Dagur - 05.06.1924, Blaðsíða 2

86
DAQUR
22. tbl.
nokkru móti mætti komast af án.
Aðrir sáu helzt til mikla annmarka á
sliku banni, meðal annars hinn bág-
borna hag ríkissjóðs, og hölluðust
fremur að háum tollum á ýmsum vör-
um, þótt raunar væri þar með Iögð
ný, afarþung gjaldabyrði á þjóðina.
Mun meðal fylgjenda þeirrar stefnu
hafa verið hinn nýji fjármálaráðhérra,
sem raunar hafði áður um það ritað,
að opinber gjöld og skattar sem á
þjóðinni hvíldi, væri þegar búið að
ná þvf hámarki sem mætti, og ætti
úr þessu fremur að lækka en stfga.
Öllum mun hafa komið saman um,
að eitthvað þyrfti að gera núverandi
ástandi til lagfæringar.
En um sama leyti og ofangreind
vandamál voru til meðferðar, kastaði
þjóðin tugum og hundruðum þúsunda
f vasa erlendra skipaeigenda fyrir
flutninga, sem að meria eða minna
leyti mátti framkvæma af hinum fs-
lenzku skipum. Og séu farþegar og
farmeigendur spurðir hvers vegna þeir
hafi notað útlendu skipjn, þá er svar-
ið venjulega, að þeim hafi legið á að
komast leiðar sinnar eða fá vörurnar
heim til sfn og eigi getað beðið eftir
næsta skipi frá Eimskipafélagi íslands.
Það er ekki ófróðlegt f sambandi
við ofanritað, að athuga sumt sem
skrifað var um það bil sem stofnun
E. ísl. stóð yfir.
í hlutaútboði til stofnunar Eimskipa-
félagsins var meðal margs annars sýnt
fram á, að viðskifti okkar við hin út-
lendu útgerðarfélög hefði lengst af
verið óhagkvæm og erfið. Takstar
ósanngjarnir, ferðir eigi hentugar, hin-
ar erlendu skipshafnir vankunnandi f
fslenzku, og jafnvei gjarnt að lftils-
virða íslendinga, en arður og atvinna
landinu tapað. Og eigi var minni
áherzla lögð á skaðsemi þessa ástands
fyrir sjálfstæði og sómatilfinningu þjóð-
arinnar.
Undir hlutaútboðið rituðu um sextfu
menn f Reykjavfk og voru í þeim hóp
flestir helztu kaupmenn bæjarins.
Það mun vafalaust ekkert mál sem
komið hefir á dagskrá hér á landi
hafa hlótið eins almennan og ákvéðinn
stuðning og hlutaútboðið umtalaða.
Öll blöðin studdu það, en ísafold þó
bezt og drengilegast, enda var það
blað mjög nákomið helztu frömuðum
málsins. Fylgdi hver hvatningargreinin
annari f blaðinu. Guðm. Hannesson
ritaði eina, og var orðheppinn að
vanda. Gerði að umtali meðal annars
þá hræðélu sumra hinna kjarklitlu, að
þegar frá liði og mesta hrifningin væri
um garð gengin, þá kynnu sumir að
hverfa frá Eimskipafél. og hafna sig
hjá hinum erlendu keppinautum.
Gat höf. eigi vaxið slikt f aug-
um og minti á hina kunnu sögu um
svar Stephenson’s, höfundar eimvagn-
anna, þegar hann var spurður hvernig
hann héldi að færi ef kýr yrði á vegi
vagnsins, en hann svaraði að »það
yrði slæmt fyrir kúna«.
í annari grein í sama blaði var sú
skoðun látin f Ijós, að þótt »Hið sam-
einaða gufuskipafélag* gæfi lands-
mönnum kost á ókeypis flutningum
(eins og það hafði þá nýskeð gert við
Bornhólrasmenn) þá rayndi enginn, eða
að minsta kosti ætti enginn fslend-
ingur að láta glæpást af slfku.
¥m það bil sem þessu fór fram í
höfuðstaðnum, sat norður á Yzta-Felli
f Köldukinn bóndi, sem hafði það f
hjáverkum sfnum að gefa út Tfmarit
um samvinnumál. í riti sfnu tók hann
stofnun Eimskipafélagsins með fögn-
uði, hóglátum að vfsu, og skoraði á
kaupíélög landsins að veita hinu nýja
félagi óskift fylgi. Hann var alls ekki
að ala á neinum getsökum f garð
kaupmanna eða annara um ótrygð við
félagið f ókominni tfð, en gat þess
að ef annara viðskifti brygðust af ein-
hverjum ástæðum, þá ætti vörumagn
kaupfélaganna nokkurn veginn að nægja
handa tveim skipum eins og gert var
ráð fyrir þeim f útboðinu.
