Dagur - 21.08.1926, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur úf á bverjum flmtu-
deg;i. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júli, Inn-
helmtuna annast, Árnl
Jóbannsson i Kaupfél. Eyf.
Af g r eiðs1an
er bjá Jónl 1». Þór,
Norðurgötu 3. Talslml 112.
Uppsögn, bundin við áramót
sé komin til afgreiðslumanns
fyrir 1. des.
IX. ár. j
Akurejrrl, 21. ágúst 1926.
j 36. blað.
ELSB STEENBÆK, UISTMÁlaki
hcíir máivemasýningu i bainasaoiinum z2,—2ji agust l92o. Opin tri ki.
3—5 að báðutn dögum meðtöldum. Aðgangur ókeypis.
Um víða veröld.
Hrun [þingræðisins.
Breytingar á stjórnskipunárbittum
þjóðanna eru meðai hinna mðrgu
stórbreytinga, er gerast um heiminn
á umbyltingatímum þeim, sem nú
lifum við á. Síðan einveldi var
hrundið og yfirgangi aðals og klerka,
en þingræði sett á sfofn hefir það
verið ilit flestra leiðandi stjórnmála-
manna þjóðanna, að með þvf skipu-
iagi væri fundið réttlátt og heilla-
vænlegt úrlausnarráð i hinum djúp-
tæka vanda, sem það hefir reynst
mönnunum, að koma lagi i þjóö-
félagslega sambýlishætti sína.
Stjórnskipunarhættir mannanna
hafa frá öndverðu verið meira og
minna mishepnaðir og alt af hafa
mennirnir leitað nýrri og betri hátta,
alt frft alræði ætta- og kynkvisia-
höfðingja og til lýöveldisstjórnar.
Og er einveldi var hrundiö og of-
beldi aðais og klerka var brotið ft
bak aftur, en þingstjórn og iýðræði
stofnsett þótti vera leystur vandi
þessara mála. Þingbundin konungs
stjórn varð millispor og miðlunar
ráð, þar sem leitast var við að gefa
lýðstjótnarháttunum kjöifestu hins
sterka persónulega valds þjóðhöfð-
ingja. í iýðveldislöndum var slikur
þjóöhöfðingi valinn af þjóðinni
sjáifri til lengri eða skemri tima. En
hið æðsta vald í málum hvarf raunar
i hendur þjóðfullttúanna á þingum
þjóðanna. Gegnum þær stofnanir
átti að bittast og verka hinn sanni
þjóöarvilji.
En svo hefir farið um þingræðið
sem um hverja aðra stjórnskipun
mannanna, að gallar þess hafa korniö
f Ijós með reynslunni. Þingræðið
átti að flytja heim að hvers manns
dyrum tiltöiulegan hluta réttar og
valds alþjóðar, til þess að ráða úr-
slitum allra mála. En eignar- og
atvinnuskipulag þjóðanna hefir að
mestu kollvarpað draumunum um
urlausnarráð þingræðisins. Hin stærri
atvinnufyrirtæki, eins og stórútgerð,
iðnaður og verslun, hafa ekki verið
rekin með veiferð og hagsmuni
almennings fyrir augum, heldur hafa
þau vertð rektn eins og gróðafyrirtœkl
einstakra manna.
En um leið og atvinnufyrirtækín
verða háð geðþótta einstaklinga,
verða og þeir, sem hafa atvinnu
sina og Iffsuppeldi af atvinnufyrir«
tskjunum einstakiingunum háöir-
Máttur ijármagnsins beitir sér gegn
þjáningum örbirgðarinnar og fær
sigur. Fyrir því ráða hótanir, áheit
og beinar mútur raeiru og minnu
um úrslit allra kosninga. Og eigi er
þar látið staðar nuraiö. Fjármagnið
beygir undir vald sitt uppeldisstofn-
anir, kirkju og dómstóla.
Þannig hefir lýðræði og þing-
ræði með dýrkun einstakiingsfram-
taks orðiö, gegnum atvinnu- og
eignaskipulagið, böðull sins eigin
tilgangs.
Trú manna á yfirburði og full-
gilda úrlausn þingræðisins á vanda-
málum mannanna hefir þvi mjög
lamast, enda hrunið að fullu i sum-
um þjóðlöndum. í heiminum virð-
ist vera að risa bakfallsalda (reaction).
Hin veika trú almennings í sumum
iöndum á þiugræði og lýðræði hefir
opnað yfirburðamönnum starfssvið.
Og þjóðirnar falla frá þingræði og
lýðstjórn til meiri og minni ein-
veldishátta. Svo má telja að þing-
ræði sé brotið niður i ijórum rikjum
Norðurálfunnar. Einstakir yfirburða-
menn hafa þar tekiö f sínar hendur
völdin. Þessi riki eru Spánn, ítaiía,
Grikkland og Pólland. Þingin i
þessutn löndum eru nú orðin aðeins
málamindarstofnanir. í Rússlandi
hafði þingræðisstjórn aldrei náð veru-
legri fótfestu. En meö stjórnarbylt-
ingunni þar var ekki horfið til
lýðræðis- eða þingræðishátta. Mark-
mið byltingarinnar var það, að færa
stjórnskipunarhættina í það horf, að
betur yrði séð en áður var fyrir
skilyrðum almenns þroska og al-
mennrar velgengni. En þeir stjórnar-
hættir hafa ekki verið framkvæmdir
gegnum þing- og lýðræði, heldur
með valdi einstakra manna.
