Dagur - 17.02.1928, Page 1

DAGUR
kemur út á hverjum föstu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Gjaldkeri: Árni Jóhanns-
son í Kaupfélagi Eyfirð-
inga.
Afgreiðslan
er hjá J6ni Þ. Þór,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. d«s.
• • -• • « • • • ♦ • • • • * •-• •-• ••••••
XI.
ar.
Akureyri, 17. Febrúar 1928.
7. tbl.
• • ••
• • • • •
> • • ••• •

Stjórnarskrárbreytingin.
»Dagur« hefir áður skýrt frá
orlögum stjórnarskrárfrumvarps-
ins og atkvœðagreiðslunni um
það í Efri-deild Alþingis. Það
verður ekki sagt að fall þess hafi
valdið miklum gný í landinu; enda
munu flestir hafa búist við því
fyrirfram. Eins og kunnugt er,
var frumvarp þetta varla nefnt á
nafn á kosningafundunum síðast-
liðið sunxar; svo var áhuginn lítill
fyrir því. Og samkvæmt þeim
þingmálafundargerðum, sem voru
til sýnis á lestrarsal Alþingis, nú
þegar frumvarpið var til umræðu
í þinginu, var í meirihluta þeirra
lýst andstöðu við stjórnarskrár-
breytinguna. Hinir nýju þing-
menn, sem komu inn við síðustu
kosningar, voru og móthverfir
henni. Niðurstaða málsins er því
í fullu samræmi við það, sem
komið hefir fram um það síðan í
þinglokin 1927.
En þegar litið er á feril þessa
máls frá síðastl. kjörtímabili,
verður eigi annað sagt með sanni,
en að báðir aðalflokkar þingsins
hafi mjsnotað það, og teflt því
fr^rn meira af yfirvarpi en al-
vöru. Virðist rétt að ræða um það
af fullri hreinskilni; því að 1-
haldsflokkurinn og Framsóknar-
flokkurinn eiga þar nokkurnvegin
jafnan hlut að máli; og ætti hvor-
ugur að metast um, þann hálf-
leik.
í stjórnarskrárfrumvörpum frá
Framsóknarmönnum á þingunum
1924 og 1927, var aðeins eitt á-
kvæði um þinghald annað hvort
ár; en þessa kröfu hefir þó aldrei
verið unt að gera að hreinu
flokksmáli í Framsóknarflokkn-
um; enda var þess engin von því
að henni fylgja svo miklir agnú-
ar. Og fyrst að þingflokkurinn
gat ekki verið einhuga um þessa
kröfu, þá var ekki von að hann
vildi kaupa hana svo dýru verði,
að samþykkja önnur breytinga-á-
kvæði á stjórnarskránni, sem
flokkurinn taldi óheppilegar, og
aðeins gerðar til þess að auka sig-
urvonir íhaldsins við landskjör.
i stj órnarskrárbrey tingarf rum-
vörpum frá, íhaldsstjórninni 1924
og 1927, hafa verið ýms önnur á-
kvæði en þingafækkunin, sem sú
stjórn lagði meiri áherzlu á, enda
var það frumvörpunum jafnan til
tafar og falls. Og síðasta þing
skyldi eftir eitt atriði í frum-
varpinu, sem sérstaklega leiddi
það til dauða nú; en það var sú á-
kvörðun að landskjörnir þing-
menn skyldu kosnir í einu lagi
fjórða hvert ár. Jóni Þorlákss.
tókst með undirhyggju að halda
þessu ákvæði í frumvarpinu og
mun hafa vænst meiri árangurs
af því en þingafækkuninni — því
að eins og nú standa sakir eru
miklar líkur til þess að fjölmenn-
asti kjósendaflokkur landsins —
íhaldsflokkurinn — ge1i hlotið
þrjá landskjörna þingmenn af
sex, ef þeir væru allir kosnir í
einu; — en sýnilegt er að hann
mundi aðeins fá einn þingmann
a.f þremur, ef haldið er áfram að
kjósa landskjörna þingmenn í
tvennu lagi. Þetta áKvæði olli nú
mestura deilum í umræðunum um
málið í Efri-deild og va?3 því þar
að fótakefli.
