Dagur - 12.03.1925, Blaðsíða 2

42
DAQUR
11. tbl.
geri sveitabændum og grasbýlismönn-
um fært að byggja upp niðurnidd
býii og nema ný lönd. Stofna skal
landnámBsjóð, er fái tekjur sfnar af
skattlagningu á einstaklinga og gróða-
félög er hafi yfir 20 þús. kr. skatt-
skyldar tekjur eða 30 þús. kr. skatt-
skyldar eignir. — Enginn þingfundur
var f gær.
F r é 11 i r.
Frá Heilsuhælisfélaginuí Stjórn
og framkvæmdanefnd félagsins héidu
sameiginlegan fund með sér á mánu-
daginn var. Framkvæmdanefndin skýrði
frá störfum sfnum. Hafði hún skift
með sér verkum við fjársöfnun og fé-
lagaskráningu f bænum. Ennfremur
hafði hún undiibúið samskonar fjár-
söfnun f sveitum. í bænum höfðu safn-
ast um 18.500 kr , þegar með er talin
rausnargjöf þeirra hjóna, Jakobs Karis-
sonar og konu hans. Þá höfðu Saur-
bæjarhreppsbúar brugðið við, stofnað
deild með yfir 300 félagsmönnum og
safnað um 1600 kr. Alls er félagatal
orðið 1500. Fjársöfnun er ekki iokið
á þessum umræddu stöðum og er f
byrjun annarsstaðar. Formaður skýrði
frá þvf, að máiið hefði verið unditbúið
f hendur þingsins með rökstuddu er-
indi og sfmskeytum og eru undirtektir
ýmissa einstakra þingmanna góðar. Þá
skýrði hann frá þvf, að stjórnin hefði
afráðið að sækja um fjárveitingu til
sýalu- og bæjarsjóða hér norðanlands.
Var slfkt bréf lagt fram á fundinum
og samþykt. »A fundinum mætti stjórn
»HeiIsuhælissjóðs Norðurlands«, og
lýsti hún yfir, samkvæmt áður gerðu
samkomulagi um leið og Heilsuhælis-
félagið var stofnað, að Heilsuhælis-
sjóður sá, sem safnast hefir undir um-
sjón >Sambands norðlenzkra kvenna<
skuli hér eftir falla undir umráð Heilsu-
hælisfélagsins og útborgast til stjórn-
ar félagsins hvenær sem krafist er, þó
ekki fyrri en byrjað vetður að reisa
hið fyrirhugaða heilsuhæli.«
Sámkomuhús ætla að byggja f
samlögum templarar og U. M. F. Ak-
ureyrar. Það á að standa vestan megin
Hafnarstrætis, skamt utan við hús
Arthurs Gook. Húsið á að verða 14
X24 álnir að stærð og 3 hæðir. Efsta
hæð verður nær öll samkomusalur er
þessi tvö félög nota til fundahalda
sinna og samkvæma. Á miðhæðinni
verður íbúó umsjónarmanns hússins og
veitingasala. Á neðstu hæð verður
baðhús, sem félögin ætla að opna til
almennra nota bæjatbúa og er þess
vænst, að menn vilji láta baðast. Þá
verður þar og veikstofa fyrir tréskuið-
arnámsskeið og annað þessháttár. Loks
verður þar fþróttasalur. Bæði félögin
áttu nokkurn sjóð. Sjóður U. M. F. A.
á með vorinu að verða orðinn 8000
kr. Sjóður templara er 12000. Bæði
fétögin safna þvf, sem til vantar, með
lánum og fjárframlögum innan sinna
vébanda. Á næst sfðasta fundi U. M.
F. A. lánuðu félagsmenn 10 þús. kr.
og gáfu 2000 til byggingarinnar. Lán-
in eiga að endurgreiðast á næstu 10
árum og standa með 5% vöxtum.
Húsið á að koBta 47 þúa. kr.
