Dagur - 02.10.1924, Blaðsíða 2

152
DAOUR
40. tbl.

Rafveituvandræðiri
á Akureyri.
Bseði Akureyri og Reykjavfk eru f
vanda með sfnar nýbygðu rafmagns-
stöðvar. í b&ðum bæjum hafa orkuverin
reynst of kraftlftil til að fullnægja
þörfum bæjarbúa til ljósa og iðnaðar,
hvað þ& til matsuðu eða meira og f
báðum bæjum selst rafmagnið nú tals-
vert dýrar, en menn bjuggust við,
þegar stöðvarnar voru bygðar, fyrir
ttveim til þrem &rum sfðan.
Orsakirnar eru, þvf sem næst, hinar
sömu. Stofnkostnaðurinn tvöfalt hærri,
en hann þurfti að vera og fimmfalt
hærri en hann má vera, til þess að
rafmagnið geti kept við kol til hitunar
og matsuðu, seld með sama verði og
fyrir heimsófriðinn, nl. & nálægt 2000
kr. hver h.orka f stað 400 kr. En
tregðu sfna og seinlæti f að koma
rafstöðvunum upp, mega b&ðir bæjir
þakka vantrú sinni á þvf, að vatns-
orku-rafmagn geti kept við kol til
herbergjahitunar og eins hagsmunasýki
kolasala og steinolfusala, jafnt sem
lélegum verkfræðingum úg vélráðum
gróðafélaga og fossabrallara utan lands
og innan.
Hér & Akureyri verða nú f hönd
farandi m&nuði, október, tvö ár liðin
sfðan rafmagnsstöðin við neðsta Gler-
árfossinn var býgð og með mikilli við-
höfn afhent bæjarfélaginu af raforku-
nefndinni og hr. O. Sandell fyrir hönd
þeirra Bille & Wijkmark ráðgefacdi
verkfræðinga bæjarins. En & þessum
tveimur árum hafa ýms vansmfði komið
f ljós, svo alvarleg og örðug viðfangs-
efni, að ólfklegt er að raforkunefnd
og bæjarstjórn Akureyrar haldi sér
neina fjölmenna sigurhátfð f minningu
þess, að rafveitustöð bæjarins er nú
tveggja ára gömul.
Eitt vandræðanna er það, að orka
stöðvarinnar reynist á vetrum alls ekki
næg til ljósa, hvað þá til iðnaðar og
matsuðu eins og lofað var að hún
mundi nægja. Annað vankvæði er ár-
leg hækkun á verði rafmagnsins, sem
nú selst á 50 au. kvst. eða 66%
dýrar til ljósa en gert var ráð fyrir,
að það seldist. Þriðja: steinsmfðið á
stffiunni óvandað og svikið. Fjórða:
of lftið geymslurúm f stlflutjörninni.
Fimta: stöðin ekki óhuit fyrir
vatnagangi. Sjötta: snjóþyngsli og
örðugur aðgangur á vetrum.
Alt þetta var fyrirsjáanlegt og Kka
fyrir sagt al höf þessara lfna, fyrst
munnlega og í bréfum til bæjarstjórnar-
innar og dreifi-blöðum, veturinn 1920
og 1921, þá f ritinu »Fylkir« 6 árg.,
birtu um vorið s. á. og samtfmis f
blöðum Akureyrar, fram eftir sumri
og jafnvel til ársins loka. En þær að-
varanir og aðfinslur fengu litla áheyrn;
voru þar i móti dæmdar »ósanninda-
þvættingur* af form. rafmagnsnefndar-
innar og »blekkingar« og illmæli til
að ófrægja fyrirtækið og »skaða álit
bæjarins út f frá*; og aðrir, sem
höfðu nokkuð á móti fyrirtækinu, eins
og það var þá undirbúið af hinum
ráðgefandi verkfræðingum bæjarins,
voru kallaðir »mannrolur«, »kararsálir«,
»bjassar« og taldir féndur allra fram-
fára bæjarins. Það var barið í gegn
að býggja stöðina samkvæmt röngum
útreikningum og að ýmsu leyti illa
hugsuðu fyrirkomulagi, einmitt þegar
alt verkefni og öll áhöld voru orðin
hvað dýrust; en þvf ráði hafnað, að
byggja fimmfalt til sexfalt sterkari
aflstöð fyrir rúml. tvöfalda þá upphæð,
sem áætlað var að stöðin við neðsta
fossinn mundi kosta. Bæjarbúar áttu
að sýna það »stolt«, að byggja þessa
vandræðarafstöð! leikfang, sem ekki
gat orðið bænum tii varanlegs gagns,
eða borgað sig, heldur en að neita
sér um það 80 til 100 þús. kr. virði
af áfengi og tóbaki, sem fluttist inn f
bæinn það sama vor og ferfalt
meira, sem fór f ýmsan skaðlegan
óþarfa á þvf eina ári. Stoltið og stór-
menskan sigraði og klæddist skraut-
klæðum, en sannleikeást og hæverska
huldi sig f tötrum.