Síðasti »íslendingur;< er mjög
gleiður yfir því að Framsóknar-
fiokkurinn hafi felt stjórnar-
skrárbreytinguna, og i’anghermir
eins og hann er vanur hin sögu-
legu drög þessa máls og hefir 'hér
verið bent á eitt atriði frumvarps-
ins frá síðasta þingi, sern altaf
hefir verið mótmælt af Fram-
sóknarmönnum. Eins og áður er
fram tekið, hafa íhaldið og Fram-
sóknin enga ástæðu til að metast
um skollaleikinn í þessu máli. —
Því að það voru einkum íhalds-
menn í Efri-deild, sem feldu
stjórnarskrárfrumvarpið 1924, og
Jón Magnússon greiddi þá atkv.
á móti sínu eigin frumvarpi,
vegna ýmsra atriða, sem inn í
það voru komin frá deildarmönn-
um. »íslendingur« skýrir því al-
gerlega rangt frá þeim úrslitum.
Jónas,Jónsson ráðherra hefír
altaf verið á móti öllum öðrum
breytingum, en þinghaldi annað-
hvort ár; og í þinglokin 1927
greiddi hann ekki atkvæði gegn
frumv. að lokum, af því hann
vildi lofa kjósendum að segja um
það álit sitt. Þá tók hann ekki þátt
í atkvæðagr. Hann hefir aldrei
viljað kaupa þingafækkunina því
verði, að önnur óheppileg atriði
flytu með inn í stjórnarskrána og
þessvegna greiddi hann nú at-
kvæði gegn frumyarpinu. — Þeg-
ar ástæða þykir til að breyta
stjórnarskránni í verulegum at-
riðum, þá mun Framsóknar-
flokksstjórnin vilja undirbúa þá
breytingu sjálf, en ganga eigi
nauðug að sérhagsmunaatriðum,
sem fhaldsflokkurinn vill koma
inn í stjórnarskrána.
Úrskurðurinn
um kosninguna
i Norður-Isafjarðarsýslu.
Eins og áður hefir verið um
getið hér í blaðinu varð á því
nokkur dráttur, að Alþingi úr-
skurðaði um kjörbrjef Jóns Auð-
uns Jónssonar. Meirihluta þings
þótti til þess nauðsyn bera að af-
greiða með gætni það mál vegna
hinna óvenjulega alvarlegu at-
burða, er gerst höfðu við kosning-
una í Norður-ísafjarðarsýslu. í
þinginu komu aðallega fram
þrenskonar skoðanir um gildi
kosningarinnar. Nokkrir þing-
menn vildu umsvifalaust taka
kosningu J. A. J. gilda af því ein-
ungis að kjörstaðargreidd atkvæði
lmns væru langt um fleiri en at-
kvæði mótframbjóðandans að við-
bættum öllum heimagreiddum at-
kvæðum og því væri augljóst að
hann væri fulltrúi meirihlutans í
kjördæminu. Aðrir töldu þingið,
með þeim kunnugleika, er það
hefði á málinu, eigi geta án um-
hugsunar ' og athugasemda úr-
skurðað kosninguna gilda, þar
sem glæpsamleg svik hefðu verið
framin í sámbandi við kosning-
Una, sem þingið væri knúð til að
taka þá afstöðu til, er gilt gæti
sem fordæmi. Og enn aðrir voru
þeir þingmenn, er töldu atkvæða-
fölsunina, sem kend er við Hnífs-
dal, þann blett á kosningunni í
Norður-ísafjarðarsýslu, að eigi
gæti komið til mála að taka hana
til greina, heldur bæri þinginu að
úrskurða kosninguna þegar ógilda
og fela stjórninni að láta fara
fram að nýju kosningu í kjör-
dæminu. — Eftir að hafa haft
kosningarmálið til meðferðar í 11
daga, tók þingið kosningu J. A. J.
