Dagur - 16.04.1925, Blaðsíða 2

62
DAOUR
16 tbl.

4>
4»
4»
*?»
4»
4»
*
Kaupfélag Eyfirðinga.
Gaddavír,
slétfan vir og virnet
fáum við með næstu skipum.
Verðið mun lægra en áður.
I Xaupfélag £yf
4»
4»
4»
í
4»
4»
4»
4»
4»
4»
4»
4»
4
4»
4»
4»
4»
Útsvarsskylda.
Til frekari áherzla og skýringar
grein minni >Demafá lsgaákvæði* f
7. tbl. Tímans þ. á., vil eg bæta við
eftirfarandi lfnnm:
Menn úr hreppsnefndnm Kjalar-
neshr., Mosfellssveitarhr., Ssltjarnar*
nesshr., Bessastaðahr., Guðahr., Vatns-
leysustrandarhr. og Gerðahrepps, hafa
nýlega átt fund með sér f Reykjavfk
til að ræða þau ákvæði sveitastjórnar-
laganna er snerta álagning útsvara og
hafa skrifað allshérjarnefndum þing-
deildanna og látið þeim f Ijósi skoð-
anir sfnar á málinu. Það er einhuga
álit allra þessara manna, að það sé
mikils vert fyrir þessar sveitir og
fjölda annara sveita og sjávarþorpa
vfðsvegar um Iandið og jafnvel alt
landið, að fá ákvæðin um útsvarsskyldu
utansveitar- og utanbæjar-manna al-
gerlega numin úr lögum þegar ekki
er um atvinnurekstur að ræða, heldur
aðeins verkamenn — daglaunamenn
vertfðarmenn, hlutamenn, kaupámenn
o. s. frv. — Að sjálfsögðu er gengið
út frá þvf að sömu lagaákvæði, um
álagning útsvara, verði fyrir öll sveita-
og bæja-félög landsins. Nú ber á það
að Ifta að fjöldi þeirra manna sem
útsvarsskyldir yrðu samkvæmt núgild-
andi lögum, eru sjómenn sem vinna
að fiskiveiðum utan landhelgi, en þar
eiga ailir landsmenn jafnan rélt til
véiða.
Nú hagar svo til f mjög mörgum
Bveitum og smáþorpum, að fjöldi
manna, bæði heimilisieður, vinnumenn
og lausamenn, fara til vertfðar, og er
vertfðin mjög oft þifr mánuðir og þar
yfir, ef þessir menn eiga að greiða
útsvar, þar sem aflinn er lagður upp,
eðá þar, sem þeir eru skráðir á skip,
verður reyndin mjög oft sú, að þeir
gjalda Ktið og ekkert útsvar þar, sem
þeir eiga lögheimili. Verður á þann
hátt skertur tekjustofn sveita- og sjáv-
arþorpa, sem vfða er ekki annar —
bvo teljandi sé — en aukaútsvörin,
og getur valdið fjárþroti þeirra. Nú
ber sveitunum og sjávarþorpunum, þar
sem þessir menn eiga lögheimili, að
uppfylla allar skyldar við þessa menn
og vegna þeirra, verður þvf ekki neit-
að að það er sjálfsagt réttlæti og
nauðsyn að þeir hafi einnig skyldur á
móti, sem þeir að vfsu hafa, en verð-
ur varnað að uppfylla með þesBU lagá-
ákvæði um útsvarsskylda utan sfns
lögheimilis. Skyldur við mennina og
vegna þeirra heima fyrir, eru fyrst og
fremst að sjá um konur þeirrá og börn
og þá sjáifa, ef heimili þeirra á ein-
hvern hátt verður ósjálfbjarga. Efnnig
hefir sveitin eða kauptúnið kostnað
við skólahald til að uppfræða börn
þessara manna og verður að standa
skil á sýslusjóðsgjaldi sem lagt er
á eftir tekjum og eignam manna og
tö!u verkfærra karla f hverri sveit og
þorpi.
Boginn er þegar fyrir löngu full-
spentur hvað útgjöld somra sveita og
sjávarþorpa áhrærir, einkum hér f
grend við hina stærstu kaupstaði
landsins og mega þvf sfzt við þvf að
misia af tekjunum. Fátækra framfærslan
er sumstaðar orðin 70 — 80 kr. nef-
skattur og útsvörin hátt á annað
hundrað krónu nefskattur að réttu lagi.
Þetta stafar alt af þvf, að bæirnir
hafa dregið að sér fólkið.
