Dagur - 31.10.1929, Blaðsíða 1

f
DAGUR
kemur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Gjaldkeri: Árni Jóhanns-
son í Kaupfélagi Eyfirð-
inga.
Afgreiðslan
er Kjá J6ni Þ. Þ6r,
Norðurgötu 3. Talsimi 112.
Uppsögn, bundin við ár«-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. des.
Akureyri, 31. október 1929.
45. tbl.
XII. ár. I
Parfur maður.
Einn hinn þarfasti maður, sem
nú er uppi með þjóð vorri, er Kle-
mens Kr. Kristjánsson á Sámsstöð-
um í Rangárvallasýslu. Eins og
kunnugt er, hefir hann á undan-
förnum árum gert tilraunir með
kornyrkju, sem hefir tekist svo vel,
að akrar hans gefa beztu vonir um
að nýr atvinnuvegur, akuryrkja, geti
risið hér upp og rutt sér til rúms.
Fábreytni atvinnuveganna hefir stað-
íð íslenzku þjóðinni fyrir þrifum.
Ein kynslóðin af annari hefir alið
þá trú í brjósti, að íslenzka mold-
in gæti ekki borið aðra ávexti en
töðu og úthey, og að kvikfjárrækt-
in væri þvf sú eina grein landbún-
aðar, er til mála gæti komið í þessu
>kalda landi«. Akuryrkjan á Sáms-
stöðum er að leiða það í ljós, að
hér hafi verið um hjátrú eina að
ræða og að skilyrði til kornyrkju
(rúgur, bygg og hafrar) séu fyrir
hendi hér á landi og geti orðið
stunduð til hagsbóta þjóðinni.
Hver veit nema akuryrkjutilraunir
Kl. Kr. séu vísir þess, að áður en
langir tímar líða, framleiði íslend-
ingar sjálfir nægilegt korn til eigin
nota? Fyrsta skiiyrði þess að svo
megi verða, er, að bændur bregð
ist vei við þessu máli og taki að
gera tilraunir með ræktun korns á
jörðum sínum, þar sem skilyrði
eru fyrir hendi. Að sjálfsögðu þurfa
allar slíkar tilraunir að fara fram
með hinni mestu nákvæmni og vera
gerðar af þekkingu. Pess vegna
þurfa bændur að njóta leiðbeininga
sérfróðra manna á þessu sviðú
Fyrir nokkru hafa borist nýjar
fregnir af ræktunartilraunum Kle-
mensar, sem ættu að vekja almenna
eftirtekt. Pað er hvorki meira eða
minna en að Klemens sé að farast
það furðulega stórvirki i fang, að
breyta hinum víðáttumiklu söndum
sunnanlands í akra og tún. Enginn
má þó ætla, að þetta verði gert í
skjótri svipan, enda geta menn lát
ið sér minna nægja. Pessi nýjasta
tilraun Klemens er í því fólgin, að
þann tók fyrir 2000 fermetra land-
spildu uppi á söndum Rangárvalla,
fyrir norðan Stóra-Hof. Er þarna
örfoka sandur, og er sandlagið um
4 þuml. að þykt, en undir því er
leirlag. Þessu umbylti Klemens
með plógi, þannig að leirlagið lenti
ofan á sandinum og varnaði það
sandfoki. Síðan var sáð f blettinn
höfrum, byggi og rúgi, en eftir
endilöngu svæðinu var sáð gras-
fr*i. Tilbúinn áburður var borinn
í blettinn. í júlílok var svæðið at-
hugað, og leit þá byggið og hafrarn-
ir mjög vel út og rúgurinn og
grasfræið einnig komið vel á veg.
Að öllu samanlögðu leit út fyrir að
tilraunin ætlaði að hepnast mjög
vel.
Takist tilraun þessi vel, sem allar
líkur eru fyrir, er talið að fundið
sé hið hagkvæmasta og ódýrasta
ráð, til þess að rækta upp eyði-
sanda Suðurlandsundirlendisins, sem
mikil vandræði hafa af staðið. Er
talið, að kostnaðurinn við að undir-
búa sandana til sáningar sé aðeins
5. eða ö. hluti þess, er til þarf við
algenga móajörð.
