Dagur - 21.01.1926, Blaðsíða 2

Dagur - 21.01.1926, Blaðsíða 2
10 BA9DS 3. tbl. R i t f r e g n i r. Héðan og handan, níu sögur. Eftir Guðmund Friðjónsson Rvík 1925. Dagur hefir verið táorður um sögur og kvseði Guðmuudar Friðjónssonar. Hefir og ekki verið óskað umsagnar blaðsins um þá bókagerð. Hún hefir þó ekki verið litil að vöxtum. Það sem kallað er amásögur hans, skifta nú orðið mörgum tugum. Og á sið- astliðnu hausti kom út talsvert gild vaxin kvseðabók eftir hann. Það hefir verið venja blaðsins að geta nokkuð nær allra þeirra bóka, sem því hafa borist til umsagnar, en láta kyrt vera um hinar, er farið hafa fram hjá garði. Þó ber stundum nauð- syn til að vikja frá þeirri regiu, er eitthvað það berst á markaðinn, sem brýn ástæða er til að benda á til lestrar eða til varnaðar. Sérstök ástæða veldur þvf, að blað- ið víkur nú að skáldsagnagerð þessa höfundar og verður komið að þvf efni sfðar. Vill blaðið áður, úr þvf að pennanum er vikið f þessa átt, fara nokkrum orðum um skáldsagnagerð G. Fr. yfir böfuð og sfðustu bók hans sérstaklega. í grein Dags >1 sprekamó,« er birtist 30. maf 1924, var gerð grein fyrir upplsiððunnl f lifsskoðun Guðm. Friðjóassonar, eins eg hún birtist f sögum hans og flestu þvf, er hann ritar. Er þaifleysa að endurtaka hér rök þeirrar greinar. Af henni verður ljóst, að óvfða rofar fyrir neinni fram- tlð f skoðunum hans og verkum. Öll hugðarefni hans liggja á leiðum sög- unnar að baki. Hann á ekki vonir handa börnunum, sem eru að koma fótum fyrir sig við vöggustokkinn, heldur á hann söknuð yfir þeim, sem horfnir eru. Það er því ekki tilviljun, að hann er einkum eftirmælaskáld og hefir oft tekist mjög vel gerð erfiljóða. Fauskarnir f sprekamó fortfðarinnar eru fyrir sjónum hani reifaðir lítskrúði saknaðarins og hann auðgar þá lauf- prýði (ágætrar málsnilli. En unga kvisti þjóðlffsins sér hann nær aldrei öðru- vfsi en ormétna. Tilætlun þessarar greinar er að Ifta nokkuð á ivafið, þ. e. efniival og meðferð höfundarini. Verður þó gert lftið að þvf, að ijónhenda einstök dæmi. Rúmið leyfir það ekki. Verður látið nægja, að lfta nokkuð á sfðustu bók hans: »Héðan og handan«. II. Meginhlutinn af smáiögum G. Fr. mættu einu nafni kallait Haustdœgar. Frá nær öllum þeirra andar gustkald- ur ömurleikí. Þær gerait, þar sem hamingjuslit verða á lffi manna, þar sem gróðurinn föinar á haustdægrum lffsins. Bsrátta við veðurgrimd, harð- indi, bjargarskort, sjúkdóma og dauða er þar á öðru leitinu, en á hinu næst- nm ókennilegar skrfpamyadir af við- leitni þeirra, sem eru að berjast til lffiins og taka við af hinum eldri. G. Fr. er einskonar steingerður »róman- tiker*. Hann starir >inn f blámóðu aldanna*. En af rómantfk hans vaxa engir draumar út f framtfðina. Lffið ■töðvast, þar sem hann er kominn. Söguefni G. Fr. eru ekki vaxin upp af frjóum skáldhuga, nema að litlu ieyti. Hann hefir tfnt þau upp af götu sinni á ferðum sfnum um landið eða gripið þau úr raunnmælum og al- mannarómi; jafnvel lagt eyrun við »þilin« og mettast a( slúðursögum. Fleiri skáldsagnahöfundar en hann gera sér tftt um atföng. En fáir jafnfá- tækir af skápsndi hugiun munu hafa vclt úr garði þvflfkum frásagnahlöss- um. Vegna þessarar fátæktar, hefir meginhluti sagnanna orðið úrslitalaus- ar smámyndir (skitsui) úr lffinu, fieatar fánýtar, nokkrar þarfar og vel valdar. Eigi mun G. Fr. hafa þurft að leita um langvegu eftir fytirmynd Brands f sögunni >Gamia heyið«, þessa skap- fasta útvarðar fornbýlishyggjunnar. En íyrir þá sögu hefir hann hlotið mikið hrós. Enda er vel frá henni gengið. III. Skal nú vikið að sfðustu bók hans »Héðan og handan«. Hún hefir fengið harða dóma og litlar málsbætur. Þar eru saman komnar nfu sögur. Má flokka þær samkvæmt þeirri skilgrein- ingu