Nú er liðinn frá stofnun Eimskipa-
fél. einn áratugur og er þá ekki úr
vegi að athuga hvað ræzt hefir af
vonum þeim sem forgöngumennirnir
gerðu sér og hvað brugðist hefir.
Eins og kunnugt er, var það hið
fyrsta scm við íslendingar hlutum af
óþægindum af völdum ófriðarins mikla,
að fiutningar til landsins gerðust dýr-
ir og torfengnir. Flutningaþarfir uxu
mjög erlendis, en smfði flutningaskipa
minkaði stórum og fjöldi þeirra fórst
af strfðsins völdum. Farmgjöld marg-
földuðust, en samt fékst ekki flutt
eins og þarfir heimtuðu. Þau félög
sem annast höfðu flutninga hingað,
drógu sig smámsaman f hlé. Thore-
félagið hætti störfum, Sameinaða gufu-
skipafél. misti sumt af skipum þeim
sem það hafði f förum hingað, og
hefir vfst haft meira upp úr hinum
með þvf að nota þau annarsstaðar en
hér. Eitt lét það iiggja aðgerðalaust
hér f höfnum á annað ár. Bergenska
félagið hætti álgerlega ferðum hingað.
Hefir sennilega haft gildar ástæður
þar sem það lenti um langt skeið á
»svarta listann* bjá Bretastjórn. Varð
sú reyndin á, að við íslendingar urð-
um að vera sjálfum okkur nægir með
skipaferðir — var þegar erfiðast var
f strfðinu — og Eimskipafélaginu tókst
að leysa öll vandræðin með aðstoð
nokkurra leiguskipa og hinna rándýru,
gömlu og óhentugu skipa sem landið
neyddist til að kaupa þegar alt var f
hæsta verðinu, og sem eiga mikinn
þátt f skuldabyrði þeirri sem nú hvflir
á landinu og minst var á f upphafi
þessarar greinar.
Það leið eigi á löngu þegar ófriðn-
um var lokið, að hin útlendu félög
færu að senda skip sfn hingað á ný.
Og hvernig árangur hefir orðið af þvf,
skal nú athugáð.
Á þvf er enginn vafi, að útlendu
skipin hafa allmikið fengið að gera f
ferðum sfnum hingað sfðustu árin, að
minsta kosti nóg til þess, að halda
ferðunum áfram. Margir kaupmenn
hafa stöðugt öll viðskifti sfn við Eim-
skipafélagið. En aðrir virðast nota hin
fsIeDzku og útlendu jöfnum böndum.
Þvf miður munu þeir helzt til margir,
sem mest hallast að útlendu félögun-
um. Um hinar útlendu verzlanir er
það að segja, að við þeim var upp-
haflega ekki búist sem skiftavinum, og
auðvitað er að margar þeirra éru að
mestu bjá útlendu félögunum. En þess
má sarat geta raeð þökkum að nokkr-
ar stærstu verzlanirnar útlendu sem
starfa hér, hafa upp á sfðkastið mjög
aukið viðskifti sfn við Eimskipafélagið.
En hvað lfður svo með kaupíélöginr
Það var búist við, að ef á lægi gæti
þau lagt til farm að mestu handa
tveim skipum. Nú eru millilandaskip
þau sem E. ísl. hefir með höndum
orðin fjögur, og tvö þeirra stærri en
fyrstu skipin sem útveguð voru. Skal
eigi sagt neitt um það hér, hvað
mikili hluti af förmum Eimskipafélags-
ins er frá kaupfélögunum. En það er
vfst, að alt, eða þvf nær alt, sem þau
senda með skipum af vörum, það er
sent með skipum Eimskipafélags ía-
lands — þrátt fyrir fá heitorð í upp-
hafi — og kannske lítíð dálæti af fé-
lagsins hálfu fyrstu starfsár þess. Og
betur geta þau ekki gert.
Um farþegaflutning er það að segja,
að margir landsmanna hafa það að
sjálfsögðu fyrir fasta reglu að ferðast
eingöngu með landsins eigin skipum.
Hitt er samt þvf miður of algengt,
að menn taki hin útlendu fram yfir,
þótt um lftinn ávinning sé að gera:
Örlftið fljótari ferð eða lægra fargjald,
gætandi þess eigi áð hvenær sem far-
gjald er greitt útlendu skipi, þá er
um leið minkaður tekjuafgangur E. ísl.
eða aukinn tekjuhalli á strandferða-
skipi rfkissjóðs, en hinni útlendu út-
gerð bjálpað f samkepninni við hina
innlendu.
