Dagur - 12.06.1924, Blaðsíða 2

90
DAOUR
23. tbl.
t-------------------->
G E R F I- : : : : : :
: : : : TENNUR
töluvert ódýrari en áður. —
Plombur (tannfylling) úr gulli,
sílfri eða emaille einnig með
: : : : niðursettu verði. : : : :
Caroline Espholln.
V_____________________/
Um taugaveikissmitun.
Hftir Stgr. Matthiasson.
Frh.
Margar sögur ganga af þvf, að
taugaveiki geti, svo að segja, gosið
upp úr jörðunni, þannig, að menn,
aem grafa f gömlum rústum geti tekið
veikina við að atast út af moldinni.
Og sú skýring fylgir, að taugaveikis-
sýkillinn geti lifað jafnvel svo árum
akiftir f jörðinni.
Þó að máltækið segi: >Sjaldan lýgur
aimannarómur*, þá eru iæknar nú á
tfmum farnir að hátda að þarna sé
krftað liðugt um lffsþrótt taugaveikis-
sýklanna.
Það hafa verið gerðar fjöldamargar
tiiraunir til áð ganga úr skugga um
Iffseigju taugaveikissóttkveikjanna utan
lfkamans. En þær tilraunir virðast
sýna, að ekki haldist lffið f bakterfun-
um meira en f hæsta lagi tvo til
þrjá mánuði. En frosnar geta þær
lifað Iengri tfma og lifnað við á ný.
Við athugun bakterfunnár sýnist
hún ekki þess-leg, að hún geti verið
afar lffseig. Hún er gædd löngum
öngum út úr sér, og þessum öngum
getur hún baðað til og frá, og hréýft
sig all fjörlega úr stað (og undarlegt
er að vita miljónagrúa af þeBsum ör-
amáu eiturkvikindum á einlægu iði
f blóði manns og vfðsvégar innan um
frumur lfkamans eins og ffugnávfur f
dauðum fiski).
Taugaveikiabakterfan er ekki af
þeim flokki bakterfanna, er geta
myndað um sig hýði til að liggja
sfðan f dái. Hún er viðkvæm og veik
á svellinu gagnvart eiturlyfjum. En
frost sýnist hún þola vel, þvf dæmi
eru þess, að hún héfir lifnað við eftir
hundrað daga frost. Annars þarfnast
hún Btöðugrar næringar, en þar sem
nú margar- tegundir rotnunargerla lifa
venjulega f mold og vatni innan um
taugaveikisbakterfurnar, fer vanaiega
svo, að þessir keppinautar hennár
éta hana út á húsganginn svo hún
deyr út.
Fyrrum var haldið, að mikil hætta
gæti stafað af lfkum f kirkjugörðum,
grunnvatnið gæti sóttmengast og það-
an runnið f brunna eða vatnsból. Þess
vegna hefir verið vandlega aðgætt,
eftir hve langan tfma frá þvf lfkið var
jarðað fyndust lifandi bakterfur af
ýmsum tégundum. Hvað snertir tauga-
veikÍB- og tæringarbakterfuna fundust
þær aldrei lifandi eftir þrjá mánuði.
Oft hefir verið rannsakað, hve Iengi
taugaveikiabakterfurnar geta lifað f
vatni, það hefir reynst nokkuð mis-
munandi. Þær sýnast deyja þess fyr,
ifim vatnið er gruggugra, og er það
lfklega að kenna samkepni annara
bakterfa. í venjulegu neysluvatni hafa
þær getað lifað alt að fjðrar vikur,
en sex vlkur f botnleðjunni á brunni.*
Hættulegasta taugaveikisfaraldur
hlýst af þvf, þegár taugaveikisbakterfur
komast f neyzluvatn og ná að þróast þar
um tfma, en þar næst er hættan mest,
ef sýklarnir komast f matvæli og þá
einkum mjólk.
Taugaveikisfarsótt, sem hlýst af
öðru hvoru þessu tvennu, sóttmengun
vatns eða mjólkur, hagar sér svo ein-
kennilega, að fljótt verður uppskátt
um, hvernig í hlutunum liggur, og
tekst þá vanalega að byrgja þá aðal-
brunna. En nú bætist hér við, að
taugaveikin berst einnig mann frá
manni annaðhvort beinlfnis eða með
vatni og matvælum sem millilið, og
þær smitunarleiðir eru miklu algeng-
astar f daglega lffinu. Lang varasamast
er þó, að heilbrigðir menn geta smit-
að; það eru hinir svonefndu smitberar
eða sýklaberar.
