Dagur - 07.03.1929, Qupperneq 1

DAGUR^ *
kemur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Gjaldkeri: Árni Jóhanns-
son í Kaupfélagi Eyfirð-
inga.
Afgreiðslan
er hjá Jóni Þ. Þ6r,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Uppsögn, bundin við ára-
\
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. des.
XII. ár.
Akureyri, 7. Marz 1929.
10. tbl.
• » • ♦ • -
Siidareinkasalan.
Pess var getið í síðasta blaði, að
skýrsla um framkvæmdir á fyrsta
reikningsári Síldareinkasöiu íslands,
eftir einn framkvæmdastjóra hennar,
hr. P. A. Ólafsson, væri nýlega út
komin.
Skal nú hér á eftir vikið að helztu
atriðunum f skýrslugerð þessari.
Höfundurinn skýrír fyrst frá til-
drögum þess, að einkasalan komst
á. Árið 1915 og aftur 1920 gerðist
hann hvatamaður að fyrstu tilraun
til stofnunar síldarsamlags meðal
framleiðenda, bygðu á samvinnu-
grundvelli. En 'hugmyndin komst
aldrei nema á pappírinn. Fram-
kvæmdirnar strönduðu á framtaks-
leysi og tortrygni framleiðenda
hvers til annars.
Næsta stig málsins var það, að
síldarframleiðendur fengu á þinginu
1926 samþykt lög, sem heimiluðu
stjórninni að veita félagi, er minst
20 síldarframleiðendur stofnuðu,
einkasölu á síld. Eri svo liðu bæði
árin 1926 og 1927, að engar urðu
framkvæmdirnar. Og þegar sýnt
var, að framleiðendur sjálfir hvorki
hefðu dug né vilja til að koma á
neinu skipulagi, þá tók Framsóknar-
flokkurinn sig til með fylgi jafnaðar-
manna og bar fram frumvarp á
Alþingi 1928 um einkasölu á sild
og sem varð að lögum 15. apríl
síðastl. Með þessum lögum voru
framkvæmdirnar að nokkru leyti
teknar úr höndum framleiðenda,
þar sem stjórn fyrirtækisins er nú
í höndum fimm manna — þrír
kosnir af Alþingi, einn af Verklýðs-
sambandi Norðurlands og einn af
síidarframleiðendum — >Mega síld-
arframleiðendur sjálfum sér um
kenna, ef þeir þykjast harðrétti
beittir með núverandi fyrirkomulagit
segir höf. skýrslunnar.
Nú var ekki látið sitja við orðin
tóm eins og áður. Síldareinkasöl-
unni var hrundið í framkvæmd á
síðastl. vori og hefir starfað síðan.
En ýmislegt hefir á það skort, að
framkvæmdirnar á þessu fyrsta ári
hafi getað orðið fullkomnar, þar
sem undirbúningstíminn var svo
stuttur. En þetta stendur alt til
bóta, ef ekki tortrygni, togdráttur
um völdin og pólitík hamla Einka-
sölunni frá að starfa að umbótum
í friði. — »En það er síður en svo
hafi verið á þessu fyrsta ári. —
Sum íhaldsblöðin hafa aldrei lint
á því að hella úr skálum reiði
sinnar yfir því, að Síldareinkasalan
komst í framkvæmd, og látið sér
sæma að bera út hinar fáránlegustu
fregnir um fyrirtækið og stjórnend-
ur þess, um sölumöguleika, ef
Einkasalan ekki hefði starfað og
margt þessu líkt, sem bókstaflega
hefir ekki haft við nein rök að
styðjastc. Höf. segir, að tilgangur-
inn með þessu sé þó ekki sá að
ganga af fyrirtækinu dauðu, heldur
að tortryggja í augum almennings
þá stjórnmálaandstæðinga, sem
höfðu manndáð og framsýni til að
koma þessu þjóðþrifafyrirtæki í
framkvæmd.
Er þetta þungur dómur yfii
íhaldsblöðunum, en því miður
sannur.
