Dagur - 24.01.1929, Blaðsíða 1

DAGUR
kemur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 6rg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Gjaldkeri: Árni Jóhanns-
son í Kaupfélagi Eyfirð-
inga.
Afgreiðslan
er hjá Jáni Þ. Þ*r,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Uppsögn, bundin vift ára-
mót, sé komin til af-
greiftslumanns fyrir l. des.
XII. ár.
Akureyri, 24. Janúar 1929.
4. tbl.
íhaldsblöðin
og Áfengisverzlunin.
Það má nærri geta að íhaldsblöð-
unum mun hafa þótt hnífur sinn
koma í feitt, er þau báru fregnina
um að ólag væri á rekstri Áfengis-
verzlunar ríkisins; var jafnvel svo
langt gengið, að framkvæmdarstjór-
inn, Guðbrandur Magnússon var
sakaður um sviksamlegt framferði.
— Petta atriði væri auðvitað sorgr
legt — ef satt væri. — En ekki
var nú að heyra á hljóðinu í blöð-
unum, að þeim væri það neitt
harmsefni. Er það eitt útaf fyrir sig
umhugsunarvert. Pað lítur helzt
út fyrir, að sómi lands og þjóðar
liggi þeim í svo léttu rúmi, að þaq,
mundu fagna yfir hneykslanlegu at-
hæfi einstakra manna þjóðfélagsins,
ef á einhvern hátt væri hægt að
nota það til að sverta þá menn,
sem nú fara með stjórn landsins,
og flokksmenn þeirra.
En nú vill svo vel til, að hér er
um ekkert slíkt að ræða, að minsta
kosti ekkert, sem íhaldsblöðunum
ekki hefði verið fyrir beztu að
þegja um og blygðast sín, eins og
málefnin eru.
Eramkvæmdarstjóri Áfengisverzl-
unarinnar hefir þegar frá byrjun
orðið fyrir barðinu á málgögnum
íhaldsins. Og það hefir gert það
að verkum, að hann — í sjálfsvarn-
arskyni — hefir verið til neyddur
að birta ýmislegt viðvíkjandi rekstri
Áfengisverzlunarinnar undir stjórn
og eftirliti fyrirrennaranna, íhalds-
manna. Er það í raun og veru all-
ófögur saga — og svo ömurleg
fyrir þá, sem gefið hafa tilefni til
hennar, að hverjum almennilegum
manni ætti að vera óljúft að minn-
ast þess, að slíkt hafi getað átt sér
stað á meðal vor — hvert hneykslið
rekur þar annað, hvert axarskaftið
annað — bezt hefði þvi verið, ef
þess hefði verið kostur, að láta
söguna liggja í þagnargildi. En á
hinn bóginn verður því ekki neitað,
að málið er í raun og veru of al-
variegt til þess, það er nauðsynlegt
að sýna þjóðinni, hver eru heilindi
íhalsmálgagnanna í þessu máli og
hvernig þeir hafa farið að ráði sínu,
sem nú ofsækja aðra og það
heldur freklega, og það er einnig
nauðsynlegt fyrir saklausan mann
að hreinsa sig undan óhróðri og
illmæli.
Þessa ömurlegu íhaldssögu vilj-
um vér þó ekki rekja hér — vilj-
um vér benda mönnum á það, sem
Guðbrandur Magnússon sjáifur
hefir skrifað í »Tímann« -- og
auk þess hefir »Verkamaðurinn«
nú fyrir skömmu skýrt rétt og
rækilega frá málavöxtum.
Það hefir því farið hér sem oft-
ar, að »oft verður lítið úr því
högginu, sem hátt er reitt* —
hér hefir það lent á hnakka
þeirra sjálfra, er höggva vildu —
og getum vér ekki lastað það, ef
það gæti orðið þeim til lærdóms
og þroska.
