Dagur - 22.10.1923, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út á hverjum fimtudegi.
Kostar kr. 6.00 árg. Ojalddagl
fyrir 1. júlí. Innheimtuna annast
Árnl Jóhannsson í Kaupfél. Eyf.
VI. ár.
Akureyri, 22. október 1923.
AFOREIÐSLAN
er hjá Jónl l>. l>ór,
Norðurgótu 3. Talsímf U2i
Uppsðgn, hundin við áramót
sé komlu tll afgrelðslumanns
fyrlr 1. des.
| 48. blað.
Magnús
Kristjánsson.
1.
Þrent einkennir nú Akureyrar-
kaupstað og gefur bænum góða að-
stöðu meðal kaupstaðanna hér á landi.
Það eru hinar ágætu, ódýru bæjar-
bryggjur, sem gerði Akureyri að
heppilegum verslunar og umhleöslu
stað. Það er ullariðnaður sá, sem náð
hefir lengst hér á landi með starf-
semi Oefjunnar. Og það er f þriðja
lagi hin miklu lönd Akureyrarbæjar,
sem fengin voru öll á heppilegum
tíma. Bæjarbúar njóta með heppi-
legum kjörum erfðafestu á miklu af
þessu landi- Mikið er enn til handa
þeira, sem ekki hafa enn tekið þátt
í ræktuninni. Mikið er eftir samt, ef
bæjarfélagið vildi reka ræktun i
stórum stíl.
Magnús Kristjánsson hefir verið í
röð hinna fremstu borgara á Akur-
eyri við allar þessar framkvæmdir.
Þegar Oefjunn var að gefast upp
nokkru fyrir stríðið, var það M. Kr.
sem á borgarafundum, í bæjarstjórn
og sem áhrifamikill stjórnmálamað
ur, sem átti sinn þátt í, að verk-
smiöjunni varð bjargað. Síöan fór
að ganga betur og betur, og nú
eru dúkar úr þessari verksmiðju í
miklu áliti um land alt. Vonir manna
um að geta ofið góða og fallega
dúka úr íslenzkri ull eru að ekki
litlu leyti bygðar á þeirri góðu
reynslu, sem fengist hefir á Akureyri.
Sama er að segja um landkaupin-
Hver laudeignin eftir aðra hefir
aukið vaxtarskilyrði Akureyrar. Síð-
ast bætist Staðaréyjan við. M. Kr.
hefir ætið stutt og oft verið í farar-
broddi f þessum aðgerðum. Hann
hugsar sér Akureyri eins og stórt
heimili, sem þarf að sjá fyrir þörfum
fjölda fólks, ekki einungis á liðandi
stund, heldur á ókomnum öldum.
1L
M. Kr. var svo heppinn að byrja
þingferil sinn á því happasælasta
framfaraskeiði, sem þjóðin hefir lif-
að, á fyrstu árunum eftir að stjórnin
varð innlend. Á Ieiöarþingi á Akur-
eyri 1905 talaði Ouðlaugur heitinn
Ouðmundsson sýslumaður nokkur
orð f fundarlok. Hann var andstæð-
ingur M. Kr. En hann gaf þessum
unga þingmanni óvenjulega glæsi-
legan vitnisburð. Hanti sagðist nú
vera gamall, hafa lengi setið á þingi
og séð framan í margan nýgræðing.
En það gæti hann sagt óhikaö, að
enginn nýr þingmaður hafi á fyrsta
þingi reynst starfhæfari. Bærinn væri
vel sæmdur af slíkum þingmanni.
Reynslan myndi staöfesta þann dóm.
Á fyrsta þinginu, 1905, þar sem
M. Kr. starfaöi, átti hann strax í
brösum við ágengni embættisvalds-
ins. Þá voru hækkaöir tollar til að
afla Iandssjóöi tekna. M. Kr. benti
á að ástæðulaust væri að greiða
innheimtulaun af þeirri tollhækkun,
því að erfiöi sýslumanna væri ekki
að því skapi meira, sem gjaldið
hækkaði. Sýslumennirnir voru þá
sem endranær margir á þingi og
untu sjálfum sér launahækkunar.