Nú hagar vfða svo til að bændur
og aðrir heimilisfeður, verða að leita
sér atvinnu utan heimilis og utan sinnar
sveitar eða bæjkr til þess að geta
framfleytt heimili sfnu og að þeir
leggja til þess lff sitt f hættu, og
f átthögunum hafa þeir notið uppeldis
og þar eru þeir bundnir heimilisbönd-
um og skyldum við þau og sveit
sfna og þar una þeir bezt hag sfnum,
en með þessum lagaákvæðum gætu
þeir orðið rifnir burt með rótum,
þannig að ef þeir borga ekkert út-
svar þar, sem þeir eiga heima yrði
þeim bolað þaðan burtu, mundi það
oft geta valdið hlutaðeigendum ó-
þægindum og gert þeim etfiðara fyrir
um að bjarga sér, af eigin ramleik.
Þegar iitið er á nútfmann og þann
aldaranda sem rfkir, los og þreyju-
leysi fólks við átthaga, Iiggur það f
augum uppi að landslög mega aldrei
atuðla að vexti þess, meir væri þörf
hins gagnstæða.
Jafnvel þótt ákvæðið um útsvars-
skyldu fyrir 3ja mánaða vinnu (áður
4 mánaða) hafi gilt f lögum hefir þvf
ákvæði aldrei verið fylgt fram, nema
á sumum stöðum af þvf menn hafa
fundið til þess að f reyndinni var
það ranglátt. Tökum til dæmis að f
kaupstað eða sjávarþorpi safnast margt
fólk til heimilis, afli f sjó er aðal
lffsbjörgin, nú er ekki til sá mannafli
sem þárf til útgerðarinnar f þorpinu
og verður að fá menn að. Menn koma
að til vertlðar svo hundruðum skiftir
og nágranna sveitir tæmast nærri að
verkfærum mönnum, byggja þær sveitir
þvf afkomu sfná bæði til viðhalds og
tekna að mjög miklu leyti á vertfðar-
kaupi eða hlut. Með þvf að framfylgja
ákvæðinu um að vertfðarmenn borg-
uðu útsvar þar sem aflinn er settur
á land, yrði að mlklu leyti kipt fót-
um undan sjálfstæði þessara sveita.
Eins og áður er að vikið virðist alls
ekki réttlátt að sveit, bær eða þorp
fái tekjur áf vinnu þessara manná,
sem þau þarfnast en hafa éngar félags-
legar skyldur við, þegar lfka á það
er iitið að fiskimiðin eru öllum jafn
heimil, en verstaðurinn þurfti meiri
mannafia til útvegsins, en heima fyrir
var, til afkomu sinnar. Nú má segja
áð útræðisstaðurinn hafi lagt f kostnað
til að bæta lendingarstaði og sé þvf
réttlátt að allir sjómenn borgi útsvar
fyrir að njótá betri aðstöðu. En þá
ber að líta á það, að sveitirnar hafa
á sama tfma lagt f mikinn kostnað
við lagning hreppavega, sem bæjar-
eða þorpsbúar njóta Kka án þess að
borga nokkur gjöld þár fyrir.
Með svona löguðu ákvæði og fram-
kvæmd þess gæti svo farið að f smá-
þorpi, þar sem fleiri hundruð vermenn
safnast, að heimilisfastir þorpsbúar
losnuðu alveg við öll útsvarsgjöld.
Er það réttlátt?
Þegar á heildina er litið þá er aldrei
»eins dauði annars lff«, heldur eins
Kf annars lff. Öll eðliteg mannfélags-
þróun stefnir að þvf, áð gera áðstöðu
til Kfsframdráttar svipaða fyrir alla
og það er eitt atriðið að gjöld komi
réttlátlega niður á hvern einstákan
eða hverja smáheild þjóðfélagsins.
22. febr. 1925.
Jón H. Porbergsson.
Bréf úr Skagafirði.
Dagur sælll Oft finst mér birta f
huga er þú kemur austan, þvf okkur
Skagfirðingum veitir ekki af að meira
Ijósi sé brugðið yfir þjóðmálin heldur
en frá grútartýrum þeim, sem Jón og
Magnús tendra og senda »inn á bvert
heimili.« Að sunnan fara sbötuhjúin
Mörður og Isa en íslendingur að
norðan og þykir oft dimt þó öll séu
tendruð þeirra andlegu Ijós.