Af öllum axarsköftum íhaldsins
við rekstur Áfengisverzlunarinn-
ar hefir núverandi framkvæmd-
arstjóra tekist að lagfæra flest —
og það má fyllilega sýna honum
það traust, að honum sé gefinn
tími til að bæta úr því sem eftir
kann að vera líka. Það getur eng-
inn með sanngirni ætlast til, þar
sem um jafn mikla óreiðu er að
ræða og hér virðist hafa verið, að
úr öllu sé bætt í einni svipan.
------o------
Alþýðuskóli Eyfirðinga
Pœttir úr skólasögu Eyjafjarðar
um hdlfrar aldar skeið.
eftir
Jóhann Sveinsson frd Flögu.
I ■ ‘ ■
I.
í nokkrum héruðum landsins hefir
verið hafinn viðbúnaður til stofn-
unar alþýðuskóla, og sumstaðar
hafa þeir þegar verið reistir. Auk
nokkurra eldri skóla hafa, sem
kunnugt er, skólar verið reistir í
Þingeyjarsýslu og Árnessýslu af al-
mennu samskotafé héraðsmanna og
fjárstyrk úr ríkissjóði. — Hitt mun
ekki eins landfleygt, að nokkur
hreyfing hefir verið í Eyjafirði til
skólastofnunar þar. Og er það sú
skólastofnun eða skólahugmynd, er
eg ætla að gera hér að umtalsefni.
Frá því skömmu fyrir síðustu
aldamót hefir nokkur alda hafist til
eflingar alþýðufræðslunni. Hefir hún
ýmist risið eða fallið. Hafa sumir
einkum borið fyrir brjósti skóla
handa fullorðnum mönnum og ungl-
ingum, en öðrum hefir barnafræðsl-
an verið mjög í mun. Annars hefir
hreyfing þessi verið mjög hægfara
og allmjög brytt á afskiftaleysi og
skílningsleysi, og það engu síður
hjá lærðum mönnum en ólærðum.
Er það auðsætt, að barnafræðsla
og framhaldsnám þurfa að haldast
i hendur. Pað virðist og varla orka
tvímælis, að almenningur í lýðfrjálsu
landi þurfi sæmilegrar fræðslu, ef
hann á að reynast nýtur í þarfir
þjóðfélagsins. Kemur þessi skortur
langharðast niðurá sveitum landsins,
sökum strjálbýlis og annara stað-
hátta. Nú hygg eg, að sveitirnar
séu — og eigi að vera — hornsteinn
íslenzks þjóðlífs. Er þá auðsætt,
hversu mikilvægt er að efla þær og
hve skaðlegt er að fólk streymi úr
þeim til sjávarþorpa. En mikilverðan
þátt til eflingar sveitalífinu ætla eg
það, ef reistir væru góðir alþýðu-
skólar um sveitir landsins.
Par er grein þessi á við sérstakan
skóla, þykir mér ekki hlýða að
ræða hér meir um alþýðuskóla
alment.
II.
Vil eg nú fara nokkrum orðum
um nauðsyn slíks skóla í Eyjafirði.
Á vitanlega margt af því við í öðrum
héruðum. Pegar barnaskólunum
sleppir, er næsta erfitt að afla sér
fræðslu. Pótt allmargir í sveitunum
hafi sótt einhverja skóla, geta þeir
sjaldan veitt tilsögn, sökum heimil-
isanna og annara ástæðna, því að
fáment gerist nú á heimilunum.
Unga fólkið — einkum kvenþjóðin
— fer svo í kaupstaðina Akureyri
eða Reykjavík á vetrum, til að leita
sér tilsagnar, annaðhvort til munns
eða handa. Oftast verður þetta hið
mesta kák. Kenslan er þá oftast
rándýr stundakensla, mjög í molurn.
