Dagur - 17.11.1926, Page 1

DAGUR
kemnr úf á hverjnna flmtn*
degi. Koitar kr. 6.00 árg.
Gjaldrlagi fyrlr 1. júli. (nn-
belmtnna annait, Árnl
jóhanmion I Kaupfél. Eyf.
IX. ár. j
Afg r eiðs1an
er hjá Jáa! 1». Þðr,
Norðurgötu 3. Talsfmi 112.
Uppsðgn, bundin við áramót
sé komin til afgreiðslumanui
fyrir 1. dcs.
Akureyri, 17. nóvember 1926,
j 50. biað.
/"Sllum þeim mörgu, sem auðsýndu okkur samúð við lát
og jarðarför Guðrúnar, 0uðlaugsdóttur í Litla Hvammi, og á
margvístegan hátt heióruðu minningu hennar, vottum við hér með okkar
innilegustu þakkir.
^Kristján Helgason. Aðalsteinn Guðlaugsson. Valdimar Porláksson.
J Jarðarför minnar ástkæru eiginkonu, Pálinu^Sigriðar Friðfinns-
dóttur, fer fram frá heimili okkar, föstudaginn 26. þ. m. og hefst með
húskveðju kl. 11 f, h.
Skriðu ió. nóvbr. 1926.
Páll Guðmundsson.
Ritfregnir.
Agúst Bjarnason: Himingeim-
urinn.
»Þá er eg virði fyrir mér
íestingu himinsins.tungliðog
stjörnurnar, hver er þá mað-
urinn, að þú minnist hans«.
Bók þessi er I. bindi af riti, sem
höfundurinn nefnir Heimsjá. Á það
að verða í fjórum bindum alls og
skýra frá skoðunum vísindanna í
heiminum, eða, eins og höf. kemst
að orði: >lýsa heimsmynd vísind-
anna* og segja sögu þeirra frá
öndverðu*
Rit þetta á að verða alþýðurit; er
ekki því að leyna, að í allmikið er
ráðist, því vandi er að lýsa fyrir al-
þýðu vinnubrögðum vísindanna svo
að nokkru gagni sé, en án þess
er torvelt að skýra álit þeirra á
heiminum. En jafnvíst þessu er og
hitt að íslenzkri alþýðu er brýn
þörf á að fá nokkra þekkingu á
vísindunum, verkefnum þeirra og
véum, einkum nú á tímum er ýms-
ir hálffróðir menn hér á landi ger-
ast til þess að virða þau vettugi
og telja visindamennina íhaldssamar
smásálir, en halda að fólki skáld-
legum getgátum — verksmiðjuvör-
um, sem oft eru útgengilegar, en
allar óvandaðar eins og glysvarn-
ingur prangaranna. Pví munu menn
þeir er unna íslenzkri alþýðu óska
þess að höfundinum hepnist vel að
leysa þessa þraut, en alþýðan kaupi
bækurnar og lesi.
í fyrsta bindi þessa rits, Himin-
geimnum, segir höfundurinn frá
skoðunum manna á himni og jörð
alt frá elztu tímum er menn héldu,
eins og börnin enn í dag, að jörð-
in væri í miðum alheimi, en sól og
allur himinsins her gengi umhverfis
hana. Síðan segir frá því hversu
skoðanir manna breytast og þróast,
hversu snilli spekinganna sigrar
ægilegustu torfærur tíma og rúms.
Með stjörnukíkinum nemur manns-
andinn ókunnar auðnir geimsins.
Með mælingum og reikningi kann-
ar hann hið mikla himindjúp, segir
fyrir um ófundna hnetti og sýnir
fram á, að stjörnurnar séu sólir,
miklu stærri og máttugri í eðli en
vor sól. Með litsjánni — óbrotnu
fjölgunargleri — rannsakar hann
efnasamsetning og ástand þessara
sólna og sólkerfa, þó að sum
þeirra liggi svo langt brott, að Ijósið
er 500.000 ára að berast þaðan til
jarðar. Hvílik vegalengd! og þó er
alt þetta sem dropi í hafi hins enda-
lausa geims.
Höfundurinn lýsir og skoðunum
manna á sólkerfi voru. Hann sýnir,
að það er aðeins örlitill hluti af
Vetrarbrautinni, hinni silfurhvítu
slæðu, sem vér sjáum dregna um
þveran himin á heiðskírum nóttum.
Hann segir frá Vetrarbrautinni, að
hún sé gerð af miljónum sólna og
sólkerfa, sem öll slöngvast eftir
ákveðnum brautum, hlýða auðsveip
lögmáli kraftarins og starfa saman
í hinni miklu einingu efnisins. Hann
segir enn frá hugmyndum manna
um upphaf og endalok sólkerfis
vors, að það hafi í öndverðu skap-
ast úr mikilli frumþoku, að sólin,
eins og jörðin, muni eitt sinn
fölskvast og kólna og fimbulvet-
urnir færast yfir uns alt brenni í
Surtarloga. — Hann sýnir að öll sól-
kerfi Vetrarbrautarinnar lúti sömu
lögum og vort og að allar Vetrar-
brautir séu háðar einum örlögum,
að krafturinn sé alstaðar eins og
efnið æ hið sama.
