Dagur - 28.08.1924, Blaðsíða 1

DAGUR
Ketnur úf á hveijuni flmtudegi.
Kostar kr. 6.00 árg. Gjalddagi
fyrlr 1. júli. Innhelmtuna annast
Arnl Jóhannsson í Kaupfél. Eyf.
VII. ár.
aforeiðslan
er hjá J6n? E>ór.
Norðcrgðtu 3. Talsírul 112
Uppsógn, hundln við áramót
sé komln til afgrelðslumanns
fyrlr 1. des.
-u- • -u» ^■ « ■ - —■ ■ » *^x-^*«**
Aknreyrl, 28. ágúst 1024.
34. blaö
Rækfun bæjarlands
Akureyrar.
Vegna framsýni margra góðra
borgara þessa bæjar, fyr og siðar,
hefir Akureyri eignast mikið af
ræktanlegu Iandi í nágrenni sínu. I
þvf efni mun hún vera bezt stödd
af hinum stærri bæjum Iandsins og
þessi landeign bæjarins áveigamik-
inn þátt í afkomu Akureyrarbúa.
Landsnytjarnar bregðast aldrei með
öllu og þær forða mörgum manni
frá sulti, þegar atvinnuleysi og afla-
leysi sverfur að.
Petta Iand heflr smátt og smátt
verið tekið til ræktunar. Allmiklu af
þvf, sem næst er, hafa menn breytt
í tún og garðrækt hefir, eins og
kunnugt er, verið mjög lengi stunduð
til muna hér í bænum. Matjurta-
garðarnir liggja aðallega framan i
brekkuhallinu. Mjög mikið af þvf
landi, sem fjær liggur, er enn ó-
ræktað. AUstór flæmi eru mólönd,
sem eru til mikilla nytja fyrir bæinn,
en sem geta ekki orðið tekin til
ræktunar, fyr en aðrar nytjar þeirra
eru að fuiiu hagnýttar.
Á siðastliðnum tveimur árum hefir
komið mikili skriöur á ræktun bæjar-
landsins. Sumarið 1922 kom þúfna-
baninn hingað tii Akureyrar og var
það sumar látinn brjóta allmikið
Iand. Fer hér á eftir stutt greinar-
gerð um það, hvar komið er þess-
ari nýyrkju eftir upplýsingum, sem
Gunnar Jónsson, bútræðingur hefir
gefið blaðinu. En Gunnar hefir um-
sjón með græðslu á öllu þessu landi,
sem brotið var með þúfnabananum.
Nýyrkja þessi fer fram á þremur
stöðum í bæjariandinu og er þá
fyrst að telja Kjarnaland, sem bærinn
ræktar sjálfur. Félagið „Nýrækt" (7
menn) hefir eina spilduna ogjakob
Karlsson & Co. (4 menn) aðra.
Samtals eru þessi lönd sem hér segir:
Dagsl. girtar brotnar
Kjarnaland 75 58
„Nýrækt" 50 42
J. K. & Co. 60 60
Samt. 185 160
Mestur hluti af hinu brotna landi
er nú tekið til nota og ersáðýmist
höfrum eða grasfræi. „Nýrækt" hefir
og sáð rófum f nokkrar dagsláttur.
Talið er að nú séu komnar 80 dagsl.
í fulla rækt, eða sem hér segir:
í Kjarnalandi 28 dagsl.
- „Nýrækt* 17 —
- Iandi J. K. & Co. 35 -
Samt. 80 dagsl.
í sambandi við tæktun tandsins
hefir félagið „Nýrækt* með höndum
fjósbyggingu yfir 16 nautgripi.
Verður og undir sama þaki Iftil en
góð ibúð handa lítilli fjölskyldu,
sem ætlast er til að hafi atvinnu við
að reka og hirða þarna um kúabú.
Pað hefr kostað mikla vínnu og
mikið fé að rækta þessi lönd. Mest
af þeim var mjög stórþýft og óslétt.
