Dagur - 25.04.1924, Síða 1

DAGUR
kemur út á hverjum fimtudegi.
Kostar kr. 6.00 árg Qjalddagl.
»
fyrlr 1. júlí. Innheimtuna annast
Árnl Jóhannsson í Kaupfél. Eyf
VII. ár.

Akureyrl, 25. apríl 1924.
AFOREIÐSLAN
er hjá Jðnl Þ. I>ðr,
Norðorgötu 3. Tafsími 112
Uppsögn, bundin við áramót
sé komin til afgreiðslumanns
fyrlr 1. des.
16, blaö
Ofnar og eldastór - Hreins-
unardyr. Eldávélahringar — Röroghné.
Mó-ofnar, reyndir að gæðum.
Terpentinolía œjög ódýr og góð
tegund.
Bollapör margar teg. hvergi ddýr-
ari, og ýmsar aðrar leir- og glervörur.
Ennfremur hefi eg til sölu nokkuð
af húsgögnum, stóla, borð o. fl.
Jón Stefánsson
(fyrv, Havsteensbúð).
Alþýðuskólamál
Þingeyinga.
Upptök.
Á árinu 1915 gerir fyrst vart við
sig í Þingeyjarsýslu hreyfing fyrir
því, að stofna alþýðuskóla í sýsl-
unni. Sú hugsun hefir vafalaust all-
lengi biundað í hugskoti manna
þar um slóðir. En á beztu árunum,
sem ungmennafélagshreyfingin hefir
enn átt, verður sú hugsun hávær.
Málið komst á dagskrá þingeyska
sambandsins og þá var þegar hafist
handa um framkvæmdir og byrjað
að safna fé með frjálsum framlög-
um. Var fjársöfnun þeirri fylgt fast
eftir, en drengilega við brugðist,
svo að á skömmum tíma safnaðist
mikið fé.
Á þessum uppgangsárum málsins
varð það ástfóstur æskunnar i sýsl-
unni og jafnvel margra eldri manna
líka. Þegar örðugleikar striðsafleið-
inganna tóku að sverfa að, hljóðn-
aði um málið heima fyrir. Samt gat
það aldrei dáið. Fyrstu átökin verk-
uðu jafnvel á þeim árum, sem ekk-
ert verulegt var aðhafst Málið átti
sér djúpar rætur í hugarfari fýslu-
búa. Það er eitt af þeitn málum,
sem vaxa með æskunni og er því
ráðið til framgangs.
Málið sótt á þíngí.
Eftir þann undirbúning, sem mál-
ið hafði hlotið í héraöi, var einsætt,
að leita til þingsins um fjárstyrk til
stofnunar skólans. Er þarflaust, að
rekja hér þingsögu málsins. Úrslitin
eru kunn: að í fyrra ákvað þingið,
að veita 35 þúsundir króna til skóla-
stofnunarinnar.
Hér skal aðeins minst á afstööu
þingsins til slíkra mála sem þessa.
Sú regla þyrfti að verða staðföst,
að þingið Ieggi þvi aðeins fram fé
til slíkra fyrirtækja, að sterkur vilji
og manntak hlutaðeigandi héraðs-
búa sé á bak við og aö eigi séu
verulegar Iíkur til þess, að þeir
bregðist málstaðnum,
Fjármunalega hliðin á hverju máli
er bundin meiri örðugleikum hér á
iandi en víðast hvar annarsstaðar.
Meginstyrkur til framgangs hverju
þjóðþrifamáli verður að koma á
einn eða annan hátt beint frá þegn-
um landsins, ef verulegur skriður
á að geta komist á framfaramálin.
En mjög er mikils um það vert,
að slíkar innanhéraðshreyfingar hljóti
upphvatningar og samúð ríkisins og
eru mestar líkur til að ýmsutn mál-
efnum þjóðarinnar verði komiö í
rétt horf, ef saman fer skilningur og
góðvilji alþjóðar til þeirra héraða, er
vilja hrinda fram málum, og harðar
kröfur um að manntak og alúð sé
á bak við siíkar hreyfingar.
Mótbyr.
Þetta skólamá! Þingeyinga hefir
mætt dálítilli mótspyrnu innan hér-
aðs. Eigi er talið að sú mótspyrna
stafi af meginmun í skoðunum á
gildi málsins, heldur af fjármuna-
legutn ástæðum. Síðustu ár hafa
orðið sýslubúum ærið þung i skauti,
eins og öðrum landsbúum. Varfærni
í fjármálum er eölileg afleiðing af
því. Eigi er trútt um að unnendum
hugsjónarinnar hafi þótt gæta hjá
sumum sýslubúum hlutfallslega meiri
varfærni gagnvart þessu máli en
gagnvart öðrum hiutum í framferði
manna. Slíkt verður álitamál. Mót-
spyrna gegn skólastofnuninni er í
sjálfu sér ekki óeðlileg, þegar litið
er á allar ásfæður, og hún er ekk-
ert hættuleg fyrir málið. Átökin
verða því stærri og eftirminnilegri,
sem þyngra er fyrir.
Margt kemur til greina í sam-
bandi við þetta mál, sem eigi er
unt að ræða hér nema aðeins laus-
lega. Til þess Iiggja drög, sem vel
mætti gera grein fyrir, að sýslubú-
um mun vera nokkur þörf á því
að heykjast ekki á þessu máli af
öðrum ástæðum en þeim, sem
snerta málið sjálft. Á merkilegum
tímamótum í sögu þjóðarinnar áttu
Þingeyingar mönnum á að skipa í
viðreisnarbaráttunni, er voru meira
og minna frábærir og tóku mikinn
þátt í forgöngu í þjóömálum. Þessir
menn lyftu héraði sinu menningar-
lega. Merkiiegasta félagsmenning,
sem landið á, átti uppruna sinn og
vöggu í sýslunni. Áhugaöldur og
framsóknarhreyfingar áttu þar upp-
tök sín. Þetta straumrót veitti þeim
frábærleik, sem til er hjá ýmsum
einstaklingum þjóöanna, hagkvæm
skilyrði að ná töluverðum þroska.
Enda hefir sýslan alið og átt nokk-
uð marga gáfaða og sjálfmentaða
menn.
Slíkar staðreyndir, þó góðar séu,
hafa jafnan nokkra hættu í för með
sér. Bæði Þingeyingar sjálfir og þó
einkum aðrir landsmenn hafa dregið
óspart fram þessar ástæður. Auk
þess sem rismiklum öldutn fylgir
jafnan tilsvarandi öldudalur, er sér-
stök hætta á að þesskonar bakföll
verði bæði stór og alvarleg, ef sjálfs-
ánægja og hvað þá heldur ofmetn-
aður nær að rótfestast í hugum
manna. Liklega er umbótanna aldrei
meiri þörf, heldur en þegar menn
eru að hætta að þrá þær og hætta
að skilja gildi þeirra. Undangengnir
atburðir hafa lagt þesskonar hættu
á ieið Þingeyinga. Það er einmitt
mjög hætt við að þeim verði gjarnt
til að skoða þá örðugleika, sem þeir
eiga við að stríða, eigi sem afleið-
ingar af brestum og bilunum í fari
þeirra sjálfra, heldur sem örlaga-
vald, er jafnvel þeir fái eigi rönd
við reist. Varla mun á öðru meiri
þörf, ef unt á að verða að bægja
frá aðsteðjandi hættu íyrir menningu
sýslunnar, heldur en að sýslubúar
hljóti meiri djörfung til sjálfsrann-
sóknar og um leið meiri skilning á
því, að margir þeirra fremstu menn
eru fallnir í valinn, án þess að aðrir,
þeirra jafnokar, hafi gengið fram í
skörðin, að brjóstfylking þeirra stend-
ur þunnskipuð og undir áföllum,
en meginliðið að baki er deigt til
framgöngunnar og biður átekta.
Andlegur arfur Þingeyinga er
þess eðlis, að hann verður ekki
varöveittur né ávaxtaður öðruvísi
en með sjálfu lífi þeirra manna, er
bera af. Átök og ekkett annað en
átök veita þá orku, er þarf til stærri
átaka. Orkan blundar djúpt í fari
manna og eftir henni veröur að
kafa svo að jafnvel þar rísi alda,
er dalur myndi ella.
Bjargráð þingeyskrar menningar
verður það, að Þingeyingar drýgi
jafnan stór álök til framgangs þeim
málum, sem eru meira og minna
hugræns eðlis. En taki þeir þaö ráð
að Iáta hendur falla í skaut og bíða
átekta, mun langt að bíða góðra
hluta en skamt til ófarnaðar. Ef
sýslubúar heykjast á þessu skóla-
máli, eftir þann undirbúning, sem
það hefir hlotið i héraði og á þingi,
eru það ekkert annað en dauðamörk
þingeyskrar menningar og mun þess
þá skamt að bíða, að á eftir fari
önnur jafnvel enn alvarlegri.