Nú hefir stoltið og stdrmenskan
rfkt og verið einráð fyllilega tvö ár,
en raforkustöðin og ástand hennar er
alt annað en glæsilégt, þó ekki vanti
silkisokka og háa pípuhatta ennþá.
Stfflan hefir bilað beggja vegna ár-
innar, gaf sig undir eins að norðan-
verðu; og moldargarðurinn svonefndi
var bygður upp að nýju f fyrrasumar
og sunnanvert við ána f sumar með
ærnum kostnaði og fyrirhöfn. En þrátt
fyrir þetta og ýmsar aðrar viðgerðir,
t. d. lagningu nýrra sjöþættra lág-
spennutauga nú, f stað einþættrar
taugar, sem byrjað var með, en reynd-
ist alt of grönn, þá hefir stofnkostn-
aður rafveitunnar ekki orðið, að líkindum,
mikið meiri en 400 þús. kr., innlagn-
ingar í hús, lampar o. fl. þar fyrir
utan. Hann var f lok ársins 1922
samkv. yfirliti dags. 23 marz 1923
birtu jan. s.l. kr. 388,640,88; þar af
um 44,600 kr. fyrir undirbúning, þar
f llklega innfalið 16 þús. kr. greidd
fyrir mælingar og teikningar þeirra
E. Celion og B. & W. — Einna til-
finnanlegasti annmarkinn við rafveitu
Akureyrar er það, að tóvinnuvélarnar,
»Gefjun«, verða að standa iðjulausar
4—5 telt. á dag á meðan stfflutjörnin
er að fyllast, þegar áin verður hvað
minst á vetrum. Flytur áin þá engan
11 m3 á sek., eins og Celion reikn-
aðist til að hún mundi fiytja og alls
ekki yfir 800 1. á sek. né einu sinni
svo mikið s.l. vetur að sögn. — Nb.
Moldargarðurinn og stffian lak þá hér
og þar. Þetta eitt hefir vakið forstöðu-
menn tóvinnuvélanna til nýrra úrræða
með því augnamiði, að auka orku
stöðvarinnar og geymslurúm þeirrar
safnþróar, sem hún notar, a. m. k.
nóg til þess að vélarnar á »Geljun*
og fólk hennar gæti unnið 10 stundir
á dag, vetur jafnt sem sumar. Helztu
tillögurnar, sem fram hsfa komið eru
þessar: Fyrst, að nota bjálparmótor,
að dæmi Siglfirðinga. Annað, að veita
Mýrarlónslæknum f opnum skurði 1
m. að dýpt suður f stfflutjörnina,
(kostn.áætl 2500 kr ). Þriðja, að stffla
Glerá upp bjá Rangárvallabrúnni og
leiða hana svo þaðan f pfpu ofan að
stöðinni, nýtileg fallhæð áætluð 42 m,,
falltap frádregið. Fjórða að stífia ána
f gljúfrinu beint suður af efri réttunum,
nokkuð fyrir utan svonefndan Tröllhyl,
og leiða ána f iokaðri pfpu niður að
stöð, nýtileg fallhæð þannig fáanleg
um 63 m. (falltap frádregið).