Hér er um hina merkilegustu til-
raun að ræða og sannarlega þess
verða að henni sé gaumur gefinn.
Peir, sem fyrir því beita sér og
að því vinna að breyta eyðisöndum
lands vors í akra og grasbreiður,
eru hinir sönnu sjálfstæðismenn
þjóðarinnar.
■ ■ O' ■
Húsmœðraskóli
á Hallormsstað.
Síðan núverandi landstjórn kom til
valda, hefir farið ný lífsalda um skóla-
mál vor. Gömlu skólarnir hafa verið
endurbættir eftir því sem hægt hefir
verið á svo skömmum tíma og nýir
skólar settir á stofn, skólar, sem þjóðin
hefir þráð um marga áratugi, sveita-
skólar. Eins og kunnugt er, er þetta
aðallega verk núverandi kenslumálaráð-
herra, Jónasar Jónssonar, sem hefir sýnt
frábæran dugnað og framsýni í skóla-
málum landsins. Mun íslenzk alþýða
lengi minnast verka • hans á þessu sviði.
Einn slíkur skóli er nú að rísa upp
á Hallormsstað við Lagarfljót. Par er
nú verið að byggja húsmæðraskóla, er
rúmar 20 námsmeyjar. '
Naumast getur fegurra skólasetur en
Hallormsstað. Þar er, eins og kunnugt
er, mesta skóglendi landsins. Staðurinn
hefir verið prestssetur frá því um miðja
14. öld þar til seinni hluta 19. aldar,
en rétt eftir aldamótin síðustu var jörðin
tekin til skógræktar. Hallormsstaðabær
stendur sem næst í miðju skógarins,
en grösugt og víðáttumikið land alla
vegu út frá bænum. Rétt fyrir neðan
tún og engjar liggur Lögurinn, lygn
og breiður, en ströndin öll skógi vaxin.
í suðvestri blasir Snæfell við og teygir
sig tignarlega upp í himinblámann.
Uppaf bænum rísa háir fjallkambar,
»Hádegis«- og »Dagmálafjall«, en
nokkru utar er «Bjargið«, há og traust
hamraborg, sem myndast hefir á þann
hátt, að við jökulumbrot hefir klofnað
úr fjallinu 2 km. löng og 1200 m.
breið landspilda, en af jarðraski þessu
hafa myndast mjög einkennilegir hólar,
sem nú eru allir skógi vaxnir.
Við rætur þessara hóla er hinn nýi
húsmæðraskóli reistur. Hvergi á land-
inu getur að líta fegurri stað. Fer vel
á því að slíkur staður skyldi valinn til
skólaseturs ungmeyjum þessa lands.
Fegurð umhverfisins hefir sín sálrænu
áhrif.
Niður frá skólahúsinu liggja grös-
ugar engjar. Hefir skólinn fengið til
umráða stórt land, svo að hann getur
í framtíðinni haft sjálfstæðan búskap.
Fyrir skólahússbyggingunni stendur
Guðjón Jónsson byggingameistari, og
er ánægjulegtað sjá hve prýðilega þar
er til alls vandað.
Með tveimur skólastofnunum, hinum
endurbætta alþýðuskóla á Eiðum og
hinum nýja húsmæðraskóla á Hall-
ormsstað, er ungmennum Austurlands
séð fyrir góðum menningarskilyrðum í
framtíðinni. Sá menningarmeiður, sem
upp vex af starfi þessara skóla beggja,
mun pera ríkulega ávexti á Austurlandi,
en frami eins landshluta er um leið
frami landsins alls.
Ferðamaður.
----—o------
Húsabiiif r í sveitum.
VIII.