Þúfnabaninn skyldi því við sumt af
þeim mjög óslétt. Með herfingu,
tilfærslu og völtun hefr verið gert
mikið að því að slétta þau. Munu
þau þvi að mestu leyti verða véllæk.
Með þessum löndum hefir nú
verið tekið tii ræktunar mjög mikið
af þvi iandi, sem bezt er fallið tii
ræktunar. Að vísu eru enn mikil
flæmi óræktuð, en misjöfn aö gæð-
um. Verður nánar minst á þetta mál
í næsta blaði.
R i t f r e g n i r.
Páll Eggert Ólason:
Menti og menntir siða-
skiftaaldarinnar á ís-
landi III. bindi. Bóka-
verzlun Ársaels Árna-
sonar, Rvík 1924.
Þetta er 3. bindið af einu langveiga-
mesta ritverki vísindalegs efnis, sem
unnið hefir verið á íjlandi. Öll bindin
eru til samans nálægt 19 hundruð
bls. Ritið er, að því er virðist, mjög
nikvæm rannsókn á sögu siðiskiíta-
aldarinnar.
Siðaskiítaöldin er mest og afleið-
ingaríkast umbrotatimabil f sögu lands-
ins annað en Sturlungaöid. Þá eru
uppi í landinu margir stórbrotnir
menn. Á þessu tfmabili ráðast örlög
þjóðarinnar á tvennan hátt. Þi er
verulega tekið að herða á hnútum
þess stjórnmálafjöturs, er lagður var
á þjóðina á Sturlungaöld. Utn leið er
svo að segja þröngvað upp á þjóðina
siðaskiftum. Erlend ásælni kom þá til
landsins f gerfi vandlætingasemi um
trú og siði. Stóríeld umskifti verða
á þrennan hátt: f trúnarefnum, f bók-
mentum og f stjórnarfari. Með niður-
broti kirkjuvaldsins forna færist kon-
ungsvaldið f aukans. Við siðaskiftin
breytist alt andlegt Iff þjóðarinnar og
um leið bókmentir hennnar.
Geta má nærri, að á svo stórfeidri
breytingaöld eru uppi margir stór-
merkilegir menn, sem þörf er á að
skilja rétt og rouna. Þessir atburðir
og umhvörf verða ekki baráttulsust.
í þessum örlagaleik takast á margir
sterkustu mennirnir, sem þjóðin hefir
eignast. í ritverki prófessors Páls er
að finna æfisögur þessara merkilegu
manna og þar er gert Ijóst, hvern
þátt þeir eiga i atburðum þeirra tfma.
Fyrsta bindi ritslns greinir frá Jóni
Arasyni. Hann er harðfengastur mót-
stöðumaður þessarar tvöíöldu ásælni
erlends valds og einn af mikilhæfustu
mönnum á íslandi fyr og sfðar. Annað
bindið greinir frá ögmundi Pálssyni,
Gizzuri Einarssyni og samherjum hans.
í þessum tveimur bindum er greint
frá tildrögum og framgangi siðaskift-
anna. Þriðja bindið fjallar um afletð-
ingarnar. Það greinist f tvo aðal þætti.
Fyrri þátturinn er um eflingu konungs-
valdsins hér á landi eftir siðaskiftin.
Sfðari .þátturinn er um Guðbrand
Þorláksson biskup, er kemur mest
við sögu á þvf tfmabili, sem þar
greinir frá. Afskifti og starfsemi hans
grfpur inn i flest efni f lffi þjóðar-
innar. Saga hans verður því sð mestu
saga samtlðar hans. Koma þar fram
hinar miklu breytingar, sem þá eru
að gérast f lífi þjóðarinnar, f Btjórnar-
farslegum efnum, f trúarefnum og f
bókmentum.