er gerð var hér að framan. Eru þá haustdægrasögur þessar: Áfelli, Úíflutningur, Bak við tfaldið, Úi við ilœðarmálið og Undraljðslð. Þá eru tvær skrfpamyndir: Rekistefna ritstjór- anna og Kosnlngin i Krðksfjarðarþorpt og loks etu tvær smámyndir (skitsur): Marka-Bergur og Ráðstöfun Ríka- Steins. Fyrst nefndu sögurnar eru lftt merk ar að efni og ékki vandvirknislega frá þeim gengið. Þrjár af þeim eru um þetta margtugna efni höfundarins, bar- áttu við hrfðar og ksffenni Ein er um mistök við útskípun hrossa og að einni verður vikið sfðar. Skrrpamyndirnar eru báðar ómerkilegar og illa gerðar, enda lætur höfundinum sfzt að rita um þessháttar efni. Þó er Kosningin í Króksfjarðatþorpi mun lakari. Hún á að vera skens f áttina til verkamanna- og kvenna-samtaka, en er skrifuð af óvild og furðanlegri vanþekkingu. Þar á ofan er hún hálf stráksleg tilraun að klæmast og má sagan heita hneyksl- anleg alla vega skoðuð. Þá eru smá- mýndirnar. Hin fyr nefnds, Marka- Bergur, er rsunar alveg mishepnuð. Hún á að vera lýsing á einum af af þessum einkennilegu mönnum, svipuðum Áibirni f Piltl og stútku. En lýsingin verður eiginlega engin. Það er gefið f ikyn að Marká Bergur hafi ekki verið öðru gæddur en þess- ari miklu markaþekkingu og svo þvf yfirtaks-sakleysi, að þegar hann deyr, raskár ekkert sálarrósemi hans nema það eitt, að hann hafði einu sinni gugnað við að skera úr um það, »hvort sneitt væri framan á hægra eyra eða hornbarið væri« á hrút ekkju nokk- urrar og hiaut réttántjóri, sem einnig var hreppstjóri, hrútinn. Sagan er meira náttúrufræðilegar athugsnir um hætti hrafna, en lýsing á Bergi. Prest- ur fer til að þjónusta hann, en það tekat ekki, þvf Bergur talar óráð um hrútinn og klappar markaskránni fram f andlátið og skilur við á meðan preit- ur og bóndi drekka kaffið. Hin mýndin Ráðstöfun Rika Steins er mun betri og er hún bezt af þesi- um smátögum. Hún bregður upp tals- vert ikýrri mynd af skapföstum, ó- veilum skilamanni, nokkuð sérlyndum og harðlyndum en þó drengskapar- manni. Hún hefði að vísu getað orðið mun betur sögð, þvf hún er eins og flestar sögur G. Fr., skemd af mælsku ástrfðu höfundarins. í sögum þessum ber mikíð á hrörn- un G. Fr. eðá þí vaxandi óvandvirkni. í þvf nær öUum persónum, hvort held- ur þær eiu f pilsum eða brókum gægist fram G. Fr. sjálfur, mælska hans og yfiriæti, sérlund hans f orðum og æði. Sextán ára stúlka vill »fá að lifa og draga andann úti á skauta- svelli lffsins«. Bóndi Iýsir ráðvendni Maika Bergs á þessa leið: »Hann er ráðvandur maður niður f tær, upp f hársrætur og fram f fingurgóma«. þegar Lalli sauðamáður tekur við Kaffi- skálinni (Út við flæðarmálið) segir hann: >Gefðu sæl! og gefðu f guðs friði; þetta svfkur ekki fyrst um sinn Þetta ratar sfna götu upp f höfuðið niður f tær og fram í gómana, — — —.« Steindór kaupmaður, f sögunni Kosn- ingin f Króksljsrðarþorp’, »tekur sárt að hugsa til þess að horfa fram á það, að hann (bærinc) verði skarfasetur og skúmaskot og hræfuglahreiður og ■kegluver « Ögmundur læknir, f sömu tögu, hefur upp ræðu með svofeldum orðum: »Þegar forsjónin skapaði þenn- an fjörð, sjálfan fjörðinn, lét hún svo um mælt, að lnn fjarðarátinn skyldi átan sækja, alt inn að möl — átan bú sem sfldin étur, átan sem þorsk- urinn gleypir og ætið sem fuglinn sækist eftir.