Á sfðustu tveimur áratugum hefur
þetta orðið æ ljósara og hafa um leið
ráðist margar gátur um háttalag
taugaveikinnar, svo að ekki þarf lengur
að grfpa til gömlu kenningarinnar,
um margra ára lffsæfi bakterfunnar f
mold og saur.
í sérhverjum meiriháttar taugaveikis-
faraldri smitast miklu fieiri en veikjast.
Sýklarnir komast f meltingarfæri manna
og geta f sumum aukist og marg-
faldast, án þess að þessir menn sýkist
sjálfir, en þeir geta hins vegar verið
hættulegir afsýkjendur fyrir aðra. Og
stöku sinnum kemur fyrir að sýklarnir
lifi f mönnum langan tfma eftir að
þeir hafa haft taugaveiki.
í saurnum má þá finna sýkilinn ef
til vill árum saman á eftir, jafnvel
f 50 ár eða mejra. Sýkillinn hefst við
f þörmunum, en þó einkum f gall-
blöðrunni. Þangað getur hann komist
úr þörmunum beina lefð, eða óbein-
lfnis með blóðrásinni. Með gallinu
streyma bakterfurnar út og blandast
við saurinn f görnunum, en tfmaskifti
virðast vera að þvf hve vel þær þróast,
stundum ber lftið eða ekkert á þeim
en stundum mikið.
Það hefir enn ekki tekist með. nein-
um lyíjum að losa sýklaberana við
sýkla sfna, jafnvel ekki með þvf að
skera úr þeim gallblöðruna.
Nú skyldu menn ætla að feiknar-
hætta stafaði ætíð af sýklaberum. En
það má fullyrða, að fjöldi sýklabera
gengur um án þess að vera öðrum
hættulegir. Aðeins þeir sýklaberar eru
verulega hættulegir, sem fást við
matreiðslu eða fara með drykkjarföng
einkum mjólk, og þá ekki sfzt ef þeir
jafnframt eru sóðar.
Það vill sjaldan til að sýklaberi
smiti menn beinlfnis, heldur skeður
það vanalega óbeinlfnis þannig, að
sýklarnir frá honum berast f vatn
eða mat, tfmgast þar og sýkja neyt-
endur.
Taugaveiki er langt frá þvf eins
næm eins og alment er haldið. Marg-
oft sést f taugaveikisfaraldri að menn
smitast fyrst eftir að hafa verið út-
* Sbr. Rubner: Handbuch der Hygiené
lwIv- bi“di-
settir fyrir smitun svo vikunum skiftir.
Jafnvel þó sýklarnir séu f mjólk eða
vatni, þarf það ekki ætið að koma að sök
fyr en nokkur tfmi lfður, magasýran
vinnur lengi á sýklunum. Og til þess
að maður smitist beint af sjúklingi,
sem vitanlegt er um að hafi tauga-
veiki, þarf talsverðan sóðaskap, þvf
sóttkveikjuna er Htið að óttast, nema
frá saur eða þvagi. En meðan að
engan grunar að um taugaveiki sé að
ræða, þá fara menn óvarlega og þá
er viðbúið að sýklarnir geti borist
með höndum sjúklings eða þeirra sem
hjúkra, f mat eða drykk.
Sfðan gamlá kenningin um lffsseigju
taugaveikis bakterfunnar fór að ganga
úr gildi og ljóst var orðið um þýð-
ingu sýklaberanna fyrir útbreíðslu
veikinnar, hefir baráttan gegn tauga-
veikinni orðið miklu sigursælli en áð-
ur. Þar til hefir varnárlyfsinnspýtingin
einnig stuðlað, sem nú er alment
notuð. En einkum hefir það ráð gefist
bezt að leita uppi sýklaberana og
várna þvf að þeir sýki frá sér. Með
þvf móti hefir tekist að útrýma tauga-
veiki algjörlega úr ýmsum héruðum
erlendis, þar sem hún áður vár land-
læg og hættuleg.
Þó ekki hafi hepnast að losa sýkla-
béra við sýklana, þá má venjulega
takast að gera þá ósaknæma með þvf
að kenna þeim það hreiniæti, sem
nægir til þess að þeir ekki smiti, og
þarf ekki til þess annað en tfðan
handaþvott og almennan þrifnað.
Einnig má fullyrða að mesta hættan
sé úr Bögunni ef sýklaberi fæst ekkert
við matreiðslu.