Má nærri geta hve staðgóð slík
kensla er, t. d. þá er um tungumál
er að ræða, sem fengin er á fáein-
um klukkustundum og síðan ekki
haldið við. Fólk þetta verður stund-
um fyrir miður góðum áhrifum og
flytur oft með sér botndreggjar
kaupstaðarmenningarinnar. Hefir það
tíðum ekki næga dómgreind eða
aðstæður til að vinsa úr það, sem
lærdómsríkt kynni að vera. Sum
staðar á landinu, þar sem langt er
til kaupstaða, ber ekki mjög á
þessu; en í sveitum Eyjafjarðar eru
samgöngur við Akureyri mjög
greiðar. Má þó geta þess, að eg
hygg Akureyrarbúa jafn betur að
sér um menning, en alment gerist
um kaupstaðabúa og þorpa. Sumir
kynnu að ætla, að litla nauðsyn
bæri til að stofna alþýðuskóla í
Eyjafirði, þar er gagnfræðaskóli
væri á Akureyri. Um slíkt er það
að segja, að Gagnfræðaskóli Akur-
eyrar hefir ekki verið, og gat
ekki orðið, alþýðuskóli með sama
fyrirkomulagi og hann hefir haft.
Meðan hann var svo þrælbundinn
Mentaskólanum alm. í Rvk., gat
hann hvorki veitt nægilega andlega
vakningu né verið svo raunhæfur,
sem alþýðuskóli þarf að vera. Það
virðist t. d. ekki hagkvæmt að
kenna stærðfræði í tveimur efri
bekkjum skólans um 6 st. á viku,
sem ðll er kend »theoretisk«, en
engan raunhæfan reikning.
III.
Málið horfir þá þannig við, að
Eyfirðingar eiga engan skóla, hvorki
fyrir karla né konur. Eina athvarf
mentunarþyrstra unglinga er þá
Gagnfræðaskólinn á Akureyri, sem
á í té að láta nokkurn hluta af
þeirri almennu fræðslu, sem heimtuð
er undir stúdentspróf, en er notað-
ur allmikið sem unglingaskóli fyrir
Akureyringa. Er nú ekki úr vegi
að renna huganum 40—50 ár aftur
í tímann og athuga hvernig menta-
lífinu var þá háttað. Árið 1877 er
kvennaskólinn á Laugalandi stofn-
aður. Átti hann óefað drjúgan þátt
í að auka mentun kvenna í Eyjafirði
og víðar um Norðlendingafjórðung.
Möðruvallaskóli var stofnaður 1880.
Var hann algerður alþýðuskóli, sem
átti að veita almenna fræðslu og
búa menn undir lífið. Auk þess
var þar í fyrstu kend búfræði. Virð-
ist árangurinn hafa verið óvenjulega
góður. En margir þeírra sem þar
hafa hlotið fræðslu óvenju nýtir
menn, og eru margir þeirra þegar
í hinum ýmsu stéttum þjóðiélagsins
orðnir þjóðkunnir. Eftir að skóiinn
fluttist til Akureyrar, hverfur af
honum frægðarljóminn og honum
virðist hnigna. Var honum þó veitt
forstaða af nýtum mönnum. Skömmu
síðar var hann settur í samband
við Mentaskólann almenna, og er
hann þá ekki lengur almennur
fræðsluskóli. Hefir skóíinn hafist
mjög til virðingar undir stjórn hins
andríka skólafrömuðs, er nú stendur
þar við stýrið.
Vert er þá að athuga mentahreyf-
ingu nokkuð annars eðlis, sem hefst
um líkt leyti í Eyjafirði. Og er það
oss Eyfirðingum merkilegt, þar sem
hreyfing þessi er þá ný hér á landi
óg Eyjafjörður verður vagga henn-
ar og um hríð hinn fyrsti gróðurreitur
hennar. Verðum vér þá að líta enn
lengra til liðna tímans.
Árið 1875 sigldi frá ísl. til Noregs
sveinn nokkur. Stundaði hann nám
við lýðháskólann í Gausdal. Við
þann skóla störfuðu þá hinir mestu
andans menn og slyngustu skóla-
menn Norðmanna. Kennarar voru
þá skólafrömuðirnir, Mathias Skar
og Kristofér Brún, og skáldið Kristo-
fer Jansson. Auk þess hélt Björn-
stjerne Björnsson fjöimarga fyrir-
lestra við skólann. Sveinn þessi var
Guðm. Hjaltason. Má með sanni
segja að hann hafi solgið af hinum
svölustu og frjóustu mentalindum