0nnur húsbygging. Oddfellowar
og Verzlunarmannafél. Ak. ætla að
byggja hús f samlögum á gatnamótum
Oddeyrar- og Brekkugötu. Hús þetta
verður funda- og samkvæmishús þess-
ara félaga. Að öðru leyti er blaðinu
ókunnugt um skipulag þess. Fer nú
að sneiðaat um tekjur Samkomuhúss
bæjarins,
Kvöldskemfun ætla stúlkurnar f
U. M. F. A. að hálda næstkomandi
langardags- og sunnudagskvöld til
ágóða fyrir húsbyggingarsjóðinn. Verð-
ur þar margt til skemtunar: Gaman-
leikurinn »Kammerherrann,« tvfsöngur
karla (Gunnar Magg og Siggi Odd ),
skrautleikur: »í höll Ægis og Ránar«
eftir Jðn Sigurðsson. A þár að verða
saman komið skáldskapur og fagur
umbúnaður á leiksviði f búningum og
skrauti. í leiknum er og dans, söngur
og hljóðfærasláttur. Fleira verður þarna
til skemtunar.
Ný kvikmyndahús? Á bæjar-
stjórnarfundi þriðjudaginn 3. þ. m.
voru veitt tvö leyfi, til þess að setja
upp kvikmyndahús hér f bænum.
Önnur leyfisbeiðnin var frá félagi, sem
nefnist »Nýja Bft5« og voru undirrit-
aðir Jón Þór málari, Aðalsteinn Tryggva-
son rafyrki og Jón Sigurðsson mynda-
smiður. Hinir leyfisbeiðendur voru
Anton Jónsson útgerðarmaður, Einar
J. Reynis verzlunarmaður og Páll
Skúlason kaupmaður.
Báfsfapi. Enn berast fréttir um
mannskaða á sjó. Bátur, eign Rolf
Jóhansens á Reyðarfirði, fór frá Reyðar-
firði fyrra miðvikudag á leið til Horna-
fjarðar og hefir ekki komið fram. Er
hann talinn af. A bátnum voru, að
sögn, 7 manns.
Frá Alþingi. Auk þess sem frá er
skýrt f afmskeytunum er þetta helzt
að frétta. Talið er að fjárhagsnefnd
Nd. muni klofna f öllum þessum mál-
um: Frumvarpinu um dýrtfðaruppbót,
frv. um breytinguna á skattalögunum
og frv. um afnám einkasölu á tóbaki.
— Stjórnin leggur fram tillögu um
byggingu á nýju strandvarnarskipi,
sem á að kosta um 700 þús, kr. Verð-
ur það lfklega samþykt. — Nefnd sú,
sem skipuð var á sfðasta sumri til
þess að athuga um byggingu kæli-
skips, hefir klofnað og lagt fram álit f
tvennu lagi. Meiri hlutinn, E. Nielsen,
Carl Proppé og Halldór Þorsteinsson
skípstjóri leggja fram stutt álit og
ráða frá að nokkuð sé aðhafst. Minni
hlutinn, Tryggvi ÞórhallsBon og Jón
Arnason leggja fram ftarlegt og mjög
rökstutt álit i málinu. Sýna þeir fram
á verðmuninn á saltketi og frystu og
kældu keti og að slfk tilbreytni myndi
verða drjúg lyftistöng fyrir landbún-
aðinn. Leggja þeir til að þegar sé
hafist handa og að ríkissjóður láni (é
til býggingar fshúsa til og frá á út-
flutningshöfnum landsins.
Skipafregnir. Goðafoss kémur að
lfkindum á morgun á leið vestur um.
Mætir Suðurlandi á Vestfjörðum. Is-
land kemur á laugardagsmorgun á
leið frá Rvfk til útlanda. Díana á að
koma þann 17. þ. m. á leið vestur
um til Rvfkur.
A víðavangi.