Þar sem jarðsteypuhús hafa
verið bygð í Noregi og Svíþjóð,
hefir reynslan sýnt, að nauðsyn-
legt er að verkið sé framkvæmt í
þurviðri, og komi rigning á með-
an á verkinu stendur, verður að
byrgja vandlega yfir mótin, svo
að vatn komist ekki niður í vegg-
ina, sem þá geta eyðilagst af of
miklu vatni, aftur á móti eru
veggirnir ekki sérlega viðkvæmir
fyrir votviðrum úr því þeir eru
orðnir harðir. — í Svíþjóð er gert
ráð fyrir, að hægt sé að byggja á
sumarmánuðunum. Hér gæti
naumast orðið að ræða um jafn-
langan tíma og þar, en menn yrðu
aðallega að byggja hús sín að
veggjum og helzt koma þeim und-
ir þak fyrri part sumars — rétt
fyrir túnaslátt — í júní og byrj-
un júlímánaðar, enda væri það
mjög hæfilegur tími til þess að
þau gætu þornað vel fyrir haust-
ið; en eigi er hægt að ganga frá
veggjunum innan og utan, fyr en
þeir eru þurrir. í Noregi hafa
menn bikað veggina að utan úr
sjóðandi steinkolatjöru, vér það
þá algerlega fyrir vætu, og er gott
að strá sandi á tjöruna, meðan
hún er heit á veggjunum, það
styrkir þá og gerir það að verk-
um, að kalk festist betur á þeim;
ofan á tjöruna er kalkmálað eða
kalkað. í Svíþjóð virðist sem
menn oftast nær hafi látið sér
nægja að kalka veggina að utan,
þótt bikunin einnig sé þekt þar.
Þegar um íbúðarhús er að ræða,
er talið bezt annaðhvort að klæða
með veggfóðri (veggjapappír,
»tapet«) á veggina, eins og þeir
koma fyrir, eða að kalkmála þá
og strjúka yfir með »vatnsglasi«
í hæfilegri blöndu (25%) til að
festa kalk og liti; í eldhúsum mun
þó sjaldan vera notað annað en
kalk og »vatnsglas« — á það að
gera veggina gljáharða, svo væta
vinni ekki á þeim og hægt sé að
þvo þá eftir vild. — Auðvitað er
líka hægt að þilja húsin innan, en
það hefir talsverðan aukakostnað
í för með sér, enda virðist það
muni vera algerlega óþarft.
Þar sem um peningshús er að
ræða . — sérstaklega svínastíur,
eða önnur hús, þar sem búast má
við miklu sliti á veggjum og jafn-
vel vætu — eru þau oft húðuð
með sementi að innan, að minsta
kosti upp að miðjum veggjum, til
þess að fá slitflöt og einnig til að
verja þá gegn vætu.
Gólfin má einnig búa til úr
samskonar jarðblöndu og veggina,
og eru þau stöppuð á líkan hátt;
mikið er látið af, hversu hlý og
þrifaleg slík gólf séu.* En þau er
skiljanlega aðeins hægt að nota í
hús eða herbergi, þar sem um
enga gólfvætu getur verið að
ræða, eins og t. d. í íverustofur
undir gólfdúka eða svefnherbergi,
en alls ekki í þvottahús né pen-
ingshús, aftur á móti eru þau til-
valin í hlöður og geymsluhús fyr-
ir jarðávexti og önnur matvæli.
Einnig loft og þök er hægt að-
búa til á líkan hátt, en blandan er
þá aðallega úr leir og vel elt og er
þá höfð mjúk sem deig. — Hér á
landi mundi það verða þök, sem
helzt væri hægt að búa til á þenn-
an hátt; enda væri mikið unnið
* Sá, sem þessar línur ritar, hefir séð
mörg slík gólf í hlöðum erlendis;
tiðkuðust þau mjög fyrrum, á meðan
þreskt var kom með slögum á hlöðu-
gólfi. Eru þau hörð sem steinn, næst-
um gljáandi, en viðfeldin undir fæti
og hlý og taka úr hljóði, þegar geng-
ið er á þeim. Þáu geta endst um ald-
ur og æfi.