Um hinar fyrstu tvær tillögurnar er
það að segja, að hvorug þeirra bætir
neitt verulega úr vandræðunum. Hjálp-
armótorinn verður dyr ef duga skal
og bjálpar aðeins tóvinnuvélunum, ekki
bænum tíl muna. Opinn skurður fyllist
af fönn þegar f fyrstu snjóum og læk-
urinn fer út um mýrar og móa, en
ekki þangað, sém honum er ætlað.
Auk þess flytur lækurinn ekki yfir
J/i2 til '/io á við það, sem Glerá
flytur og þvf ekki á vetrum yfir 67
til 80 lítra á sek, þegar áin flytur
800 1, á sek. og getur þvf ekki á
15 m. fallhæð aukið orkuna um meir
en 10 til 12 h.öfl. í staðinn fyrir 2500
kr. mundi ieiðsla læksins, ef viðunalega
gerð, kosta tífalt til tólffalt það,
sem hún er áætluð að kosta.
Við Rangárvailabrúna mætti með
15 til 18 m. hárri stffiu, mælt frá
árbotni (eftir þvf hvort stfflan stendur
rétt fyrir sunnan brúna eða rétt fyrir
norðan hana f gljúfrinu) fá um 42 m.
nýtilega fallhæð á túrbfnuhjólin, stöðin
þar sem hún ér. Og með 18 m. hárri
stffiu f T.h.gljúfrinu um 115—112 m.
fyrir norðan syðri gilsbarminn þar
sem áin beygist til norðurs, má fá
63 m. nýtiiega fallhæð og um leið
geymslurúm á 2 m. vatnsdýpi, fyrir
46—48 þús. ten.m. — Vegalengd frá
R.v. stfflunni ofan að rafstöð er nálægt
1350 m. Vegalengd frá T.h. stffiunni
um 1650 — 1700 m. þar sem p'pan
yrði lögð. Rensli Gterár bjá R.v.brúnni
V3 til V2% minna en hjá neðsta foss-
inum. Rensli árinnar hjá T.hyl 2h%
minna en bjá neðsta fossinum, þegar
áin fiytur 1 5 m.3 á sek. Renslismun-
urinn tiltölulega minni eftir þvf sem
áin sjálf er meiri. Kostnaður við virkj
un árinnar á þessum stöðvum yrði
næstum hinn sami, ef rétt væri unnið.
Af þessu geta lesendur gert sér
dálitla hugmynd um, hve mikil orka
fæst frá þesBum stöðum, gætandi þess
áð orka stöðvarinnar vex f beinu hlut-
falli við þær nýtilegu fallhæðir sem
hún notar. Þannig er auðsætt, að té
meðalrensli árinnar i,6 m.3 á sek.
árið f gegn, þá gefur stöð við neðsta
fossinn þá orku, sem hér segir:
A 15 m. f.h. fást 240 t.h.ö., en umi8or.h.ö,
Á 42 m. f.h. fást 680 í.h.ö. en um 502 r h ö.
Á 63 m, f.h. fáat 1000 t.h.ö. en um 750 r.h.ö.
Sé meðalrensli Glerár talið 2 m3 á
sek. alt árið, þ. e. einum fjórða meira,
þá gefur stöðin, notandi sömu fall-
hæðir V< meiri orku, n.l , á 15 m.
fallhæð 225 ir8b.öfl rafmagns; á 42
m. fallhæð um 628 ársh.öfi rafmagns
og á 63 m. fallhæð um 940 ársh.öfl.
rafmagns.
Geri maður ráð fyrir að kostnaður-
inn við að virkja ána bjá R.v. brúnni
yrði alls um 400 þús. kr., vélar og
uppsetning þar f innifaiin, þá kostar
hvert ársh.afi. fengið frá R.v. stffiunni
um helming þess, sem hvert h.afl
rafstöðvarinnar hefir kostað.
Verði nú kostnaðurinn við að virkja
ána f T.h.gljúfrinu ekki meiri svo telj-
andi sé, en 400 þús. kr., þá kostar
hvert h afl, þaðan fengið, aðeins 600—
700 kr., eða h. u. b. */3 þess, sem
hvet b.afl rafmagns við neðsta fosstöð-
ina hefir kostað.