»Caroline Resf«. Forstöðunni við
þetta gistihús hefir verið sagt lausri.
Húsið er komið f niðurnfðslu svo að
vansæmd er að. Síðastliðið sumar
skrifaði Steingr. Matthfasson, héraðs-
læknir grein f Dag um húsið og kall-
aði það vera »Til skammar bæ og
bygð«. Akureyrarbær tók við þessari
stórmannlegu gjöf af erlendum dýra-
vin höfðinglyndum, gegn þvf að reka
það þannig, að sómi væri að og f
samræmi við tilgang þess. En svóna
er nú komið. — Nefnd sú, er hefir
umsjá með húsinu, hefir hugsað sér,
að koma nú verulegri umbót til leiðar.
Er þá tvent, sem hún hygst að gera.
í fyrsta lagi að fá nokkurt fé, til þess
að lagfæra það, sem gengið er af sér
og búa betur um f hesthúsinu, en áð-
ur hefir verið. í öðru lagi að koma
rekstri hússins þannig fyrir framvegis,
að eigi sæki f sama horfið aftur. Hið
fyrsta, sem gera þarf, er að fá féð og
það verður að fást. Samkvæmt upp-
runa hússins ber bænum einkum
skylda til að bæta úr göllunum. Ó-
neitanlega virðist nokkuð til f þvf, að
eigi beri öðrum fremur að sjá hest-
um fyrir húsaskjóli en eigendum
hestanna. Bezta úrlausn málsins væri
sú, að bær og sýsla legðu nú fram f
eitt skifti fyrir öll það, sem til þarf
svo að húsið komist aftur f sæmilegt
lag og að það sé sfðan rekið þannig
að það beri sig, þvf húsið á ekki að
vera lfknarstofnun, heldur þrifalegt
athvarf manna og málleysingja rekið
á mannúðlegan hátt.
»Rík'lSva!d« heitir ritstjórnargrein
f 11. tölubl. íslendings, sem ritstjór-
inn hefir ekkl skrifað. Er þvf fremur
afsökunarvert að hún er f sumum
efnum f algerðu ósamræmi við það,
sem ísl. hefir áður haldið fram um
rfkÍBlögregluna. Þar er þess getið, að
Alþýðuflokksblöðin hafi haldið þvf fram,
að varalögreglan ætti að verða vopn
f höndum »auðvaldsins« »f hinni óum-
flýjanlegu baráltu um* launakjör og
stjórnmál«.* Þetta segir íslendingur
að sé >einhver sú mesta endemis fjar-
stæða, sem nokkru sinni hefir sést á
prenti.« En einmitt þessu sama hefir
íslendingur haldið fram. Og það er
heldur ekki langt sfðan. í 8. tbl. ísl.
þ. á., stendur að með þessari rfkis-
lögreglu eigi að tryggja mönnum
»fullkomnari vörð um það þjóðskipu-
lag, sem hið íslenz'ra rfki byggist á.«
En nú snýst hin »óumflýjanlega bar-
átta« um »stjórnmál« einmitt um það,
hvort breyta skuli þjóðskipulaginu Og
það á að koma f veg fyrir slfkar
breytingar með rfkislögreglu eftir þvf,
sem ísl. segir. Alþýðuflokksmenn vilja
breyta, hinir ætla að hamla breyting-
um með valdi. Hvað er þetta annað
en að með rfkislögreglunni eigi »að
gefa »auðvaldinu« vopn f hendur gegn
alþýðu landsins, f hinni óumflýjanlegu
baráttu um . . . stjórnmál««, en sem
íslendingur segir að »sé sú mesta
endemis-fjarstæða, sem nokkru sinni
hefir sést á prenti«. Og f sama blaði
tekur ísl. skarið af og segir: »Og þeir
* Leturbreytt hér. — Ritstj.