j Sleðiiegt sumar! j
Skólasetur.
Miklu skiftir, er byggja skal til
langrar frambúðar uppeldisstofnun,
að staður sé vel valinn. Koma þar
til álita báðar hliðar þær, sem horfa
til fegurðar og gagnsemdar. For-
göngumenn máls þessa hafa verið
á hnotskógi eftir góðu jarðnæði til
handa skólanum, þar sem hann
væri einnig að öðru leyti vel í sveit
settur. Var því máli svo langt kom-
ið, aö samningar voru fullgerðir
milli umráðamanna skólamálsins og
prestsins á Qrenjaðarstöðum um
allstórt tún og afnotarétt í Grenj-
aðarstaðalandi. Voru samningarnir
sendir suður til staðfestingar yfir-
valdanna en eru nú, að því er virð-
ist, gersamlega komnir i strand.
Þau úrslit eru allkynleg og frásagn-
arverð. Orsök svo þýðingarmikils
atburðar f sögu skólamálsins þarf
að verða kunn þegar í upphafi.
Presturinn á Grenjaðarstööum
setti undarlegan hlut á odd í samn-
ingagerð sinni. Hann gerði kröfu
um það, að svo skyldi á kveðið í
samningnum, að Grenjaðarstaða-
prestur skyldi jafnan vera skyldur
til að sitja í skólanefndinni. Kirkju-
stjórnin vildi ekki ganga lengra en
það, að prestinum væri það heim-
ilt. Hún mun eigi hafa fundið i lög-
um neinn grundvöll undir slíkri
skipan og mun eigi hafa talið að
með þessari samningagerð væri feng-
in ástæða til þess að fastbinda þessa
kvöð við embættið. Forráðamenn
skólans sættu sig mjög vel við þessi
úrslit, en presturinn notaði þetta at-
riði fyrir átyllu til þess að setja fyrir^
sig fætur. Mun svo við horfa, að
eigi sé við hann semjandi meira en
orðið er og að fremur muni verða
snúist að þvi ráði, að leita annars
staðar, þar sem góövilji manna til
málsins væri svo mikill, að eigi
þyrfti að stranda á vafasömum auka-
atriðum.
Landsnytjar eru miklar og góðar
á Grenjaðarstöðum og náttúrufegurð