Alþýða manna heldur að við i«ka-
sótthreinsun eftir taugaveiki rfði afar-
mikið á að dauðir munir séu sótthreins-
aðir með sterkum sótthreinsunarlyfjum
og Bumir halda að ekkert dugi nema
brenna upp jafnvel heil hús. Þetta
nær engri átt. Þáð eru manneskjurn-
ár sem einkum og sérflagi þurfa að
sótthreinsast og þvf sér náttúran
venjulega fyrir með batanum sem
veikinni fylgir, þó undantekningar
verði stundum frá þeirri reglu eins
og nú hefir verið sagt. Dauðu hlut-
irnir eru hættuminni.
Allur sá áustur af dýrum sótthreins-
unar-lyfjum, sem hér á landi á sér
stað eftir taugaveiki, mætti algjörlega
detta úr sögunni ef aðeins er gætt
hreinlætis með saur og þvag. En var-
legast er að sótthreinsa hvorttveggja
með kalki eða klórkalki og ef ekki
er sjórinn við hendina til að taka við
því, þá er bezt að nota djúpa gryfju
á óhultum stað. En alla bruðlunar-
semina með karból og kresól um loft
og veggi og bæjargöng út á hlað,
mætti algjörlega spara. Enda eru
aðrar þjóðir farnar að spara sér slfka
vitleysu, bæði við loka sótthreinsun
eftir taugaveiki og ýmsar aðrar sóttir.
Danir hafá t. d. hætt lyfjasótthreins-
un eftir skarlatssðtt og barnaveikl.
Herbergjaþvottur og lfnþvottur er
látinn nægja. En Þjóðverjar sleppa
lyfjasótthreinsun bæði eftir berklaveiki,
barnaveiki, heilabðlgufarsótt, skarlats-
sðtt, blððsðtt, taugaveiki o. fl. En
f stáð þess éru settar nákvæmar var-
úðarreglur um meðferð og hjúkrun.
Með suðuhita og sápuþvotti má spara
• •• •• z •• z ** ** z •• •• z •• •
•••••••••*••••• •••!••«•• •••••••«***•••••
• Ef þið vissuð hve tnarga
: sjúkdóma má rekja til tann-
; leysis og tannskemda, þá
j mynduö þið hirða tennurn-
: ar ykkar betur, og láta gera
í við skemdir í tíma. :
• «
j Friðjón Jensson. i
► •
• •
• •
• •••.•••••••••-••••• ••••.«••• *••••.••**
• • .! •• •• • •• •• • •• •• • ••
»••• ••••••••*•••••••••*•••••••••*••••
• • •
• • •
o •

Stormjakkar, :
Sportbuxur, j
Leggvefjur, y* ►•
Bakpokar,
fást í
Sijjk* !
7., :
jg Brauns verzlun. jg
sóttvarnarlyf feykilega mikið. En mest
veltur á, að allar næmar sóttir séu
þektar í tæka tfð og varúðar gætt
með einangrun og hreinlæti. Pab eru
sjúklingar eg sýklaberar, sem sýkja
frá sér en mjög sjaldan dauðir munlr.
F r é_f_t i r.
Frú Guðrún Þ. Björnsdóttir
skólastýra á Blönduósi, kom hingað
til bæjarins með Goðafossi, mun hún
ætla að dvelja hér f sumar.
Þá fór héðan til Englands, Guðm.
G. Bárðarson kennari.
SHoni). Poseidon kom hingað á
mánud, var með timburfarm til Kaupfél.
Eyfirðinga.
G s. Kadolna fyrir sfðustu helgi
með saltfarm til Jakobs Kárlssonar,
Kaupfél. Eyfirðinga o. fl.
j\Aeð sfðustu ferð Esju fór alfarin
héðan úr bænum frú Steinunn Frf-
mannsdóttir ekkja Stefáns sál. skóla-
meistara. Flytur hún að Þingeyrum tii
Huldu dóttur sinnar.
Hugheilar þakkir og beztu hamingju-
óskir fylgja frú Steinunni héðan úr
bænum og héraðinu, þar sem hún
hefir dvalið og starfað mikinn hluta
æfi sinnar.
Héðan fór þá Kka til Borðeyrar
frú Helga Finusdóttir og börn hennar
þrjú.
Tíðin köld ennþá, svo að segja stöð-
ugir kuldanæðingar, sólfar að vfsu á
daginn, en frost oftast á nóttunni og
gróðri fer mjög seint fram.
Slys. Maður að nafni Friðrik Jóns-
son frá Sauðárkrók hrapaði til bana f
Drangey nú nýlega. Vel gefinn at-
gjörfismaður á bezta aldri.
Nýlega er látin hér f bænum Krist-
fn Gísladóttir verzlunarmær.
Bezti þorskafli hér úti f firðinum,
bæði vélbátar og árabátar, hafa fengið
meiri afla á land nú, en nokkuru
sinni nú á sfðari árum, um þetta
leiti árs.