Dagur - 11.01.1923, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út á, hverjum fimtudegi.
Kostar kr. 6.00 árg. Ojalddagl
fyrir 1. júlí. innheimtuna annast
ritstjóri blaðsins.

VI ár.
Akureyrl, 11. janúar, 1923.
AFQREIÐSLAN
4 er hjá Jónl I>. I>ór,
Norðurgðtu 3. Talsími 112,
Uppsðgn, hundin við áraraót
sé komin til afgreiðslumanns
fyrir 1. des.
2. blaö.
J^okkur rök
um íslenzka stjórnarhætti.
Qatnall og nýr vandi.
Mannkyninu hefir á öllum öldum
iiðið meira og minna illa og stund-
um afarilla. Meginorsökin er ekki
fátækt jarðarinnar, heldur ilt sambýli.
Á jörðunni hafa fæðst og búið svo
tiltölulega fáir góðir sambýlismenn.
Mönnum hefir ekki skilist nauðsynin
á samstiltum hugum og samtaka
höndum. Menn hafa Iagt öllu meiri
stund á það, að gerast duglegir
ræningjar hver í annars lífi; ræna
hver annan friði og fjármunum.
Sambýli manna á jörðunni hefir
verið meira háð lögum samkepni en
samvinnu. Sú undarlega heimska
drottnar enn um öll lönd, að lífs-
ánægjan og farsældin fáist með því,
að menn troði skóinn hver niður af
öðrum í samkepni. Menn eru enn
yfir höfuð óvitandi um það, að þeir
hafi ódauðlega sál, en þeir gera sér
Ijósa grein fyrir líkamskröfunum og
þeir fullnægja þeim að mjög miklu
Ieyti eftir sömu lífsreglum og dýrin.
Samkepnin er spenniafl, sem hvetur
til stórra átaka. Hún er óforsjál,
bruðlunarsöm og svo oft bygð á
rangsleitni. Hún dæmir sig ávalt
sjálf og fullnægir sínum dómi. Ofur-
kapp hennar leiðir ávalt til skelfi-
legra úrslita fyrir einstaklinga og
þjóðir. Heimsslys og allra þjóöa böl
eru gjöld hennar og ávextir.
Um það verður ekki deilt, að nú
sem stendur líöur mannkyninu afar-
illa. Öfgar samkepninnar hafa enn
æinusinni orðið menningunni að
fótakefli, vegna þess aö sú menning,
sem er bygð á rangsleitni, fær aldrei
staöist. Og enn rís samkepnin upp
úr sínum eigin rústum. Enn fæðist
mannkynið til nýrra morgunvona,
til þess, að afliðnu hádegi, að steyp-
ast í nýja eymd og harma- Svo
fjarri eru menn því, að skilja hver
er hin rétta orsök ógæfunnar, að
þeir, í stað þess aö ganga til sjálfs-
rannsóknar, leggja alla stund á, að
velta sökum hverjir á aðra. Nú er
það jafnvel taliö nauðsynlegt til
viðreisnarheiminum, að pína heilar
þjóðir til dauöa. Tiltöluiega fáir
menn láta sér hugkvæmast, að megin-
orsökin eru sljóar siðferðishugmyndir
og alment siöferðislegt þrekleysi;
að mennirnir eru iélegir sambýlis-
menn, með öðrum oröum: vondir
menn.
l-jóst er, að aldrci verða misfellur
sambúðarinnar lagfærðar til fulls
með ytri formum. I þá átt beinist
þó að mestu viðleitni mannkynsins
til umbóta. Þjóðirnar eru sifelt að
leitast við, að bæta úr þeim ókjör-
um, sem þjaka mannkyninu, meö
breyttum lögum og stjórnarháttum.
Hersar, jarlar, herkonungar, léns-
mannavald, einvaldskonungar, keis-
arar margra þjóðlanda, þingbundin
konungsstjórn, lýðveldi, öreigaveldi
hejir komið hvað í annarsslóð. En
vandi málsins Ieysist eigi. Samt eru
lög og stjórn hið eina vopn, sem
beitt verður gegn algerðri upplausn
og umbyltingu þjóðfélaganna svo
kölluðu. Miklu skiftir þvi, hversu
hvorutveggja er beitt. Að finna beztu
og einföldustu stjórnarhætti og laga-
skipun, er því gamall og nýr vandi
á höndum hverri þjóð.
Stjórnskipulag Islands,
þingbundin konungsstjórn er eins
og öilum er kunnugt, það stjórn-
skipulag, sem íslendingar eiga við
að búa. Verður því ekki lýst hér,
enda mun öllum lesendum blaðsins
kunnugt um það í öllum höfuð-
dráttum. Það er einskonar miðlun
lýðstjórnar og konungsvalds, en i
reyndinni er vald konungsins orðið
mjög lítið. Lýðurinn ræður svo að
segja öllu eða þeir meiin, er hann
kýs til löggjafar og stjórnar. Þetta
skipulag hefir af ýmsum verið mjög
rómað. Hér veröur ekki reynt að
dæma neitt um ágæti þess, eða saman-
burður gerður á því og annarskonar
skipulagi þjóöanna. Pað er ekki
verkefni þessara ritgerða, að seilast
svo langt, að rökræða um allskonar
þekt eða ný afbrigöi í stjórnarhátt-
um.