Síðan er vikið að framkvæmd-
unum fyrsta árið og skýrt frá utan-
för þeirra Ingvars Guðjónssonar og
Einars Olgeirssonar, til þess að
undirbúa fyrirframsölu á síldinni,
útvega umboðsmenn o. fl. Var
Ingvar utan 5 vikna tíma, en Einar
um 6 mán. Árangur. af þessari
sendiferð var fyrirframsala á 22 þús.
tunnum af kryddsíld og 18 þús.
tn. af saltsíld. Kryddsíldin var seld
fob. á kr. 26.25 með höfði og kr.
29.00 höfuðskorin, án tillagna, því
kaupendur lögðu sjálfir til tunnur
og annað. Saltsíldin var seld á kr.
27.00 — 29.25 fob. — Umboóssölu-
samningar voru gerðir við Johnson
& Englehardt í Göteborg, Th.
Wesslau í Stockholm og hinir mikið
umræddu sölu-umboðssamningar
við Brödrene Levy í Khöfn, sem
upphaflega var ætlast til að næðu
yfir Norðurlönd. Pessi ráðstöfun
var gerð án vitundar útflutnings-
nefndar. Brátt kom í Ijós óánægja
frá Svíum yfir því, að útlendingur
væri settur sem umboðsmaður fyrir
Svíþjóð. En þegar Br. L. urðu þess-
arar óánægju varir, buðust þeir til
að upphefja samninginn án nokk-
urra skaðabóta og var það gert í
júní. Sjálfir hafa þeir keypt af
Einkasölunni um 10 þús. tn. af
síld og á hverjum tima boðið
hæsta markaðsverð, aldrei gert nein-
ar aðfinslur, greitt andvirðið jafn-
óðum og í hvívetna reynst ábyggi-
legir, áreiðanlegir og greiðviknir.
— »Eg get þess hér vegna póli-
tískra, ómaklegra og strákslegra
aðkasta að þessu firma í sumum
íslenzku blaðanna*, segir skýrslu-
höfundurinn.
Meðan Einar Olgeirsson var ytra,
hafði hann aðalsetur í Khöfn, en
var á stöðugu ferðalagi, mest um
Sviþjóð, en fór einnig til Finnlands
og Rússlands. Engir samningar
tókust þó um sölu til Rússlands,
en fyrir milligöngu hans og Ingvars
Guðjónssonar, seldust um 6000 tn.
sykursöltuð sild til Finnlands og
fyrir milligöngu Einars seldist tölu-
vert af saltsíld og kryddsíid til Dan-
merkur og Svíþjóðar.
Einkasalan hefir fullan huga á,
að fá ýmsum ákvæðum breytt fyrir
næstu framleiðslu, en það er hæg-
ara sagt en gert, að fá upphafin
rótgróin söluskilyrði, þar sem leita
verður á annarsvegar og samkepn-
in frá Norðmönnum hins vegar.
Saltaðar voru á árinu 129.500 tn.
venjulag saltsíld; 4 225 tn. millisíld;
8.020 tn. af magadr. saltsíld; 907
tn. af hreinsaðri saltsíld; 27.163 tn.
af kryddsíld og 15.441 tn. af syk-
ursaltaðri sild; samtals 185.256 tn.
—af því reknetasíld um 35 þús. tn.
Af síld þessari hefir verið verk-
að á Siglufirði um 128.500, á Akur-
eyri 28.000, á Svalbarðseyri 10.200,
í Hrísey 9.500, á Austfjörðurn 3.500,
á Vestfjörðum 5.200, annarstaðar
300 tn. — í bræðslu hafa farið um
508 þús. hektolítrar.
Veiði Norðmanan hér við land
er talin hafa verið 145 þús. tn.
í veiði landsmanna hafa tekið þátt
um 170 skip. — Umsóknir komu
um söltunarleyfi á 460 þús. tn.
»Framangreindar tölur bera ekki
með sér, að eins mikill óhugur
hafi verið alment til Einkasölunnar,
og sum blöðin hafa reynt að telja
mönnum trú um«.
