Dagur - 20.11.1924, Blaðsíða 1

DAGUR
Kemnr ú( á hverjum flmtudegi.
Kostar kr. 6.00 árg. Ojalddagj
fyrlr 1. júli. Innhelmtuna annast'
Arni Jóhannsson i Kaupfél. Eyf.
VII. ár.
Akureyrl, 20. nóvember 1024.
AFOREIÐSLAN
er hji Jónl 1». 5>ór.
Norðnrgðtu 3. TalBimi 112
Uppsðgn, bundin vlð áramðt
sé komln til aigrelðslumanns
fyrir 1. des,
47. blað.
Varfœrni í
viðskiftum.
Viðvörun.
i.
í lok stríðsins komst dýrtíðin {
hámark. Erlendar og innlendar vörur
höfðu að þeim tlma farið síhækkandi
,í verði. Því nær allir, sem áttu
einhvern hlut að verzlun, græddu
fé. Þá hljóp, eins og kunnugt er,
mikill vöxtur i kaupsýsiulið land
anna og pá hljóp einnig mikill
vöxtur í fégræðgi almennings og
viðleitni að hagnast á viðskiftum
við náungann. Þvf meira, sem verð
varanna hækkaði, þvi meira uxu
vonir manna eða þá óttium frekari
hækkun. Af þessu leiddi mikil
kaupfýst og áhættugirni. Menn
keptust við að kaupa, áður en verðið
hækkaði að nýju, en drógu sölu
eftir mætti, til þess að bíða eftir
hærra verði. Þessi togstreita tók á
sig margvfslegar myndir og hafði
ýmisleg úrslit. Snöggar verðbreyt-
ingar og hrun fylgdu viða þessum
öfgum.
Við íslendingar fórum ekki var
hluta af þessum öfgum né afleið-
ingum þeirra Við hugðumst, eigi
síöur en aðrir, að grípa gróðann
fljótt og fyrirhafnarlilið. Aukn ng
fjárveltunnar i landinu steig okkur
mjög til höfuðs og við fengum
stórar fjárhæðir milli handa. Æða-
kerfi heimsviðskiftanna sló með
margauknum hraða og sótthitinn
læsti sig um þjóðina.
Þessu sjúka ástandi fylgdi mikil
óvarkárni í viöskiftum og f fjáreyðslu.
Mjög fáir munu hafa gert sér grein
fyrir því, að ástandið var óheilbrigt
og viðsjárvert, Yfirleitt höguðu
menn sér, eins þaö væri handvíst,
að næstu ttmar myndu verða enn
betri og gróðvænlcgri en þeir yfir-
standandi. Þessvegna var miklu af
hinum fijóttekna gróða eytt jafn
hraðan og gifurlegar fjárhæðir hafðar
f mikilli hættu.
Svo kom hrunið. Mjög dýrkeypt
reynsla kendi okkur, að þetta hafði
eigi verið annað en óvenjulega
rfsmikil og brothætt alda i viðskifta-
Iffi heimsins, knúin af óvenjulegum
umbrotum og átökum mannanna.
Og eins og aldan var há, varð og
brot hennar ægilegt, þegar hún
loks steytti á grunni. Það kom yfir
okkur eins og aðra og við vorum
næstum óvitandi og óviðbúnír.
Þá gerðist margt ilt i landinu.
Ogætni og afglöp komu ýmsum
mjög óvægilega i koll. Árið 1919
komst síldin f afarverð, en sfldarút-
gerðarmenn og sítdarkaupmenn
vildu spenna bogann nokkru meira,
en spenniþolið brast og verðið féll
og féll og loks grotnaði sildin niður
verðlaus —Um þessar sömu mundir
hafði svo nefndur »fiskhringura 8
milljónir af fé íslanksbanka í gapa-
legum fisk-»spekulationum,“ sem
iíka mishepnuðust, svo 2—3 milijónir
af fé bankans tapaðisf. Sláturfélag
Suðurlands komst einnig út á þessar
villigötur kaupmenskunnar og tapaði
gífurlega. Fleira mætti tclja af
svipuðu tæi. Kappgirnin leiddi verð-
fallið fyr en elia yfir þessa menn.