A vetrum þegar áin fiýtur aðeins,
segjum 800 1. á sek. þá elur hún á
42 m. fallhæð aðeins 250 — 300 h.öfl
rafmagns óslitinn straum 24 klt. á
sólarhring, én auðvitað tvöfalt það afi
ef notað aðeins 12 klt. á sólarhring.
Sú orka gerir lftið meira en nægja tit
ljósa og iðnaðar sé aflið notað jafnt
nótt sem dag. Verða þá aðeins 100
— i5oh.öfl til matsuðu, ef isoeru
notuð til Ijósa og iðnaðar. Og þó aflið
sé notað aðeins 12 klt. á sólarhring
þá verða aðeins 350—450 h.öfl rafm.
fáanleg til matsuðu og herbergjahit-
unar, sé 150 h.öfl tekin til iðnaðar
og ljósa. En á 63 m. fallhæð gefur
stöðin með sama árrensli þriðjungi
meiri orku n.l. 377—470 h.ö. rafm.
óslitinn straum 24 klt. á sólarhring.
En 754—940 h.öfl rafm. getur stöðin
auðvitað gefið 12 kit. á sólarhring, og
fyrnefnda aflið 750 h.öfl nægir til
suðu handa 2400 manna þó allir eldi
f senn, þó 150 h.öfl séu notuð til
ljósa og iðnaðar. Þetta eitt mælir með
því að áin sé fremur stífluð f ‘T.hyl-
gljúfrinu en bjá R v.brúnni. — Sé áin
þar með 18 m. hárri stiflu 115—120
m. fyrir norðan syðri gilsbrúnina, má
gera ráð fyrir að orka stöðvarinnar
verði með ofangreindu rensli 750—
940 ársh ö. rafm.; að meðaltali 850
ársh.ö., þ. e. um 200 ársh.ö. meira,
en stöðin þeirra G. J. H og J. Þ.
verfr. var áætluð að kosta, sú stöð
hér í miðbænum, niður við sjó. Og
kostnaður stöðvarinnar við neðsta
fossinn þannig endurbættrar yrði þó
V* milljón kr. minni en sú upphæð
sem rafveitan þeirra G. J. H. og J.
Þ. var áætluð að kosta. (S.b.r. Lýsing
og Kostnaðaráætlun yfir Rafveitu Ak-
ureyrarkaupstaðar með afli úr Glerá,
dags. 25. jan. 1920) Sjá einnig 6.
árg. Fylkis. Sii stöð skyldi standa í
miðbænum niður við sjó; Glerá stffluð
hjá Rangárv.btúnni.
F. B. Arngrímsson.
Fyrirspurn og áskorun.
Ritstjóra ísl., Gunnl. Tr., varð það
á, að fara rangt með orð ritstjóra Digs
er féllu á leiðarþinginu 5. júlf sfðastl.
Nú 1 sfðasta blaði ísl. heldur G. Tr,
þvf fram, að úr þvi engin leiðrétting
hafi fram komið írá ritstjóra Dags hátt
á þtiðja mánuð, þá hljóti ummælin
að vera rétt hermd af sér.
Út af þessari rökfærslu G. Tr. vildi
eg leggja fyrir hann þessa spurningu:
Nú fer ritstjóri íal. með ósannindi
f blaðinu og þau eru ekki leiðrétt
um óákveðinn tfma. Hvað þarf ís-
lendingslýgin að vera orðin gömul, til
þess að hún, ( augurn ritstjórans, sé
orðin að friðhelgum sannindumí
Er hér með skorað á ritstjóra ísl.
að auglýsa þetta f blaði sfnu, og
honum til leiðbeiningar skai á það
bent, að sú augiýsing gæti verið eitt-
hvað f þessa átt:
Hér með gefst almenningi til vit-
undar, að sé lýgin úr mér ekki leið-
rétt innan þriggja(?) þrftugnættra mán-
aða frá birtingu hennar, þá ber að
lfta á hana sem sannleika.
Einn á Eyrinni.