Lögðu þeir fjandskap á M. Kr. fyrir
tillögur hans og reyndu með illu
og góðu að snúa vopninu í hönd-
um hans. En það tókst ekki. Skoð-
un hans sigraði. Á þessu timabili
kom hann í gegn gerbreytingu á
siglingalöggjöfinni. Kensla í stýri-
mannafræði hafði þá um stund verið
í Rvík. Stefndi alt í þá átt, að menn
með prófi frá skólanum fengju einka
rétt til að stýra smáum skipum og
stórum, og það þótt vantaði verk-
lega æfingu. M. Kr. kom í gegn
þeirri breytingu að duglegir og
æföir menn með mikla sjómensku-
reynslu gátu verið formenn á hinum
minni fiskiskipum, þótt eigi hefðu
þeir langa skólagöngu að baki. Með
þessu vildi hann tryggja útveginum
dugnaðarmennina og þá sem reyndir
væru að því að vera veiðisælir. Skip-
stjórafélagtð beitti sér af alefli gegn
breytingunni, svo að eigi náðist tii
fulls það, sem M. Kr. vildi vera láta.
En 10 árum síöar var málið tekið
upp aftur og þá náði hugmynd M.
Kr. fram að ganga mótstööulítið. Þá
voru menn búnir að sjá, að hann
haföi haft á réttu að standa.
Á þinginu 1907 báru þeir M Kr.
og Jón í Múla fram frv. um inn-
lenda brunatryggingu. Það var talið
merkasta máliö á því þingi. Það var
f fylsta skilningi fjárhagslegt sjálf
stæðismál. Málið mætti vitaskuld
mikilii mótspyrnu frá umboðsmönn
um erlendu vátryggingarfélaganna
og öllum þeirra aðstoðarmönnum.
Andstæðingar innlendra trygginga
komu þeim fieyg inn í frv. að ekki
skyldi framkvæmd verða á tnálinu
nema fyrirfram væri fengin endur-
trygging erlendis. Útlendu félögin
þóttust aldrei ganga að sliku skil-
yrði. Við það sat og lögin komu
ekki til framkvæmda. En 1915 tók
M. Kr. máliö aftur upp og sigraði.
Var þá felt úr skilyrðið. Það var
djarft spor, en nauðsynlegt. Þegar
útlendu félögin sáu að íslendingum
var alvara með að taka trygging-
arnar í sínar hendur, stóð ekki á
endurtryggingunum. Sig. Eggerz var
einn af seigustu málsvorum hinna
erlendu tryggingarféiaga, en laut í
lægra haldi fyrir góðum málstað og
fastri sókn M. Kr. — Það má með
réttu kalia M. Kr. föður fslenzkra
trygginga.
M; Kr. hefir jafnan verið öruggur
málsvari útgerðarinnar. Hann' hafði
á unglingsárunum verið sjómaður,
og á fullorðinsárunum atorkusamur
útgerðarmaður. Hann þekti þarfir
og eðli útgerðarinnar frá öllum
hliðum. 1907 kom fram tillaga f
þinginu um að hækka tollinn af
síld. M. Kr. kom með þá breytingar-
tillögu, að innlendum mönnum skyldi
vera endurgreiddur tollurinn að
nokkru leyti. Næstu ár þar á eftir
sat M Kr. ekki á þingi. En á þing-
inu 1916—17 kom hin gamla hug-
mynd hans fram aftur í frumvarps-
formi. Lauk svo þeim sviftingum,
nokkru síðar, að þingið viðurkendi
hugmynd M. Kr. Var þá lögtekið
að endurgreiða skyldi innlendum
útgerðarmönnum meginhluta tolls-
ins ef sannaö yrði að útgetðin hefði
ekki borið sig. Stóð þetta endur-
greiðsluákvæði, þar til tókst aö
lækka tollinn um helming. 1918 var
M. Kr. einn af helstu hvatamönnum
þess að útflutningsnefnd seldi alla
islenzka síld Oafst sú tilraun prýði-
lega, og myndi hagur landsins, og
þar á meðal sildarkaupmanna, allur
annar nú, heldur en raun ber vitni
um, ef haldið heföi yetið áfram um
nokkur ár, að hafa alla islenzka sfld
á einni hönd. Hafa fáir, og senni
lega engir þingmenn i seinni tfð,
haldið jafnvel á málum útvegsmanna
eins og M. Kr.