En veröfallið kom að lokum allstaðar
niður. Árin 1920 og 1921 féllu
framleiðsluvörur bænda stórkostlega
f verði. T. d. um efnahagsleg um-
skifti bænda á þessum árum má
benda á, að í árslok 1920 stóð
reikningslegur hagur félagsmanna í
Kaupfélagj Eytirðinga 400 pús.
kiónum ver, en verið haföi í árslok
1919.
Siðan á þessum árum hefir ailur
þorri bænda barist haröri biráttu
við / skuldirnar og með nokkuð
misjöinum árangri. Þar sem róttækar
ráðstafanir hafa verið gerðar og
þeim fylgt hefir mikið unnist. Þar
sem vanafesta og þótti heftr bannað
óvenjulegar aðgerðir á óvenjulegum
tímum, hefir gengið lakar.
II.
Viðskiftalifið er ait af svipað
öldugangi, þar sem skiftast á öidur
og öldudalir. Þvf hærra sem aida
tfs, pví meira verður b ot hennar
og pví dýpri veröur öldudalurinn,
sem á eftir fer.
Þessi ljósa reynsla, sem að framan
getur, ætti að hafa aukið mönnum
varhygð í viöskiftum og fjármeöferö,
því þetr geta átt það vist, aö hún
heldur áfram að endurtakast. Það
má telja, að við íslendingar séum
aö hefjast upp á nýrri öídu. Verð
á öiium iandsafurðum hefir mjög
hækkað á siðasta ári og á surnum
vörum er verðið svo hátt, að nærri
stappar pví, sem hæst hefir orðið.
Hagur landsmanna hlýtur því að
rétta talsvert mikið við á þessu ári
og til frambúöar, ef gætni er með.
En nú eru nokkrar horfur á, að
skóli reynsiunnar hafí cigi veitt
mönnum nægilegt uppeidi. Talið er
að vöruúttekt bænda hafi aukist
stórkostiega jafnsnemma og horf-
urnar á verði framleiðsluvara þeirra
vænkuðust. Framkvæmdastjóri Kaup-
félags Eyfirðinga hefir tjáð blaðinu,
að vöruúttektin hafi aukist meira
en góðu hófi gegnir og að áhrifa
góðærisins muni af þeim orsökum
gæta minna, en ella myndi.
Bændum er að vísu mikil vorkun.
Þeir hafa á sfðustu árum barist
ósieitilega við skuldirnar og að
sjálfsögðu látið sig skorta ýmislegt,
sem þeir hefðu þurft og viljað geta
veitt sér. Því er þaö eigi furöulegt,
þó að þeir nú, er um rýmkast
hendur þeirra, viiji að einhverju
bæta úr skorti á lifsþægindum
sfnum.
En tvö atriði koma mjög tii
greina í þessu máli og sem menn
verða vel að athuga. í fyrsta lagi
má gera ráð fyrir að verð á erlend-
um vörum falli nokkuð, áður en
langt liður Mun þvf valda annars
vegar almenn verölækkun i heimin-
um og hinsvegar gengishækkun is-
lenzku krónunnar. Reynist þetta rétt,
er það sýnilega mjög óhagkvæmt,
að gera mikil kaup á erlendum varn
ingi, meðan svo slendur, sem nú er,
Áður var sýnt fram á það hér f
blaöinu, að þegar gengi íslenzku
krónunnar hækkar, fá bændur færri
krónur milli handa fyrir framleiðslu-
vörurnar, og yrði því erfiðara að
greiöa eldri skuldir sínar. Pað er þvi
tvðföld ástœða til þess að forðast vðru-
kaup af fremsta megni.