« Flá gjallandi mælska Guðmundar ijálfs æpir út úr þessum setningum. Þessi dæmi eru gripin af handahófi. En þannig stfgur G. Fr. sjálfur f pontuna f flestum gerfum þeirra persóna, er hann lýiir. Þeir, sem viljá gera samanburð á sögum þesðurn og til dæmis áð taka sögunni Qamla heyið, munu fljótt sjá, að um sýna aftuiför er áð ræða. Hæfi- leiki höfundarini, til þess að stæla aðra en sjálfan sig, fer þverrandi. IV. Skal nú að lokum vikið að sögunni Bak við tjaldið, en hún er þess vald andi, að hér ér stungið niður penna um þessa sögugerð. Söguefnið er f fáum orðum þetta: Unglingsstúika f sveit unir illa hág sfn- um heima f foreldrahúsum við eldhús- reyk og eifiðiavinnu og sækir f kaup- staðínn. Þar kemst hún þegar f kast við kvennaflagara og sfðan f tæri við spiritismakák. Er hún reynd sem mið- ill og dáleidd. Hún vaknar ekki af þeim ivefni og andait ikömmu sfðar. Þeir, sem taka þátt f þessu, verða skelkaðir, þora ekki að vitja læknis og taka þann kost, að sökkva lfkinu f sjóinn niður um vök á fsnum. Sfðan er lýsing á getgátum manna um stúlku- hvatfið og áhrifum atburðarins á heim- ili þessarar horfnu dóttur. Þesii saga mun eiga að vera áfell- iidómur yfir spiritiimanum. En hún er ikrifuð a( þeirri vanþekkingu, sem óvi'din elur og verður þvf áhrifalaus um það, sem henni er ætlað að vinna. Tildrög sögunnar eru þau að f árs- byrjun 1924 hvarf itúlka hér á Akur- eyri og fanst hún skömmu sfðar drukn- uð f skipakvfnni f innbænum. Stúlka þessi varð mjög harmdauði ástvinum sfnum og öllum, er þektu hána. Svip- legt fráfall hennar fekk mönnum óráðna gátu uro, hversu slys þetta hafði að höndum borið. Sfðan hafa verið á reiki hér f bæ og vfðar getgátur og bakdyrailúður um atburðinn. Saga G Fr., Bak við tjaldlð, er ekkert annað en upplapningur á þessu slúðri manna. Það kemur þar alger- lega óbreytt. Bókin hefir fyrir þetta bragð selst hér á Akureyri mun meira en góðbækur ársins. Allur þorri manna er þyrstur f þessháttar ágizkunarmál og hneykslissögur. Menn kaupá þvætt- inginn og lesa eg finna ágizkunum ritarans stáð, tilnefna persónur o. s. frv. Og slúðrið skýtur hvarvetna fótum undir sig að nýju og rennur um eins og faraldur. Mönnum kemur í hug, er G. Fr. deildi á Jónas frá Hriflu fyrir að setja saman úrval af kveðsksp góðskálda til lestrar handa börnum og taldi hann vilja hagnast á verkum annara. Þá var þessi vandlætari að læðait bakdyramegin að umtaliefnum manna og viða að sér þessu lostmeti kjaftæð- isim. Og fjárvonin hefir ekki svikið hann, hvað lem verður um langlffið og frægðina. Elliþreytt móðir hinnar horínu stúlku hefði sj&Ifsagt kosið að fá að vera f friði með hárm sinn, Syrgjendum er það óljúft, að harmsakir þeirra séu færðar f hámæli. Tfminn dregur fjöð- ur langþreytunnar yfir sárin, svo að þau blæða með hvfldum. Það er klunna- legt illverk, að auka með ritæði sfnu þjiningar, þar sem þær voru of mikl- ar áður. Og er það ekki f fyrsta sinn, að G. Fr. hendir slfkt. G. Fr. tekst ritiðjan langverst, er hann gengur erinda sinna til manna eða málefna. Enda er slfkt brot gegn eðli og anda sannrar listar. Þessar á- deilur, illkvitni og kvefsniisögur hans eru án undantekningar mishepnaðar. Haustdægrasögur hans eru sumar dá- vel sagðar en flestar efniirýrar og orðnar að þreytandi endurtekningum. Þó munu f þeim flokki hittast vel- hepnaðar sögur. >Skitsur« láta honum bezt: Myndir af einkennilegum og stór- brotnum mönnum á örlagastundum f lffi þeirra. Um orðfærni G. Fr. þarf ekki að fjölyrða. Hún er fyrir löngu viðurkend. En mælika hans hefir ávalt verið hálf- gérð ótemja, sem hefir ausið og prjón- að. Ber rojög mikið á þvf f þessari sfðustu bók. Og eru það eilimörk á vinnubrögðum þesia rithöfundar. HjúsKapur. Sfðastl. laugardag voru gefin saman f hjónaband hér f bænum ungfrú Elfn Jóelsdóttir og Ingimar Jónsson gullsmiður ættaður úr Stein- grfmsfirði en roágur þéirra Jóns og Friðtiks Kristjánssona. Dánardægur. Látin er nýlega hér f bænum Jónfna Möllér systir Friðriki Möllers (yrv. póstmeistara, 77 ára að aldri.

x

Dagur

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Dagur
https://timarit.is/publication/256

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.