Og upp af atburðum þessara
siðustu tíma rís upp sú spurning,
hvort hér sé um að ræöa upphaf
gerbreytinga á stjórnskipunarháttum
þjóöanna og hvað muni taka við
næst. Dæmi þau, er hér bafa verið
nefnd, virðast benda á að aftur muni
sækja f einveldis- og barðstjórnar-
horf. En eigi munsvofara að þjóð-
irnar hverfi til langframa að þeim
háttum stjórnskipunarinnar, sem þær
hafa áður þrautreynt og yfirgefiö.
Gróðrarrannsóknir.
Brot frá ferðalaglnu.
Eg ætla að senda Degi nokkrar
Ifnnr frá ferðalagi mínu i sumar; en
jafnframt að geta þes* við leiend-
urna, að það verði aðeini fáar og
imáar myndir, aem brngðið verði upp
fyrir þeim.
Þegar fyrstu vormérkin fara að
koma í Ijós, vaknar útþrá alls sem
lifir. Og þvf ceinna sem vorar, þvf
iterkari verðnr útþráin. Hver sólar-
geiili, hver farfugl, hvert vorblóm,
flytur með aér nýjs Hfstrauma til
okkar mannmna; gefur útþrá okkar
meiri fyllingu — meiri feitu.
En dtþráin fellur um miimunandi
farvegi, Einn viU út á hafið, annar til
blómanna með grasatlnu um öxl, Hinn
fer með itröndum fram, leitar f íjör-
um og ajávarbömrum; hann bualar f
mýrarflóum, fálmar niður f mógrafir
og tjarnir og ‘fer höadum um mosa-
þúfur, Hann fer á fjórnm fótum gegn-
um skógarkjarr og um brattar lyng-
brekkur og læðiit f skorningum og
lækjargiljum. Hann prikar cpp mel-
rinda og miahæðir fjailanna og gægiat
inn f klettaakornr og niður í hraun-
gjótur. Hann læðiat inn á óalegin tún
og snnðrar f kring nm bæi. Hvar-
vetna tér hann einhverjar nýjungar f
bók náttúrnnnar. Og þegar degi tekur
að halla, leggcr hann land undir fót
með feng sinn beim að einhverjum
bóndabæ, er hann hefir valið sem
dvatarstað. Hann er glaður, þvl bann
hefir aflað vel, og breyfingin og hress-
andi fjallaloftið hefir anðgað anda
hans. Þannig lfður hver dagurinn á
fætur öðrum, með nýju útsýni og
nýjum sigtum.
* * *
Rannióknarefni mitt vár aðallega
útbreiðsla háptantnanna, og gróðrar-
lag í mismunandi hæð yfir gjó og
við breytileg lffaskiiyrði. Verður lftið
vikið að þeim atriðum hér. Árangur
ferðarinoar birtist sfðar og á öðrum
atað.
Hrfiey var fyrita athugunarsvæðið;
bjóst eg þar aldrei við fegurð eða
fjölbreytni, hvað gróður anertir, en
hitt vakti meirl furðu að finna þar
ekki avo mikið sem eina fjalldrapa-
hrfslu. í fornöld hefir eyjan nálega 511
Það tilkynnist vinum og
vandamönnum, að konsn min, Helga
Magnea Kristjánsdóttir, xnd-
aðist á Möðruvöllum i Hörgárdal
þ. 14. þ. m. Jarðarför hennar fer
fram á sama stað þ. 27. þ. m. og
hefst með húskveðju ki. 1. e. h.
Jón Þorsteinsson.
verið hríii vaxin eins og nafnið bendir
til; en hvað hefir þá orðið um hrfsið í
Engum, aem um eyna fer, getur
blandast hugcr um, hver valdur muni
vera að hrfshvarfinu, sem eg hika
ekki við að kalia hermdarverk. Það
eru mennirnir aem hafa aéð fyrir
þeaium háfslemka, ilmandi runna.
Kolagrafirnar, sem eru á við og dreif
um eyna, benda vegfarendnm ótvírætt
á afdrif fjaUdrapins.
Meirihluti eyjarinnar, sérflagi nyrðri
helftin, er vaxinn lyngi, sem numið
hefir land á gröf fjalldrapans; einkum
er krækilyngið áberandi, þar aem
skjóllaust er og hafnæðingar tfðir.
í fljótn bragði virðist, að ekki muni
eyjan geyma sjaldgæfar plöntur, en
önnur varð þó reyndin á; sannaðist
hér enn: »að oft er það tii f koti
karls, sem kóngs er ekki i ranni«.
Syðit á eynni, þar sem aðalbygðin
er og Bjávarútvegur rekinn f atórum
stfl, hafa mennirnir rétt út hendurnar
yfir hrjóstrin og sagt: Verði græn
tún og gras vaxi, og það varð. Ltg-
iegir túnskikar hafa myndast umhverfis
mörg híbýlin; en þesiir friðn btettir
ættu að vera eyjarkeggjnm hvöt til
framhaldsræktunar. Sér f lagi mætti
benda á buginn, (Lambhagann), sunnan
við Saltneiið, aem vel fallinn til
ræktunar. En áburðurinn? Svo að
segja rétt viðhendina: Fiikiúrgangur,
þari og ikeljar (kalk). Með aukinni
ræktun gætuð þið, eyjarbúar, bætt
að nokkru leyti fyrir hrfs-syndir for-
feðra ykkar og formæðra.
Nokkuð er um útlendar jurta- og
trjátegundir syðat á eynni og þrífaat
vel, einkum þó þær fyrnefndu.
Næsta athugunarsvæðið var Höfða-
hverfi og Dalsmynni. í Höfðahverfi er
fjöibreyttur gróður en ekki eftir því
gróskumikill. í skjóli Kaldbaks vex
þó töluvert birkikjarr; hæitc hrfsl-
urnar að minata koiti fullir § metrar«