Dagur - 23.05.1925, Blaðsíða 1

DAGUR
Kemur úl á hverjum flmtudegí.
Kostar kr. 6.00 árg. Ojalddagl
fyrir 1. júlí. Innhelmtuna annast,
Arnl Jóhannsson í Kaupfél. Eyf.
VIII. ár.
Akureyri, 23. mai 1025.
AFOREIÐSLAN
er h]l Jónl þ. þór.
Norðurgðtu 3. Talsimt 112
Uppsðgn, bundln vlð ðramðt
lé komln tll afgrelðilumanm
fyrlr 1, dei.
21. blið,
0llum þeim, sem heiðruSu jarðarför Kristjáns Jósefssonar með
nærveru sinni eða á annan hátt voltuðu hluttekningu sina, vottum við
alúðarfylstu þakkir
Aðstandendurnir.
Efnishyggja.
III.
Á siðastliðinni háltri öld hefir
orðið gerbreyting í þjóölífi fslend-
inga. Á þeim tíma verður mikil
framsókn í verklegum efnum, einkum
sjivarútvegi. Um leið taka þjóðhætt-
irnir breytta stefnu. Þungamiðja
framkvæmdalífsins færist til sjávar-
ins og þangaö flyzt fólkið úr sveit-
unum. Bæir og þorp vaxa hrað-
vöxtum. Fimti hver landsmaöur býr
nú í höfuðborginni. Þegar litið er
á fólkstölu i landi og borg er
Reykjavik hlutfallslega stærri en
London.
Meginatvinnuvegur þjóðarinnar
um allar aldir hefir staöið i stað
eða jafnvel hnignað á þessum ára-
tugum, en nýr atvinnuvegur skapast,
sem hefir sópað til sín fólkinu og
bygt borgir.
Þessi mikla breyting er knúin
fram af efnishyggjunni, sem velti
sér inn yfir landið á seinustu ára-
tugum næstliðinnar aldar og fyrstu
tugum núliðandi aldar. Á þessu
timabili höfum við uppgötvað að
ekkert hefir baggað okkur nema
hugleysi og vesældómur og þar af
leiðandi fátækt. Nú varð lausnar-
orðiö auðsofnun og atvinnubætur.
Oullkista sjávarins var brotin upp;
auðæfin sótt út á djúpmiðin. Áður
óþektar ijárhæðir fara að velta til í
höndum manna og manna á milii.
Atorkumönnunum fjölgar og fastar
er sótt á miðin, borgirnar vaxa úg
margbreytileg atvinna.
Á fáum árum verðum við menn
með mönnum. Við tökum upp hætti
nágrannaþjóðanna i fiestu. í smáum
stil hljótum við alla annmarka stór-
borgalifsins. Við fáum verkamála-
déiiur, öreigalýð, ötbirgð og óþrifnað,
skemtanafýst, ólifnaö, fjáiplógsmenn
og svikara.
Vistarbandið er leyst, til þess að
hefta ekki sjáifstæði og frelsi ein-
stakiingsins. Heimilin í sveitunum
leysast sundur, hrörna og falla mörg
i rústir. Þjóðin fer á stjá í atvinnu-
leit. Ótal vegir opnast gróðavoninni
og alstaðar hiliir undir veitandi
krónur. Nú leggjast niður kvöldvök-
urnar, þar sem hendur unnu gagnleg
störf og hugurinn drakk af lindum
sagna og Ijóöa. Húslestrarbækurnar
og íslendingasögurnar eru iagðar á
hilluna en pósturinn rogast heim f
hverja sveit með fjölgandi og stækk-
andi blöð og bækur. Erlend áhrif
berast yfir sveitirnar. Á sjávarströnd-
inni er að skapast nýtt fsland. Er-
lendar áhrifabylgjur velta þar inn í
gegnum breiðu hliðin. Blöðin flytja
eggjunarorð til þjóðarinnar að hag-
nýta landsgæðin, safna auði, verða
sterkogsjálfstæð. Fagnaðatboðskapur
Mammons er boðaður þjóöinni.