Með stríðinu byrjaði teppa á að-
flutningi til landsins. Vöruverð hækk-
aði meir og meir og bersýnilegt var,
að kaupmenn gátu ekki ábyrgst
vörur til landsins. Það byrjaði þess
vegna einskonar Landsverzlun í tíð
Sig Eggerz og Einars Arnórssonar.
Vörur voru keyptar fyrir reikning
landssjóðs, en siöan sendar kaup-
mönnum, sem gátu hækkað þær að
vild. Með þessu voru landsmönnum
trygðar nokkrar vörur en ekki skeytt
um veröið. Þegar Sigurður i Yzta-
felli tók við stjórn atvinnumálanna,
kom hann nýju skipulagi á söluna
innanlands, sem trygði almenningi
sannviröi vörunnar.
En verzlunin óx hraðfara, eftir
því sem á leið styrjaldartímann.
Voru þeir þá fengnir til að stýra
verzluninni Hallgrfmur Kristinsson
og M. Kr, Neituðu þeir hvor um
sig að taka þátt í stjórn verzlunar-
innar, nema hinn væri þar Uka.
Annar hafði verið kaupfélagsstjóri
á Akureyri, en hinn kaupmaður.
Þeir höföu verið sinn í hvorum
stjórnmálafiokki. En þeir þektu báðir
afl og manngildi keppinautarins.
J. M setti kaupmann úr Hafnarfirði
í stjórn Landsverzlunarinnar, til að
þóknast kaupmönnum syðra. Hail-
grimur og Magnús réðu að mestu
skipulagi og starfsháttum hins stærsta
fjármálafyrirtækis, sem rekiö hefir
verið hér á landi. Báðir áttu mót-
stöðumenn og þá harðfenga. En
hvorugur þeirra var tortrygður af
nokkrum manni fyrir forstöðu þeirra
á Landsverzlun. M Kr. fékk þá tæki-
færi til að vinna að sfnum æsku-
draumi: Að gera verzlunina innlenda
og gera hana réttláta. Landsverzlun
stríðsáranna bjargaði þjóðinni frá
hungri, hallæri og fjárhagslegri eyöi-
leggingu. Að svo vel tókst tii með
rekstur þess fyrirtækis, eftir 1916 má
þakka því mikla happi að M. Kr. og
H. Kr. tóku að sér forstöðuna.
Eftir aö Landsverzlun hætti að
flytja inn matvöru, sveigði M. Kr.
meö stuðningi alls Framsóknarflokks-
ins inn á nýja brautir. Ein vöruteg-
und, sem útvegurinn þurfti mikið
að nota, steinolían, var f höndum
útlends hrings Siðanum 1912 höfðu
íslendingar viljað brjóta af sér þenn-
an fjötur 1917 voru samþykt heim-
ildarlög um Landsverzlun með stein-
olíu. En málið lá óhreyft þar til
1919 eða 1920 að M. Kr. byrjaði
að vinna í kyrþey að framgangi
þess. Hann trygði sér erlendis hin
beztu sambönd og tryggustu og
undirbjó málið þannig, að sumarið
1922 var unt að semja um olfu til
nokkurra ára þannig, an íslend-
ingum vœri jafnan trygt
lægsta verO á heimsmarkaö-
inum. Þar með var fjöturinn brot-
inn af útgerðinni og landsmönnum
i heild sinni.
Hér hefir aðeins verið gripiö á
nokkrum þeim þingmálum, þar sem
M. Kr. hefir haft úrslitaáhrif. Hin
málin verða þó miklu fleiri, sem
ekki er tfmi til að minnast á. En
af dæmum þessum má sjá stefnu
M Kr. Hann hefir alla æfi verið is-
lenzkur viðreisnarmaður. Honum
hefir legið þyngst á hjarta hið fjár-
hagslega sjálfstæði einstaklinganna,