gilda 1. þ. m. með 22 atkv. gegn
11. Mál þetta er merkilegt og eitt
af þeim þingmálum, er síðar mun
oftlega til vitnað. Fyrst vegna
þess fordæmis, sem gefið er með
úrskurði þingsins. Þó að þingið
ef til vill telji í þetta sinn liggja
ljóst fyrir hve fölsunin sé víðtæk,
og að J. A. J. hafi fengið augljós-
an meirihluta heiðarlega greiddra
atkvæða í N.-ísafjarðarsýslu, og
telji eigi ástæðu til þess að ætla,
að mútum hafi verið beitt við
kosninguna, þótt tilraun virðisf
hafa verið til þess gerð eftir
skjölum Hnífsdalsmálsins að
dæma. Og þó að þingið telji held-
uv ekki miklar líkur til, að fleiri
kjósendur hafi kosið í Hnífsdal,
fyrir hinn almenna kjördag, en
sannað er eða að atkvæði þeirra
hafi verið eyðilögð; þá virðist
ekkert hafa verið gert til að rann-
saka þessa möguleika, svo séð
verði. En þó að þingið geri lítið
úr því, verður þess eigi dulist, að
ef trúnaðarmenn þjóðarinnar við
kosningar síðar meir, einn eða
fleiri, skyldu leggja í það að reyna
að falsa eða hafa óleyfileg áhrif
á kosningar til Alþingis, þá er
mjög sennilegt, að sá eða þeir, í
því trausti að gefnu fordæmi yrði
fylgt, mundu haga verkum á þá
leið, að örðugra gæti orðið en nú,
að vita með vissu hve áhrifin eða
fölsunin væri víðtæk. Ef í slíku
tilfelli þar við bættist að fram-
bjóðendur hefðu líka tölu meintra
heiðarlegra atkvæða, annar kan-
ske örfáum fleiri, gœti svo farið
að fordæmið frá úrskurðinum um
kosninguna í N.-ísafjarðarsýslu
1927 setti þingið í vanda svo um
munaði. Önnur hlið úrskurðarins
snertir alþingiskjósendur yfir-
leitt. Væri um að ræða almennar
hvatir meðal þjóðarinnar til að
svíkja eða falsa kosningar tíl Al-
þingis, er það bert að þingið með
þessum úrskurði beitir ekki valdi
sínu til að lægja slíkar hvatir
heldur þvert á móti, þar sem það
samþykkir kosningu þess manns,
sem meðal annara, hinir grunuðu
glæpamenn hafa kosið. Að því
verður ekki fundið að þingið hafi
tekið of hörðum tökum hina ó-
lánssömu menn er standa að at-
kvæðafölsuninni í Hnífsdal. Er
helst að sjá sem þingið leggi
blessun sína yfir atkvæði þeirra,
er þeir hafa greitt eftir að hafa
framið banatilræði við grundvall-
arskipulag þjóðfélagsins, hinn al-
menna kosningarrétt. Aftur á
móti verður þess ekki vart að
þingið beiti valdi sínu til þess að
veita uppreist þeim kjósendum er
rangindum voru beittir og sviftir
atkvæðisréttinum.
f skjölum Hnífsdalsmálsins er
það áberandi að samflokksmenn
hins nýúrskurðaða þingmanns í
N.-ísafjarðarsýslu og á ísafirði
tóku margir mjög óviðeigandi ef
eliki tortryggilega afstöðu til
rannsóknar á Hnífsdalsmálinu.
Hverjar sém; verið hafa raunveru-
legar ástæður fyrir framkomu í-
haldsmanna þar í því máli, og
hvaða skoðanir sem þjóðin kann
að hafa á afstöðu þeirra til kosn-
ingarinnar og rannsóknarinnar þá
hefir þingið nú lýst yfir sinni vel-
þóknun á framkomu þeirra.