Fátt mun standa bændum meira
fyrir þrifum en sundurlyndið. Það er
rót margs ills. Á sundurlyndi bænda
byggist yfirdrottnun kaupstaðarmenn-
ingarinnar. Við Skagfirðingar eigum
þar mikla sök að hafa sent á þing þá
menn, sem berjast með hnúfum og
hnefam gegn bændaflokknum f þinginu
og styðja stjórn, sem vill hækka skatta
á fátækum, með nefsköttum ofan á
nefskatta, en lækka á efnamönnunum
og hamla þvf, að rfkissjóður fái þær
tekjur, er honum ber að fá af togara-
gróðanum, — sem vill stofna hér til
vopnaburðar og hernaðar og sem vill
lauma f vása kaupmanna um 2 — 300
þús. kr. árlega, eins Og eflaust yrði
ef tóbakseinkasalan yrði lögð niður.
Annárs munu Skagfirðingar vera tregir
til að trúa þvf, að Magnús Guðmunds-
son láti beygjast til fulls f þvf stefnu-
máli sfnu
Hér hefir verið talsvert fjör f hér-
aðinu undanfarið. Á Hólum var bænda-
námsskeið dágana i,—6 marz s.l.
Þangáð komu þrír sendimenn Búnaðar-
fél. íslands og einn frá Ræktunarfélagi
Norðurlands til þess að fræða fólkið.
Slfkar samkomur eru hollar bændum
til vakningar og kynningar og alt af
þykir okkur Skagfirðingum fögnuður
að stefna »heim áð Hólum.< Með
heimafólki voru þarna saman komin
2 — 3 hundruð manns marga daga og
nætur. >Bændakór Skagfirðinga« söng
þar öllum til mikils unáðar og mun
bændakórinn ekki standa að baki þeim
söngflokkum sumum, er betri bafá
aðstöðu til æfinga. Að námsskeiðinu
loknu var haldin skemtisamkoma. Voru
þar ræðuhöld, söngur, álfadaas, leik-
fimisæfingar Hólasvéina og dans. Fór
samkoman ágætlega fram. Margt var
til umræðu á námsskeiðinu auk bún-
aðarmálanna. Tiyggvi prestur Kvaran
flutti erindi um héraðsskóla. Var gerður
mikill rómur að þvf m&li, en margir
voru ósamm&la klerki um ýms atriði
f ftæðslum&lahugleiðingum hans. —
Jón Siguiðsson frá Yzfafelli sagði sögu
alþýðuskólamáls Þingeýinga og lagði
það til að ungmennaféiögin í Skaga-
firði tækju m&lið að sér. Væri það
sj&ifsagt vænlegast fyrir mílið. Sj&lf-
gefið virðist að hafa skólann við laug-
arnar á Reykjsrhóli f miðju héraði.
Erindi það, er Jón Sígurðsson flutti
á námsskeiðinu vakti mikið umtal og
umræður. Hann hefir farið hér um
fjörðinn og flutt erindi f hverjum
hreppi um samvinnumál og spunnust
út af þvf frj&lsar umræður á hverjum
fundi. Á Sauð&rkróki var fundur mikill
á undan námsskeiðinu, Stóðu þar á
öndverðum meiði við Jón kaupmenn á
Króknum og kaupfélagsstjórnarmenn-
irnir Jónas læknir og Sigurður á
Veðramóti. Fór það mjög að vonum,
þvf f fyrra báru kaupfélagsstjórnendur
þessir fram tillögu um að kaupfélagið
gengi úr Sambandinu, ef ákvæðin um
samábyrgðina fengjust ekki numin úr
samvinnulögunum. Er auðséð að sam-
vinnustefna þeirra er af nokkuð öðru
tagi en Jóns, og mættu þeir teljast
óeirðar- eða byltingamenn innan sam-
vinnustefnunnar, er svo vilja umsteypa
núverandi samvinnuskipulagi. Á fundi
þessum var mikill liðsdráttur gegn
Jóni. Gengu þar harðast fram af hálfu
kaupmanna Sigurgeir Danfelsson og
séra H&Ifdán. Ræðuefni Sigurgeirs og
flutningur vár þannig vaxið, að Jón
taldi ekki svarandi. En heyrst hefir að
Kristján Gfslason háfi boðið séra Hálf-
dáni heim til sfn að fundi loknum óg
þótti það nýlunda. Svo hafa sagt menn,
er viðstaddir voru, að framkoma Jóns
hafi verið mjög prúðmannleg og einörð
og hafi hann borið hærra hlut úr þeim
ójöfnu viðskiftum, enda haft betri
málstað að vetja.
Á Hólum urðu heitar umræður um
erindi Jóns. Hann sýndi fram á hversu
MT Sjálfs er hðndin hollust!