Stórfengleg og fögur er tilgáta
vísindanna um hringrás sólkerfanna
í Vetrarbrautinni. í hverri Vetrar-
braut miðri stendur eilífur Surtar-
logi. Pangað sogast hin kólnuðu
sólkerfi, rekast á, bráðna sem vax,
gufa upp og stíga sem efnisþokur
út að endimörkum Vetrarbrautanna.
Og úr efniseiminum fæðast sólkerfin
að nýju, renna nýjar brautir, eldast
og kólna og bráðna loks að nýju
á hinum eilífa afii.
Margar miljónir alda er æfi sól-
kerfanna. Hvílíkur tími! Og þó er
hann aðeins dropi í hafi eilífðar-
innar. — Alt er örlögum háð; alt
þróast og alt hnignar og alt endur-
skapast úr hnignuninni fyrir ógur-
legar byltingar.
Eins og áður er sagt segir höf.
að nokkru sögu stjörnufræðinnar
og sú saga er næsta merkileg. Hún
er saga spekinganna, sem höfnuðu
auði og völdum fyrir leitina að
sannleikanum. Oftast mættu þeir
tómlæti og laun þeirra voru þyrni-
krans — örbirgð, spott og jafnvel
líflát. Allur sannleikur er torfundinn
og kostar mikla baráttu; baráttu
við tregðuna. Hinn sljóvgaða víg-
þreytta vilja, sem heldur sér við
rudda vegi og troðin forðabúr.
Oullið er þrælsmerki mannsins;
sannleiksþráin aðalsmerki hans. Pað
bezta, sem heimurinn á, hafa spek-
ingarnir gefið honum af fátækt
sinni, en hver skyldi hugsa um
togaraútgerð, sem kannar himinsins
haf. —
Bókin er 190 blaðsiður í 8 blaða
broti. Efninu er skipað niður í 20
kafla auk mðurlags um Einstein;
eru 48 myndir í bókinni og flestar
góðar.
Ekki skal eg leggja dóm á það,
hve vel höfundi takist að ná til-
gangi sínum, þeim, að skýra að
fullu skoðanir vísindanna á alheimi,
en hitt þori eg að fullyróa, . að
mikill fróðleikur sé í bókinni og að
sá maður sé andlega dauður, sem
hún fái ekki vakið til umhugsunar
um mikilleik tilverunnar — og hverf-
ulleik mannlífsins, því ræð eg
mönnum til að lesa hana sem vand-
legast og sem oftast.
Pað er mannbætandi, að leiða
augum hinn fríða himin á heiðri
nóttu og vita að hver blikandi
stjarna, sem tindrar í tóminu sé sól,
voldugri en vor. Hve lítil verður
þá ekki jörðin og mennirnir! Og
þó er hver sveit, hvert heimili og
hver maður heimur fyrir sig. En
hnettir hins stjörnumfríða geims
svífa hver sína braut í samræmi og
tignum friði. — Mennirnir rekast
einatt á og bítast sem vargar um
bráð. —
Að síðustu þykir mér hlýða að
geta þess, að bókin er gefin út af
Bókaverzlun Porst. M. Jónssonar.
Er hún 2. bók í safni því, af al-
þýðlegum fræðiritum, er hann nefnir
Okkar innilegt hjarfans þakk-
læti vottum við ölium, þeim fjær
og nær, sem auQsýndu okkur hjálp
og hluttekningu við fráfall og jarð-
arför ástkærrar dóttur okkar Jónu
SigriDar.
Æsustaðagerði 13. nóv. 1926.
Ingibjörg Jónsdóttir.
Jón Jóhannsson.
Lýðmentun. Mjög er það þakkarvert,
að takast á hendur slíka útgáfu
þegar svo er komið, að þorri manna,
' mentamenn sem aðrir, sækjast mest
eftir enskum reyfarasögum í danskri
þýðingu. Er það ætlandi, að fróð-
leiksgjörn alþýða launi þessa við-
leitni að verðugu. Útgáfan er mjög
snotur og bækurnar, þær sem út
eru komnar, hinar eigulegustu.
Pálmi Hannesson.
Arsrit Laugaskóla.
(Framh.)
Stofnun Laugaskóla er upphaf að
nýjum þætti í fræðslumálasögu landsins.
Með reglugerð hans er tilraun gerð
að marka á frurnlegan hátt leið í þjóð-
legri alþýðufræðslu hér á landi. Gætir
í reglugerðinni svo margra nýrra og
áður óþektra hluta, að þeir geta eigi
orðið raktir á fullnægjandi hátt í
þessari grein. Hverjum manni, sem
vill kynnast stefnu skólans og starfi
til nokkurrar hlítar og hefir áhuga á
alþýðufræðslumálum, er nauðsynlegt
að eignast ársritið, sem er ódýr og
eiguleg bók. Verður hér á eftir drepið
á örfá meginatriði.