mennirnir, sem nú hamast mest á
móti þessu frumvarpi og eru að reyna
að gera það ægilegt f augum almenn-
ings, eru mennirnir, sem með atbæfi
sfnu hafa knúð frumvarpið fram —
kommunistarnir eða ójafnaðarmennlrnlr
fslenzku.« Hér segir íslendingur f 8.
tbl., að rfkislögreglan eigi beinlfnis að
verða vopn gegn gerbreytingamönnum
>f hinni óumflýjanlegu baráttu um
. . . stjórnmáU, en f n. tbl. segir
hann að þetta sé »einhver sú mesta
endemis fjarstæða, sem nokkru sinní
hefir Bést á prenti*. í sama blaði er
svo verið að benda á mótsagnir hjá
Tímanum og Degi f þessu máli. Fyrir
sitt leyti getur Dagur svarað þvf, að
hann hefir jafnan verið með þvf, að
lögregluvaldi væri röggsamlega beitt
hér á landi. Má benda á ýmislegt f
Degi þar að lútandi, til dæmis um
aukna lögreglu á Siglufirði. En hann
verður aldrei fylgjandi stóru rfkislög-
reglnbákni, og sfzt þegar tilganginum
er lýst á þá leið, sem ísl. hefir gert,
en sem blaðið hefir nú sjálft dæmt
»mestu endemis-vitleysu*. En meðal
annára orða: Hvað er að matka af
þvf, sem stendur f slíku blaðif
Rökvísl og náttúrufræði. Þegar
þeir leggja saman ritstj. Mbl. og ísl.
má búast við að veigur verði f fræðsl-
unni. í 8. tbl. vftir ísl. mjög þá hótun
verkalýðsfélaganna, að þaumunu setja
upp liðsveitir gegn væntanlegri rfkis-
lögreglu, ef hún nái fram að ganga
og segir sfðan: »Þessi hótun komm-
únista forsprakkanna ætti að tryggja
varalögreglufrumvarpinu greiðan gSng
f gegnum þingið, þvf hún sýnir betur
en nokkuð annað nauðsynina, sem er
á þesskonar lögreglu.* í rauninni eru
rökin þessi: Ekkert sýnir betur nauð-
synina á þvf að stofna til mannvfga
heldur en það, hvað auðvelt það ætlar
að reynast I í Mbl. 12. febr. sfðastl.
stendur um eyjuna Mauritius f Indlands-
hafi þessi klausa: »En svo er háttað
með eýju þessa, að hún var svo til
óbygð af ferf. kvikindum, er menn bar
þangað fyrst að landi; nema hinn
vængjalausi dúdúfugl var þar, er menn
hafa hvergi annarsstaðar fyrirhitt f
heiminum.« í færri orðum: Eina fer-
fætta kvikindið, sem bygði eyju þessa,
þegar menn komu þangað, var fuglinn
dúdú. Má þetta teljast góð heimild
fyrir náttúrufræðinga framtfðarinnar;
enda er Valtýr sonur eins bezta nátt-
úrufræðings, sem þetta land hefir alið.
Olnbogabarnið. Landbúnaðurinn
má teljast olnbogabarn fslenzkra banka
og rfkisstjórnar. Lftum á nokkur rök.
í árslok 1919 er, samkvæmt reikningí
íslandsbanka, útistandandi af fé bank-
ans f fasteignaveðlánum rúmlega 700
þús, kr. Þar af vitanlega aðeins sumt
f landbúnaðarlánum. En útistandandi
vfxlaskuldir hjá bankanum og útibúum
hans voru nær 32 milljónir króna
og vafalaust langsamlega mest eða
nær alt f sjávarútvegi og verzlun. Þá
stóð blástur f segl braskaranna og
bankarnir voru ósinkir á lánin. »Fisk-
hringurinn« fékk 8 milljónir, til þess
að kaupa fisk smáútgerðarmanna til
stórgróðaspekulationa nokkurra manna
f Rvfk, en sem mishepnuðust svo, að