Jafnvel þó raddir heyrist um það,
aö þetta stjórnarfyrirkomulag sé
óviðunandi, er vafasamt að á betra
væri vöi. Samkvæmt framan sögðu
liggur nærri að ætla, að ekkert hugs-
anlegt stjórnskipulag geti ráðið bót
á vandkvæöum mannamui. Gott
hjartalag og bróðurlegur andi verður
aldrei fyrirskipaður með tögum
svo að gagni komi. Og hvorugt
mun hlíta fyrirmælum stjórnarvalda.
Ekkert stjórnskipulag getur komið í
veg fyrir yfirtroðslur og áreitni, en
það á að tryggja réttingu mála og
koma fram refsingu.
Síðan Islendingar fengu fult sjálfs-
forræði hafa þeir lagt óheilbrigt
kapp á, að smíöa stjórnarhætti sína
eftir háttum stærri þjóða. Þessu hefir
að miklu valdiö óskynsamlegur sjálf-
stæðismetnaður einstakra gasprara,
Hendrik P. F. Schiöth fyrverandi bankagjaldkeri, andaðist
aðfaranótt 6. þ. m. eftir Iétta sjúkdómslegu.
Jarðarför hans fer fram Þriöjudaginn 16. þ. m. og hefst meö
húskveðju á heimili hins Iátna kl. 1 e. h.
Akureyri, 8. Janúar 1923.
Börn og tengdabörn-
Ættingjum og vinum tilkynnist hér með, að ekkjufrú
Ragnhildur B. Methúsalemsdóttir andaðist úr Iungna-
bólgu 6. þ. m., eftir stutta legu.
Jarðarför hennar er ákveöin fimtudaginn 18. þ. m. og hefst
með húskveðju á heimili hinnar látnu kl. 1 e. h.
Akureyri 10. jan. 1923
. Börn og tengdabörn
sem hafa teymt þingið á eyrunum.
Sú stefna hefir ráöið, að reyna aö
sýnast vera stærri en við erum. Af-
leiðing þess hlýtur að veröa sú, að
við verðum minní en við gætum
verið. Allur heimskulegur oflátungs-
háttur hefnir sin með margfaldri
niðurlægingu. í þvf hefði veriö öllu
heilbrigðari metnaður fólginn, að
finna stjórnarfari okkar það form,
sem einfaldast væri og kostnaðar-
minst og helzt í samræmi við þörf
og getu svo örsmárrar þjóðar. Það
hlyti að vera nokkuö mikilsvert, ef
við gætum sýnt umheiminum, hvern-
ig iítilii þjóð verður stjómaö i stóru
iandi, svo að vel fari á. Hitt er lít-
ill vandi, að gerast apakettir á heims-
torginu og gera stjórnarvafsið svo
tyldursamt og útgjaldafrekt, aö strit-
andi bændur og verkamenn eða aörir
íramleiðendur kikni undir. Ef þessi
þjóð ætlar ekki að láta brjóta i sér
bakið með þesskonar stórheimsku-
legum aðförum, veröur húnað spyrna
þessum oflátungum út úr löggjafar-
þinginu (Bjarna frá Vogi o. fi.)
S jórnmálamenn okkar hafa fyrir
höndum mikið verk, þar sem er að
finna þetta form. Þjóð, sem er 90
þús. manna, getur ekki í þessu efni
samiö sig að siöum þjóöar, sem er
90 milljónir manna. Slíkt er ein-
ungis heimska.
f eftirfarandi greinarköflum verður
leitast við aö sýna fram á, hversu
okkur hefir á ýmsa lund farist
óhönduglega stjórnin í landinu.
Hversu við biasir efnalegt og sið-
ferðislegt þrot á þeirri leið, sem nú
er stefnt.
t
Jiendrik 9. 9. Schiöth,
fyro. bankagjaldketi.
Þann 6. þ. m. andaðiat á heimiií
sínu hér f bænum Hendrik P. F. Schiöth,
tæpra 82 ára að aldri. Schiöth var
danskur maður að uppruna, en hefir
verið borgari þessa bæjar um 54 ár.
Kom hann hingað fyrst sem bakari og
stundaði þá iðn um 30 ár. Hann var
og póstmeistari hér f 25 ár. Sfðan
varð hann gjaldkeri Sparisjóðs Akur-
eyrar og sfðar gjaldkeri ídandsbanka,
meðan heilsa hans leylði. Hann var
var kvæntur Öanu Kathrine, mestu
myndar- og gæðakonu. Hún andaðist
fyrir tveim árum sfðan. Börn þeirra
hjóna eru: Axel brauðgerðarmeistari
hér f bæ, Carl kaupmaður, Alma, gift
O. C. Thorareasen, konsúl, nú í Hófn,
Olga, gift Friðjóni Jenssyni iækni og
Anna, gilt Kl. Jónssyni, atvinnumála-
ráðherra.
Hendrik Schiöth var sfðastliðið
sumar gerður að riddara af Danne-
brogsorðunni.
Allir Ijúka upp sama munni um það,
að öll störf sfn hafi Sciiöth rækt af
sérlega mikilli alúð, samvizkusemi og
lipurð; þau hjón hafi verið prýði þessa
bæjar, virt af öllum og elskuð af
mörgum. Mun fremur sjaldgæft að íólk
af erlendu bergi brotið, samþýðist
jafn ljúfmannlega íslenzkum háttum
og þjóðarkjörum eins og þau bjón
gerðu bæði, og sé við æfilok kvatt
með jafn einhuga hlýhug og þakklæti,
eins og þessi gömlu heiðurabjón.