Dagur - 17.11.1927, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Innheimtuna annast Jónas
Sveinsson bóksali, Eyrar-
landsveg 3 (Sigurhæðir).
Afgreiðslan
er hjá Jóni Þ. Þór,
Norðurgötu 3. Talsimi 112.
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. de«.
X. ár.
Akureyri, 17. Nóvember 1927.
48. tbl.
Viðskiftaárferði,
Úrlausnir. Frystihús.
Tvent er það, sem mestu veldur
um afkomu þeirra manna, er vinna
að framleiðslu, hvort heldur á sjó
eða landi — það er tiðarfarið og
viðskiftin. Hvar sem farið er um
sveitirnar og hvar sem starfandi
menn á þessum sviðum hittast, eru
þetta aðalumtalsefni þeirra.
Frá öndverðu hefir hagur fram-
leiðenda hér á landi, að mestu oltið
á tíðarfarinu. Aflaleysisár við sjóinn
eða harðindavor og grasrýr óþurka-
sumur í sveitum — hafa löngum
krept að lífi og láni almennings
hér á landi. Á þeim tímum, er
fólkið lifði að mestu leyti á innlendri
framleiðslu, mátti heita, að sultur
og fellir á búfé og fólki, stæði
næstum árlega fyrir dyrum einhver-
staðar á landinu. Nú er þetta breytt
að því leyti, að fyrir auknar sigl-
ingar og viðskifti við útlönd á
síðari áratugum, hefir þjóðinni
tekist að komast hjá sulti, í bili,
þegar ótið og ilt árferði steðjaði að-
Má þakka það svokallaðri menning
nútímans, eða ytri framförum, að
komist verður að mestu fram hjá
þessum skerjum núorðið. Engu að
síður veltur afkoma almennings enn
fyrst og íremst á tíðarfarinu.
En svo er annars að gæta. Pó
að aukin viðskifti við útlönd og
hraðari verzlun hafi forðað mönnum
frá sulti, og oft einnig fjárfelli, þá
er það gert á þann hátt, að flutt eru
áföll harðindaáranna yfir á ókomin
ár. Venjulega með erlendum verzl-
unarlánum. Samhliða þessu hefir
stórum aukist innflutningur á er-
lendum vörum — bæði nauðsynja-
vörum og skrani — til venjulegs
lífsviðurhalds og óhófs; en að
sama skapi þorrið neytsla á innlend-
um afurðum meðal landsmanna.
Þessir breyttu lifnaðarhættir nú-
tfmans hafa gert þjóðina miklum
mun háðari heimsmarkaðinum en
áður var; þannig að afkoma þjóð-
arinnar veltur núorðið, næstum
eins mikið á öldugangi vöruverðs
erlendis eins og tíðarfarinu heima
fyrir. Verðsveiflur og kreppur er-
lendis ná nú orðið til íslendinga,
eins og hafísinn, aflaleysið og
grasbresturinn. — Árferði í viðskifta-
Jífinu er þessvegna, af réttmætum
ástæðum, jafnan merkasta viðfangs-
efnið, af þvi að með hyggjuviti
manna og viljakrafti, er hægt að
orka breytingum á því til batnaðar,
en það veiður ekki sagt um nátt-
úrufarið.
Pegar að áföllum og lántökum
frá hörðu árunum, er skotið yfir á
síðari tíma til greiðslu, getur afleið-
ingin orðið sú, að viðskiftaárferði
sé í versta lagi, einmitt þegar afla-
föng eru hvað mest og árgæzka
til lands og sjávar. Ýmiskonar
verðsveiflur á heimsmarkaðinum
valda því og, að gott viðskiftaár
og aflaár falla oft alls ekki saman.
— Nú er ástandið þannig víðast-
hvar í sveitunum, að þrátt fyrir
dágott náttúrufar, góð heyaflasumur
og meðalvetra, þá vantar mikið til,
að búskapurinn og framleiðslan
haldist í réttu horfi, eða beri sig
(svari tilkostnaði). Reksturshalli
bænda, á búunum, er tilfinnanlegur
síðustu missirin og mjög ískyggi-
legur fyrir framtíð landbúnaðar-
ins. Skuldugu mennirnir auka
viðskiftaskuldir sínar, innieigna-
mennirnir eyða af innstæðum sín-
um; flestir tapa meira og
minna. — Þetta ástand, þetta
hrap aftur á bak niður brekkuna,
er langstærsta málið og viðfangs-
efnið, sem nú liggur fyrir til um-
ræðu og úrlausnar.
Flestir hugsandi menn, sem
nokkuð fylgjast með um afkomu
atvinnuveganna sjá hvað við ligg-
ur. Hinir, sem ekkert hugsa um
þessi efni — meiri hluti þeirra,
sem vinna fyrir launum frá rík-
inu eða öðrum opinberum stofn-
unum og fjöldinn, sem eyðir tíma
sínum og peningum í gjálífi kaup-
staðanna — hafa það sameigin-
legt að auka á þrýstinginn niður
brekkuna. — Orsakir þessa öfug-
streymis og harðæris í viðskifta-
lífinu, eru að vísu nokkuð marg-
þættar.
