir sjálfan þig og mikils
virði fyrir þjóðina, en þó henni
verðar aðeins f hlutfalli sjálfs þín til
allrar þjóðarinnar. Og þú ert nú
ekki nema lítill hluti hennar. Oetur
þú, lesari góður, sem þannig mundir
fara að, gert þá kröfu til þjóðar-
innar, að hún fleygi málum sínum,
umboði sínu á Alþingi, mikilsverð-
um embættum o. s. frv. í hendur
hvers, sem er, án þess að gera sér
grein fyrir, hvers hún má af siíkum
mönnum vænta? Mál þjóöarinnar
eru þeim mpn meira verð þínum
málum, sem hún er stærri en þú.
En enginn getur vitað, hvers má af
mönnum vænta, nema æfin sé rann-
sökuð, ferill þeirra, viðhorf til mála,
hæfileikar, dugnaður, drengskapur
og skyldurækni. Verðleikarnir verða
að fara eftir því, sem þeir hafa
unnið sér einkunnir í öllu þessu.
Lífið er prófið, sem á verður að ..
byggja- Og sá sem ekki hefir leyst
próf sitt af hendi eftir þeim eink-
unnakröfum, sem gera veröur, á að
falla. Þau dæmi gerast einnig, að
skaðræðismenn ota sér fram til að-
stöðu í þjóömálunum, sem ekki er
einungis rétt, heldur skylt að svifta
áhrifum með óvægilegum ráðum.
Þessi mikla umvöndunarsemi er
einnig háðuleg, skoðuð í öðru Ijósi.
Það væri synd að segja, að sú dygð
»að gæta bróður síns*, í daglegu
umtali, væri mjög almenn. Varla
mun það dæmalaust, að þeir menn
gerist umvandarar í þessu efni, sem
sjálfir verja töluvert miklu af æfi
sinni í það, að haknaga náungann,
skygnast inn i hans einkamál og
breiða út óhróður um hann á bak.
Slík launfjörráð við mannorð hvers
manns eru stórum hættulegri, alla
vega skoðuð, heldur en opinber
árás, þó illvfg sé. Sakborningi gefst
þó færi á að verja hendur sínar, ef
framan að er gengið, en bakbítirnir
eru eins og sóttkveikjurnar, ekki
sjáaniegir með berum augum.
Þessi þjóö hafði til forna rótgróna
skömm á launvígum. Opin víg ættu
jafnan að vera henni betur að skapi,
og auðvitað þvibetur að skapi, sem
vopnaburðurinn er djarfmannlegri og
drengilegri.
Ritfregnir.
Morgunn III. 2. Ritstj.
Einar H. Kvaran.
Efni þessa heftis er sem hér segir:
»Eitt veit eg< eftir ritstjórann. Sál-
frœðiteg ráðgáta. Eftir Jakob J. Smára,
Um sálufélag. Eftir Svein Sigurðsson.
Vikkun hugmyndanna. Eftir próf. Har.
Nfelsson. Skygni. Eltir próf. Har. NT-
elsson og frú Kristfnu Sigfúsdóttur.
Ýmislegt úr eigin reynslu. Eftir frú
Aðalbjörgu Sigurðardóttur. Danskur
prestur ritar um spiritismann. Eftir
ritstjórann. Sýn Ólinu Sigurpálsdðttur.
(Klömbrum S.-Þing) Deilan um Einar
Nlelsen. Eítir ritstjórann. Síra G.
Valen Oven segir af sér. Eftir rit-
stjórann.