í öðru lagi eru gömlu skuldirnar,
sem urðu til f hruninu mikla 1920
og 1921. Þær halda áfram að gteypa
f rentum allmikinn hluta af tekjum
manna og þvf erfiðara verður að
greiða þær, sem gengi krónunnar
hækkar meira, eins og áður var sýnt.
En þessar gömlu skuldir eru þyngsta
áhyggjuefnið Á meðan ekki verður
unninn á þeim fuilur sigur, halda
þær áfram að naga ræturnar undan
efnahag manna. Þær eru eins og
veila i grunninum, sem geta valdið
aivarlegri biiun, bæði efnahagslegri
og siðferðislegri. Hvorki þjóðin né
einstaklingar hennar geta um frjálst
höfuð strokið eða horft. með íullri
djöifung fram á teið, fyr'en siðasti
eyrir skuldanna er greiddur.
Steingrímur Jónsson bæjarfógeti
og sýaiumaður fór fyrir skömmn suður
til Reykjavlkur, til þess að sitja þar
á tundi sýslumanua. Er hans von aftur
með Botnlu þann 4. n. m.
Reynslan er ólýgnust.
Nokkrir byggiagameistarar hafa sagt
álit sitt um Svendborg-eldavélar og
ofna og verða þau vottorð birt smátt
og smátt. —
Eg hefi reynt >Svendborg<-eldfæri, bæði
eldavélar og ofna, af ýmsum stærðum, yfir
20 ára tímabil og er reynsla min sú, að
þau taka fram öllum öðrum eldfærum
sem hér hafa verið notuð, bæði að traust-
leik og sérstaklega f því að þau gefa meiri
hita en nokkur önnur eldfæri, sem eg þekki,
með jafnri eldiviðareyðslu.
Akureyri 2. nóvb. 1924.
Jðnas Qunnarssón.
Einkasölu á
Svendborg-eldfærum, hefir á Norð-
urlandi, Jón Stefánsson Akureyri. Allir
sem hafa reynt þau, Ijúka lofsorði á
þan. Á sveitaheimili með 8—10
manns er »Scandia«-eldavélin (með
2 stórnm suðuhólfum og bökunar-
ofni) sérstaklega hentug. Verðið er
nú, vegna gengishækkunar íslenzku
krónunnar, aðeins 175 kr.
Jón Stefánsson.
Sfrandg. 35. — Akureyri.
R i t f r e g n i r.
Örn Arnarson: tllgresi.
Rvík 1924.
Þetta er dálftil Ijóðabók, 82 bls. á
stærð. Flest kvæðin eru mjög stutt.
Sum þeirra mega teljast afbragðs vel
gerð og helzt ekkert þeirra lélegt.
Er sllkt fágætt uur ljóðabækur. Meg-
inhluti kvæðanna er af sérkennilegri
gerð, sem svipar tii Heine-kvæða og
eru of fátfð f fslenzkri ljóðagerð. Það
er veruleg nautn að fá þessi smá-
gerðu listaverk, þar sem miklu efni
ér haglega fyrir komið f 3 eða 4 vfs-
ur. SHk smákvæði verða eins og góð-
látir, fylgisamir vinir. Þau geymast
vel í minni og koma fram f hugann
eins og bergmál margvlslegrar lffs-
reynslu. Höfundur þessara kvæða er
óveojulega vel faliinn til þesskonar
listaverkagerðar.
Sum kvæðin eru angursöm og ber
bókin yfirleitt mjög þann blæ. En þó
munu vekja meiri eftirtekt hin mörgu
hnitnu kvæði. Enda mega sum þeirra
teljast frábærlega góð. Skulu þessi
nefnd: Hoensnl (bls. 13), Bókin (14),
Sðlbletlir (iq), Syndajátning (45) Tjald-
'búðin (53), Náttúruraddir (56) 0. fl.
Attast eru nokkrar þýðingar og svipar
þeim ærið tii höfundar bókarinnar.
Hér er kvæðið Hænsni:
I