Hvað var að gerast? Það, að upp
yfir þjóðina runnu hættulegustu tímar
í iífi hennar til þessa dags Auðsöfn-
unar- og samkepnisæði þjóðanna
nálgast hættulega hátt mark. Áhrifa-
straumurinn tekur á sig stærri sveiflur
en nokkru sinni fyrog við berumst
með i hringiðuna. óviðbúin og óvit-
andi kaffærist þjóðin í erlendum
áhrifum. Á fáum árum veröur hugar-
farsbylting i þjóðinni. Hún breytir
um lífsstefnu og um Iifsskoðun.
Húslestrar, trúariðkanir, íhygli, róm-
antik verður henni hégómi og þykir
bera vott um þrekleysi ogaldagamla
þjóðarómensku. Oullkálfurinn er
fluttur inn i eyðimörkina og þjóðin
tekur að dansa. Ánægjavið fábrotið
sveitalíf fer þverrandi en iystisemdir
og kliður borganna eykst. Róman-
tíkin, nægjusemin og trúarlotningin
skríður f felur i afdöium landsins
en köld hagsmunahyggja slær land-
tjöldum umhverfis á öllum ströndum.
Spurningum svarað.
Herra ritstjóri!
í heiðruðu blaði yðar frá 25. apríl
beinið þér til mfn nokkrum fyrirspurn-
um, er þér óskið svars við.
Eg get svarað þeim ölium á þá
leið, að eg álít ekki að íslendingar
hafi nægilegan skipakost nú og á kom-
andi tímum. En þegar um er að ræða
aukningu á skipastói landsins, er talið
sjálfsagt, að vegna þess að Eimsk'pa-
félag íslands á nú meginið af þeira
akipastól, sem landið á til vöruflutn-
inga, þá eigi öll aukning skipastólsins
að verða bjá því, og að það eigi að
beita Eér fyrir þvl að safna fé, leggja
ojálft fram fé og taka það lán, sem
til þess þarf að kaupa skíp, sem hæfir
fyrir siglingar vorar. En eg áift ekki
að Eimskipafélagið geti farið að hugsa
til þesB að útvegi ný og dýr sk>p,
fyr en skuld sú, sem stendur eftir af
byggingarkostnaði Goðafoss bjá skipa-
smfðastöðinni, er greidd að fullu, en
skuld þessa hefir skipasmíðastöðin
góðlúslega lofað að láta stands, án
nokkurrar tryggingar af vorri hendi,
gegn þvf að vér greiddum árlega eins
mikið af henni og oss væri unt, og
heldur ekki fyr en lán það, er félagið
varð að taka hjá bankanum l Hollandi
til þess að byggjs Gullfoss og gamla
Goðafoss fyrir, er greitt að fulln, en
það verður árið 1927.
Eg álft einnig að á meðan hluthaf-
arnir fá ekki sparisjóðsvexti af fé sfnu,
er þeir hafa lagt f félagið, þá sé það
ekki rétt af þvf, að hleypa sér á ný f
stórskuldir á ábyrgð hluthafanna, svo
að það verði lakar trygt efnalega.
Vér érum allir ásáttir um það, að
landið þurfi á meiri skipakosti að
halda í framtfðinni, en það verður að
auka hann smám saman, eftir þvf sem
vér höfum efni á því og er ekki hægt
að gera það á fáum árum. Þangað til
vér höfum aukið hann nægílega, verðum
vér að sætta oss við að útlend skip
sigli hingað, en eg get aldrei látið
mér koma til hugar að vér getum
komist að öliu leyti bjá erlendri sam-
kepni, þvi sú slglingaþjóð er ekkl íil i
vlðrl veröld, sem ein hejtr allat sigllngar
að og irá landinu í sínum höndum.
ísland verðnr að eignast fleiri skip,
það er sjálfsagður hlutur, en vér verð-
um að sætta oss við holia þróun á
þessu sviði, sem vér getum ráðið við
og að þessi aukning geti orðið smám
saman á eðlilegan hátt, er eitthvert
stærsta viðfangsefni allra góðra ísiend-
inga.