í byrjun veiðitimans var lítil eftir-
spurn og fremur lágt verð á síld,
en þegar á leið og lítið aflaðist,
óx eftirspurnin. Um áramótin var
búið að selja um 174 þús. tn. —
Nálega öll síldin var seld fob.
Pegar eftirspurnin var bezt, var
hæsta fáanlegt verð fyrir saltsíld
37 kr. fob. og lægst 27 kr., að und-
antekinni forsölunni. Hæsta krydd-
síldarsala, umfram forsamninga, var
46 kr. með öllum tillögnum fob.,
en síðar á haustinu seld fyrir 42
— 44 kr.
Helstu kaupendur voru Ameln
með ca. 79 þús. tn., Gabríelson
með ca. 15.200., Kooperativa Stqck-
holm ca. 11.800, Brödrene Levy
ca. 10.000, Finnlendingar ca. 6000
og kryddverksmiðjurnar með 22
þús. tn.
Með samningi í byrjun október
keypti Ameln allar saltsildareftir-
stöðvar hér, um 57 þús. tn. fyrir
nto. 29.70 kr. túnnuna fob. Eins og
síðar sýndi sig, var þetta mjög
góð sala.
Úr markaðsleitarsjóði voru veitt-
ar um 12 þús. kr. til rannsóknar-
ferða til Finnlands, Rússlands, Þýzka
iands, Austurríkis, Mið- og Suður-
Evrópu. Árangurinn hefir ekki al-
staðar orðið mikill, en þó hefir
þessu fé ekki verið kastað á glæ,
því þegar á þessu ári hefir það
endurborgast í sölunni bara til
Finnlands og Pýzkalands og búast
má við aukinni sölu til þessara
landa næsta útgerðartímabil.
Matinu á sildinni var talsvert
ábótavant, var, þegar á leið, ekki
farið eftir fyrirmælum Einkasölunn-
ar, síldin hvorki aðgreind né met-
in samkvæmt reglugerðinni. Af
þessu hlutust vandkvæði mikil.
Um þetta farast framkvæmdastjór-
anum svo orð:
»Eftirlitsleysi yfirmatsmanna og
slælegri framgöngu eða vankunn-
áttu undirmatsmanna, svo og tregðu
saltenda, skipverja og verkafólks,
sem að þessu stóð, er um að
kenna, hve framkvæmd og stærð-
araðgreining matsins var ábótavant,
sérstakfóga á Siglufirði*.
Nokkrar aðfinslur komu fram á
sumri þeirri síld, er flutt var út,
t. d. á 5000 tunnum af eftirstöðv-
um þeim, er Ameln keypti í haust.
Úrskurður dómkvaddra manna
leiddi í Ijós réttmæti aðfinslanna.
Varð lpks að samkomulagi, að
Ameln keypti þessa síld fyrir kr.
17.50 tn. fob. Hallanum var skift
niður að ll3 á þá, er áttu þessa
sild, en að 2h á alla framleiðsluna.
(Frh.).
------o----—
Á víðavangi.
Bœjarfógetamdlið.
Pað er upphaf þessa máls, að
dómsmálaráðuneytið fól þeim Birni
Steffensen endurskoðanda og Giss-
uri Bergsteinssyni lögfræðmgi, að
framkvæma skoðun á embættis-
færzlu Jóhannesar Jóhannessonar
fyrv. bæjarfógeta í Reykjavik. Hafði
engin teljandi endurskoðun farið
fram hjá honum þau 11 ár, sem
hann hefir gegnt embættinu, og er
það þó eitt umfangsmesta embætti
landsins. Par við bættist og, að
embættið var sem slíkt lagt niður
frá síðustu áramótum og féllu ýms
störf þess undir lögmannsembætt-
ið, er stofnað var á sama tíma.
Runnu þessar tvær stoðir undir
nauðsyn embættisskoðunar þessarar.
Pagar að því kom, að skoða bú
þau, er bæjarfógeti, sem skiftaráð-
andi, hafði haft með höndum,
mættu endurskoðendur hindrunum
frá hálfu bæjarfógeta og skýrðu
þeir ráðuneytinu frá því. Leit það
svo á, að þessar hindranir gætu
/