* ★
*
Svo segir f einum stað f fornritum
okkar, að hið mesta böl sem fyrir
geti komið sé þegar óáran kemst <
mannfólkið. Þvf er nú ver, að við
íslendingar komumst ekki hjá óáran
þeirri sem náði tökum á alt of mörg-
um á strfðstfmunum og upp úr þeim.
Er það von mfn að tómlæti það sem
margir hafa sýnt Eimskipafél. sé ekki
af ásetningi heldur af völdum nefnds
sjúkleika og megi þvf vænta umskipta
f þessu sem öðru mótlæti er runnið
var af strfðsins rótum.
Danska skáldið Carl Ploug sagði
einhverju sinni, að á neyðartfmunum
vaknaði norræni hetjuandinn. Er von-
andi að slfk vakning sé nú f aðsigi,
og er þá vel borgið vandamálum
þjóðarinnar.
Það segir gamall málsháttur, að
»hátfð sé til heilla bezt«. Eg býst
nú raunar ekki við miklum hátfða-
höldum f tilefni af tfu ára afmæli
Eimskipafél. íslands. En vel færi á
þvf, eptir ástæðum, að nú væri stofn-
að til samtaka meðal allra góðra ís-
lendinga um að efla E. ísl. og tryggja
framtfð þess. Yrði það að mfnu áliti
bezt gert á þann hátt, að allir kaup-
menn og farmeigendur f stærri stfl
fengi Eimskipafél. vörur sfnar til
fiutnings með sem lengstum fyrirvara.
Gæti það svo látið sfn eigin skip
flytja það sem þau komast yfir, en
samið við útlendu> félögin (Sam. og
Bergenska) um afganginn eða, sem
betra væri, að taka leiguskip eftir
þörfum.
En allur almenningur ferðaðist ein-
göngu með íslenzku skipunum og
skifti að öðru jöfnu við þær verzlanir
sem nota fslenzk skip til flutninganna
á vörum sfnum. e
Er það sannfæring mfn, að ef þjóðin
sýndi hyggindi og festu f þessum
málum, þá mætti bráðlega hætta
bæði skattauppgjöfum og styrkveit-
ingum, Eimskipafél. til handa, en það
yrði efnuð og öflug stofnun, sem
leysti öll sfn hlutverk af höndum sem
bezt má verða.
Einar Sigýússon
frá Ærlæk.
Símskeyti.
Rvík 2. júní.
Bandarikjaþing hefir samþykt aö
auka herflotann eins og leyfilegt er,
samkv. ákvæðum afvopnunarþings-
ins f Washington, kostnaður 111
miljónir dollara.
Þjóðernissinninn Walleraf kosinn
ríkisþingsforseti. — Þjóðernissinnar
reiðubúnir að samþykkja skaðabóta-
tillögur sérfræðinganefndarinnar. Til-
raunir Marx kanslara til samvinnu
við þjóðernissinna strandaðar. Marx
reynir nú að mynda stjórn með aö-
stoð gömlu stjórnarfiokkanna ein-
göngu.
Vinstri flokkarnir frönsku neita að
taka á móti áskorun um stjórnar-
myndun, komi áskorunin frá MiIIe-
rand. Flokkarnir krefjast að Mille-
rand láti af forsetadómi tafarlaust.
Bandaríkjabann við innflutningi
Japana hefir vakið óhemju gremju
Japana, sem ásaka stjórn sfna fyrir
klaufadóm í utanríkismálum, kasta
sökinni á hana. Japanski sendiherr-
an f Washington settur af,
Tillaga um 100 sterlingspunda
launalækkun atvinnumálaráðherrans
breska, vegna þess að hann stæði
illa f stöðu sinni, feld með 300 atkv.
gegn 252, eftir að MacDonald hafði
hótað þingupplausn ef samþykt yrði.
Þrettándi alrússneski kommunista-
fundur hófst i Kreml á Uppstign-
ingardag, þátttakendur 640.
Skandinaviskur húsmæðrafundur
stendur yfir í Helsingfors, 1600
þátttakendur.
Sendiherra-ráðið hefir samþ. ein-
róma að hermálaeftirlit í Þýskalandi
skuli endurnýjað.
Stórkostleg , tundursprenging í
Bukarest, fjöldi húsa hefir skemst.
Umsækjendur Vestmanneyja eru:
sýslumennirnir Bogi Brynjólfsson og
Kristján Linnet, Sigfús Johnsen full-
trúi, Sigurður Sigurðsson fulltrúi og
Páil Jónsson Iögfræðingur. Verkfall
hófst í Verkakvennafélaginu i fyrra-
kvöld út af helgidagakaupi. Kaupið
hingað til 1,10, umkrafin hækkun
40 aurar. Mislingar komnir hingað
frá Noregi.
Rvfk 4. júnf.
Millerand kveðst fús að víkja