Emil Nielsen.
Aths.
Fyrirspurnir blaðsins voru reistar á
ummælum f áliti meiri hluta kæliskips-
nefndarinnar undinituðu af herra fram-
kvæmdasij E N Ummælin voru á
þá leið, að útgerð kæliskips yrði að-
eins »rekin með tspi þann tfma, sem
ekki á að nota það til ketútflutnings,
þareð vér höíum einmlti þessalO mán-
uði nœgilegan skipakost.« Hér þótti
blaðinu djúpt tekið f árinni, þar sem
annars vegar er vitanlegt, að siglingar
hingað til lands eru umrædda 10 mán-
uði mjög fast sóttar af útlendingum.
Dagur óskaði þvf að fá að vita ótvf-
rætt álit framkvæmdastjórans um þetta
atriði og telur svarið fullnægjandi,
Hinsvegar er svarið, eins og allir sjá
f ósámræmi við áður tilvitnuð ummæli.
Úr þvf að við álltum »ekkl áð íslend-
ingar hafi nægilegan skipakost nú og
i komandi tfmum« getum við ekki
álitið að hann sé nægiiegur 10 mánuði
af árinul
Dagur er hr. E. N. fyllilega sam-
mála um, að eigi sé sanngjarnt eða
viturlegt að ætlast til þess að Etm-
skipafélagið af eigin ramleik stofni til
nýrra skipakaupa, meðan eldri skuldir
hvíli á þvf. Dagur mun ekki fylla flokk
þeirra, sem kynnu að vilja gerá ó-
sanngjarnar kröfur á hendur félaginu.
En hann hyggur að félagið geti ekki
um það átalið þing eða þjóð. En Dag-
ur hefir haldið þvf fram og fært rök
að þvf, að eigi verði öðruvfsi en með
stdru átaki sigrast á þeirri erlendu
samkepni, sem er félaginu hættuleg-
ust, en það eru siglingar útlendinga á
beztu hafnir landsins og hraðferðir
stærstu hafna á milli. Það liggur f
augum uppi, að á meðan okkar vand-
aðasta skip strfðir við sjó og vinda
fyrir hverri vfk og hverjum vogi á hálfu
landinu, fleyta erlend Bkípafélög rjóm-
ann. Þetta lagast ekki af sjálfu sér.
Útlendingar slaka ekki ótilneyddir á
þessari samkepni. Engin steikt gæs
flýgur upp f munninn á Eimskipafélagi
íslands fremur en öðrum. Fjárveitinga-
nefnd Neðrideildar flytur tillögu um að
hækka styrkinn til félagsins um 15
þús. kr. ftá þvf, sem hann var í fyrra.
Bendir þáð á, að eigi hafi félaginu
aukist bolmagn á liðnu ári. íslending-
ar munu una þvi illa að sjá merki
þess, að erlend samkepni sé að koma
félaginu á kné.
Þegar útlendir áhrifamenn eggja
þjóðir sfnar að herða samkepnina um
fslenzkar siglingar, þá í mótleikur ís-
lendinga að vera sjálfsvörn og aukin
átök. Myndu menn þá kunna þvf vel
að meiri forustubragur væri á okkar
góða framkvæmdastjóra, en fram kem-
ur f þesBum skrifum hans. »Holl þró-
un« og »aukning sm&m saman á eðli-
legan hátt« þýðir kyrstaða og aðgerða-
leysi, sem á vissum tfmum getur orð-
ið banvænt. Enginn mun krefjast þess
að Eimskipafélagið taki sér á herðar
allar fj&rhagsbyrðarnar sem af þvf
myndu leiða, ef haldið væri til kápps
við útlendinga f siglingum á beztu
hafnir landsins. En til þess verður
ætlaBt að það hafi (orustuna. Mun þá
sem fyrri sannast að »ekki mun skut-
urinn eftir liggja, ef vel er róið fram f.«
Ritstj.