Dagur - 18.09.1924, Blaðsíða 1

DAGUR
Keraur úf á hverjum flratudegi.
KoBtar kr. 6.00 árg. Ojalddagi
fyrlr 1. júlí. Innhelmfuna annast
Arnl Jóhannsson í Kaupfél. Eyf.
VII. ár.
aforeiðslan
er hjá jón! Þ. P6r.
Norðcrgðtu 3. Taleiml 112
Uppsðgn, bundln vlð áramðt
ii koraln til afgrelðiluraanm
fyrlr 1. dei.
Akureyrí, 18. september 1024.
j 37. blaö.
Frá
Gagnfræðaskólanum
á yVkureyri.
StKÓLAOJALD.
Forsæíisráðherra hefir í dag sent mér, til birtingar, svohljóð-
andi símskeyti:
»Skó!agja!d við Mentaskólann, Oagnfræðaskólann á Akureyri,
Kennaraskólann, Sfýrimannaskólann og Vélstjóraskólann skal vera
kr. 130.00 fyrir hvern gjaldskyldan nemanda."
Gjaldskyldur er hver innanbæjarnemandi, er fyrst settlst i skóla
. í fyrra haust eða síöar. Pó geíur kenslumálaráðuneytið, eftir tillögu
skólameistara, veitt undanpágu frá gjaldi pessu, «ef í hlut eiga
efnalitlir, en einkar efnilegir nemendur."
Skólameistara sé greitt gjald petta, pá er kensla hefst í skólanum
i byrjun næsta mánaðar.
Gagnfræðaskólanum á Akureyri, 12. september 1024.
Sigurður Guðmundsson.
•■r Húsnæði th
Samábyrgðin
Söguleg tildrög samábyrgöar-
innar.
Ritstjóri Tímarits íslenzkra sam-
vinnufélaga, Jónas Jónsson frá Hriflu,
hefir ritað sögu samvinnuhreyfingar-
innar í landinu og birtist hún i
XIV. árg. III. og IV. hefti ritsins.
Páll Jónsson kennari í Einarsnesi
hefir, í svari sínu til Björns Krist-
jánssonar, sem birtist í 16. árg., 3.
hefti sama rits, birt itarlegan útdrátt
úr sömu sögu, og par á meðal sögu
samábyrgðarinnar.
Fram hjá þessum höfuðheimildum
ganga þeír báðir rithöfundarnir, Val-
týr og Gunnlaugur Tryggvi, þegar
þeir fara að fræða þjóðina um vetzl-
unarmálin. Sá fyrnelndi gerir sér
hægt um hönd og segir um sam-
ábyrgðina: »En hún var óþörf og
átti ekki aðliðast." Hinn síðarnefndi
segir: »Pað er til þjóðarheilla, að
hún yrði bönnuö með lögum og
það sem fyrst — — —Og fleira
segja þeir álíka viturlegt.
Rúmið leyfir ekki að hér sé enn
rakin saga samábyrgðarinnar. Þeim,
sem vilja verða gerkunnugir sann-
indum þessara mála, verður að vfsa
til áöurnefndra höfuöheimilda. Hér
geta aðeins orðið rakin tildrög hinnar
vfðtæku samábyrgðar og bent á þær
sérstöku þjóðarástæður og lands-
hætti, sem gerðu hana óbjákvæmi-
lega.
Upp af rústum einokunarinnar risu
hinareriendu selstöðuverzlanir. Verzl-
unin varð i orði kveðnu frjáls. En
almenn örbirgð, vesaldómur og
menningarleysi landsmanna, eftir
ianga verzlunaráþján, geröi það að
verkum, að langflestir bændur urðu
skuldaþrælar þessara verzlana. Þeir
höfðu þvf ekki neina þekkingu og
enn síður aðstööu, til þess að geta
haft nein áhrif á vcrzlunarhætti kaup-
manna, eöa viðskiftakjör þau, er
þeir sjáifir höfðu við að búa. Þeir
uröu aö taka viö því, sem kaup-
manninum náðarsamlegast þóknaðist
að lána þeim af nauðsynjum eða
skamta þeim af verði framleiðslu-
vörunnar. Þá fáu bændur, sem í
fjárhagslegum og öðrum efnum
höfðu þá yfirburði yfir fjöldann, að
frá þeim hefði mátt vænta einhverra
aðgerða til umbóta, gerðu kaup-
mennirnir að vinum sinum á þann
hátt, að láta þá sæta betri viðskifta-
kjörum en almenning og gera þeim
glaðningu með vinmælum og á-
drykkju inni á skrifstofum sínum,
meöan fátæklingarnir biðu fyrir búð-
um úti, eða urðu að þola ókurteisi
og lítilsvirðingu frá hendi rembi-
látra búðarsveina. í þeim fáu sel-
stöðuverzlunum, sem enn haldast
við í landinu, eldir sumstaðar eftir
af þessu verzlunarbragði,—að kaupa
vinsældir vissrar tegundar manna,
með sérstökum vildarkjörum Og
skjalli.