Fyrst má nefna hina þungu
skuldabyrði, frá harðinda- og
fjárkreppuárunum 1920—1921,
sem þá var athugunarlítið varpað
á eftirkomandi tírna. Hún hefir
yfirleitt átt sinn þátt í hækkun al-
mennra peninga- og skuldavaxta,
gert landsmönnum erfiðara fyrir
um hagkvæm viðskiftalán erlendis
og lamað viðskiftatraustið út á
við. Ennfremur taka skuldirnar
árlega í vöxtum og afborgunum,
mikinn hluta af árstekjum skuldu-
nautanna. — / ööru hgi má nefna
óhagstæð verðlagshlutföll, á milli
söluverðs á innlendum afurðum
annarsvegar, en verði útlendra
vara, tilkostnaði við framleiðsl-
una, kaupgjaldi o. fl. hinsvegar.
Og það sem verst hefir flekað
bændur í þessu efni, er, að síðustu
árin hefir þetta hlutfall reynst
miklu óhagstæðara í lok hvers árs
heldur en útlit var fyrir í ársbyrj-
un. Verð innlendra vara hefir
reynst. minna, en vonir stóðu til,
þegar rekstursáætlanir bænda og
kaupgjald var ákveðið, snemma á
árinu. —
Að því er verðlagshlutföllin
snertir, nægir að benda á, að t. d.
verð á saltketi er nú lítið eða ekk-
ert hærra en í byrjun stríðsins,
útlend nauðsynjavara er nálega
helmingi dýrari en þá og kaupið
einnig meira en helmingi hærra. í
byrjun stríðsins var vikukaup
karlmanns, um sláttinn, 18 krón-
ur, en síðastl. sumar var það alt
að 40 kr. — Loks má geta þess,
að stjórn peningamálanna hér á
landi, undanfarin missiri (gengis-
pólitík íhaldsstjórnarinnar) eða
hækkunin á gengi íslenzkrar
krónu, hefir átt sinn stóra þátt í
því að auka þetta misræmi, raska
verðhlutföllunum eða jafnvæginu
og kippa þannig fótunum undan
atvinnurekstri bænda og sökkva
þeim í skuldir. Verðið á útlendum
vörum og kaupgjaldið innanlands,
hefir alls ekki lœkkað í hlutfalli
við liækkun íslenzku krónunnar
síðan 1924. — Síðustu árin hafa
bændur fengið minna verð og
færri íslenzkar krónur fyrir ketið
erlendis, eins og áður er getið —
að nokkru leyti stafar það af
versnandi markaði, en að öðru
leyti af því að nú fá þeir greiddar
80 gullaura íslenzkar krónur í
staðinn fyrir t. d. 60 gullaura kr.
áður og þessvegna verða þær auð-
vitað færri. En svo þurfa þeir aft-
ur á móti, að láta jafnmargar 80
aura kr. fyrir vikuvinnu nú, eins
og 60 au. kr. áður, o. s. frv. —
Sú röskun, sem atvinnulífið í
landinu hefir orðið fyrir af þess-
um orsökum, er hér hafa verið
nefndar, þarf langan tíma til þess
að ná aftur fullu jafnvægi. Það
fyrsta, sem löggjafarvaldið verð-
ur að gera í því efni, er að festa
verðgildi íslenzku króminnar ná-
Isegt því, sem það nú er og stuðla
að hlutfallsjöf'Miði á verðlagi inn-
anlands.
í öðru lagi gæti komið til mála,
að létta, að ákveðnum hluta,
shuldabyrðinni af þeim skuldni-
nautmon í landinu, sem engan
skuldaafslátt hafa áður hlotið t. d.
hjá bönkunum, en hafa hinsvegar
orðið fyrir ranglátri gengishækk-
un á sínum gömlu skuldum frá
lággengisárunum. — Verður síðar
minst nánar á þessa úrlausn hér
í blaðinu.
Hér að framan hafa verið
nefndar tvennskonar orsakir til
þess, að hið óhagstæða verzlunar-
árferði, er að verða óbært böl fyr-
ir þjóðina, þ. e. skuldirnar frá
harðinda- og lággengisárunum, og
síðar, verðlagsröskunin innan-
lands og gengishækkun krónunn.
ar.
Eigi verður skilið við þetta mál
án þess að nefna þriðju orsökina.
En hún er sú, að landbúnaðaraf-
urðir íslendinga, hafa eigi enn
náð því stigi í meðferð, að þær
geti talist fyrsta flokks vörur á
heimsmarkaðinum. Hingað til
hefir ekki einu sinni verið hægt að
bjóða þær á þeim markaði (t. d. í
Englandi), þar sem kept hefir
verið með samskonar vörur frá
öðrum löndum og heimsálfum. Og
um mikinn hluta af sjávarafurð-
unum, er það að segja, að þær eru
fluttar út sem hráefni til iðnaðar
erlendis, fyrir tiltölulega lítið
verð. — Þegar svo er komið, eins
og reynslan hefir sýnt á síðastl.
áratug, að íslendingar þurfa að fá
stór vörulán erlendis, eigi aðeins
til þess að forða fólkinu frá sulti,
í harðindum, heldur til þess að
halda lífinu í nokkrum þúsundum
atvinnulausra manna í kaupstöð-
unum, 6-8 mánuði af árinu; og loks
til þess, að bjarga búpeningi sín-
um í harðindum og jafnvel fóðra
hann í meðalárum, - þá virðist full
þörf til þess, að íslenzkar vörur
reynist gjaldgengar á bezta mark-
aði erlendis. Með hverju ári sem
líður, hefir verið farið lengra og
lengra út í öfgarnar þær, að sækja
þarfar og óþarfar vörur til út-
landa, en látnar ónotaðar auðlind-
ir í landinu sjálfu.
Það var ómetanlegt tjón fyrir
bændur, að þeir skyldu verða svo
háðir útlendum vörukaupum, eins