Þó ýmislegt bresti, til þess að hér
geti orðið ritað eins og verðugt væri,
um þetta sfreksverk, sem prófessor
Páll hefir unnið f söguvfsindum lands-
ins, verður að geta hér nokkurra
atriða. í þessu verki er dýpra lagst
og þetta tfmabil f sögu landoins nánar
skoðað og rannsakað en áður hefir
verið gert. Nýju þekkingarljósi er
varpað yfir menn og málefni. Sumir
menn, sem hafa verið óvægilega
dæmdir, hljóta hér skilning og upp-
reisn. Höfundurinn hefir grafið upp
áður ókunnðr frumheimildir. Hann hefir
skygnst dýpra niður f örlagarök þessa
tfmabils, en áður hefir verið gert og
hann hefir lagt upp f hendur þeirra
manna, er nenna að lesa cér til fróð-
leiks, stórkostlegt safn Ijósrö og að-
gengilegra sagnavísinda. ÖU meðferð
á mönnnm og málefnum er í vísinda-
riti þessu mótuð af samúð hins óhlut-
dræga og um leið listræna vfsinda-
manns. Málið á ritinú er auðugt og
sterkt. Frásögn eigi langdregin, held-
ur þrungin af efni. Eigi er hún heldur
þunglamaleg, þrátt fyrir strangt vfs-
t>að tilkynnist, að jarðarfðr Jó-
hðnnu Bergrósar Friðriksdóttur, sem
andaðist að heimili sinu, Efri-Vind-
heimutn, 19. þ. m., fer fram sunnu-
daginn 31. ágúst og hefst með hús-
kveðju á heimili hinnar látnu.
Efri-Vindheiraum 25. ágúst 1924.
Aðstandendur.
indasnið. Þvert á móti rykkja tilþrifin
þægilega’f athyglina. Þó verður hvergi
vart tilgerðar eða yfirlætis og er það
einn að&Ikostnrinn.
Prófessor Páll Eggert Ólason hefir
með þessu ritverki unnið bókmenta-
legt og vfsindalegt þrekvirki, sem
samtfð hans mun eigi kunna að meta
til fulls, en sem framtfðin mun lfta A
með aðdáun og þakklæti. Hann á
þvf veig&mikinn þátt f þvf skyldustarfi
núlifsndi kynslóða: — að skila til
eftirkomendanna sfgildum aifi.
Rafveitan á Munkaþverá.
Munkaþverá er ein af stærstu jörð-
nm í Eyjafirði og er sögufrægt setur.
Frá öndverðu mun hafa oltið á ýmsu
með landsnytjar þar, einkum gæði
eingisinB. í tfð sfðustu kynslóða hefir
éngið batnáð og átti hinn alkunni
merkis- 'og fróðleiksbóndi Jón Jónsson
á Munkaþverá, faðir Stefáns núverandi
bónda þar, mikinn þátt f þvf. Stefán
bóndi hefir hýat jörð sína ágætlega
og bætt hana á annan hátt. Það telur
hann hafa verið einna mestan búhnýkk
sinn, er hann lagði með öllu niður
klakkaflutning og tók upp flutning á
kerrum eingöngu. Reiðingur hefir ekki
verið til á Munkaþverá í mörg ár.
Sfðasta umbót, sem Stefán hefir
gert á jörð sinni, er rafveitan, sem
um hefir verið getið hér f blaðinu
fyrir nokkru. Mótbýlisbændur hans
Jón M. Júlfusson og Jón Jóhannesson
hafa tekið þátt f framkvæmdirini.
Ritstjóri Dags fór fyrir skömmu fram
að Munkaþverá, til þess að lfta á
þessa raiklu umbót og geta lýst henni
í helztu dráttum fyrir þeim, sem fýsti
að vita á henni nohkur deili:
Sunnan við bæinn á Munkaþverá
rennur áin, sem bærinn dregur nafn
af, í djúpu gljúfri. Hún er litlu vatns-
minni en Glerá. Árið 1913 var býgð
steinbrú ýfir gljúfrið og er mjög hátt frá
henni niður f árbotn. Skamt fyrir ofan