Meðan svo var ástatt í verzluninni,
sem nú var lýst, sættu framleiðslu-
vörur bænda hinni hraklegustu með-
ferð i umsjá kaupmannanna og
voru í megnu óáliti. Kaupmenn
höföu enga forgöngu i vöruvöndun,
en lögðu alla áherzlu á að borga
nógu lágt verð fyrir vöruna. Fram-
leiðendurnir voru því algeriega
sinnulausir um vöruvöndun en jafn-
framt margir áhugasamir um það,
að snuða kaupmanninn með vöru-
svikum. Ýmist fluttu bændur ketið
i kaupstaðinn,klakkaflutningi, óhreint,
marið og illa til reika, ellegar fénu
var slátrað I kaupstaðnum, á jörð-
unni, undir berum himni og f öll-
um veðrum, þar sem telja mátti, að
menn, oft druknir, veltu ketinu í
saur niður á blóðvöllum landsins.
Svo mengt var hirðuleysi kaup-
manna um vöndun og verkun ullar,
að dæmi var til þess, að karl einn
í Þingeyjarsýslu sá sér fært að
drýgja ullina sina með hundshári.
Tólgabelgir voru drýgðir með stein-
um o. s. frv. Fiskverkun þektist
naumast önnur en herðing fiskjarins.
Þannig mátti heita að alt væri óunnið,
sem miðaði til þess að gera íslenzkar
framleiðsiuvörur seljanlegar á er-
lendum markaði.
Upp úr þessum jarðvegi eru sam-
vinnuféiög landsins risin. Þessi menn-
ingarsnauða, geræðisfulla og rang-
láta verzlun, sem með litlum undan-
tekningum rikti á gervöllu landinu
leiddi, með eigin aðgeröum og að-
gerðaleysi, dauðadóminn yfir sig.
Ný alda reis, sem smám saman mal-
aöi niður og skolaði úr landi þess-
um óþjóðlegu og illræmdu vetzlunar-
stofnunum. Heita má, að nú séu
eftir i landinu aðeins leyfar þessa
úrelta verzlunarskipulags og verður
þess væntanlega eigi langt að biða,
að draumur skáldsins, um »verzlun
eigin búöa," rætist á þjóðinni að
fullu. — Eins og jafnan verður,
komu bjargráöin frá alþýðunni sjálfri,
neðan frá grunni þjóðarinnar. Bænd-
ur sjálfir leystu þau verkefni, er
beðið höiðu áð mestu óhreyfö um
allan aldur. Þvi nær alt, sem unnist
hefir á til umbóta f verzlun bænda
og vöruvöndun, er verk þeirra
sjáifra. Með hagnýtingu erlendrar
reynslu, ihygli og eigin reynslu hafa
þeir smám saman þokað þessum
málum f núverandi horf.
Hér er ekki unt, túmleysis vegna,
að gera neina verulega grein fyrir
verkefninu, sem leyst hefir verið
né starfsaðferðum samvinnumanna,
frá þvf samtökin hófust. Aðeins má
benda á hin miklu umskifti i vöru-
vöndun bænda. Ketið, sem áður
þótti hið mesta óæti vegna óþrifa,
þykir nú ágæt vara, eftir því sem 2.
flokks vörur gerast. Ullargæði og
uilarverkun hefir tekið stórkostlegum
framförum: Slátrunarhús hafa risið
upp við hverja höfn, svo að segja,
fyrir forgöngu samvinnufélaganna
og hafa kaupmennirnir neyðst, til að
lötra í slóðina. Gránufélagið, sem
var einskonar brautryðjandi sam-
vinnuhreyfingarinnar, átti drýgstan
þátt í að bæta fiskverkunina í land-
inu. Ýmsar framleiðslutilraunir hafa
verið gerðar: Smérgerð, ostagerð,
gaéruverkun. Horfur eru á að fyrir
forgöngu Sambandsins komist aftur
á útflutningur Iifandi fjár ogaðnýtt
tfmabil sé að hefjast með útflutningj
á frystu og kældu keti. — Óhugs-
með miöstöðvarhita og raflýs-
ingu, ennfremur ágœtisfœði,
getur fengist með mjög1 sann-
gjörnu verði hjá undirrituðum
í vetur, fyrir nokkra skólapilta, eöa
aðra einhleypa menn.
Garl F. Schiöth.
andi er, aö unt sé að gera sér neina
verulega grein fyrir þeim verzlunar-
bótum, sem félögin hafa komið til
leiðar i innkaupum erlendrar vöru.
Aðeins má benda á það, að sam-
vinnuvetzlanirnar hafa sparað bænd-
um margar milljónir króna i lægra
vöruverði, f veízlunararði, uppbótum
og þeim miklu sjóðum, sem þeir
eiga nú i verzlunum sfnum.
Það er tvfmælalaust vel þess vert
að kynna sér sögu samvinnuhreyf-
ingarinnar i landinu, tii þess að
skilja rétt, með hvetjum hætti komst
til leiöar sú mikla breyting, sem
orðin er f verzlunarháttum og vöru-
meðferð landsmanna. Hreyfingin er
einn verulegur þáttur i viðreisnar-
starfi þjóðarinnar og ekki sá ómerk-