Dagur - 14.08.1930, Blaðsíða 1

D AGUR
semur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júlí.
Gjaldkeri: Ámi Jóhanns-
son í Kaupfélagi Eyfirð-
inga.
Afgreiðsian
er hjá Jóni Þ. Þór,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. dea.
>• •• • • •
XIII.
I. ár'. J
• t-
Akureyri, 14. Ágúst 1930.
47. tbl.
Hreldar ílialdssáiir.
Eins og nærri má geta var mikið
um meðal íhaldsmanna efiir að úr-
siit landkjörsins urðu kunn, töldu
blöð flokksins, að hann hefði unnið
frægan sigur, og þá sennilega að
trúarbrögðum og öllu siðgæði lands-
manna væri vel borgið, að minsta
kosti næsta landkjðrs-tímabil, þar
sem flokknum hafði auðnast að koma
frú Guðrúnu Lárusdóttur að. — Þetta
gat nú auðviðað verið gleðiefni —
einkum kosningasigurinn (ef hann
hefði nokkur verið til) jafnvel þó trú
og siðgæði væri nú látið liggja milli
hluta. — En gleðin hefir ekki reynzt
haldgóð. Andstæðingar íhaldsmanna
hafa verið svo hlálegir, að draga úr
henni. Pað hefir ekki verið hægt að
neita því, að »sigurinn« var frekar
ósigur; atkvæðatala íhaidsflokksins
hefir ekki aukist neitt í hlutfalli við
aukna atkvæðagreiðslu í landinu
borið saman við síðasta landkjör—
þvert á móti hefir flokknum hnign-
að samanborið við Framsóknarflokk-
inn, sem bætti við sig 118% at-
kvæða; svo þrátt fyrir alt, er ekki
hægt að tala um kosningasigur í
sambandi við landkjörið hjá neinum
flokk öðrum en Framsókn. Og þrátt
fyrir digurbarkaleg ummæli íhalds-
blaðanna, þá sýna einmitt þessi úr-
slit, að vinsældir flokks þeirra eru
í svo mikilli rénun, að það lítur
blátt áfram út eins og spaug, þegar
þau eru að raupa af væntanlegum,
glæsilegum sigri við næstu kjör-
dæmakosningar. — Hver ætti að
gefa þeim þann sigur? — Jafnvel
þótt flokkurinn nú hafi sett á sig
guðræknis- og trúboðssvip, þá mega
menn eiga það alveg víst, að krafta-
verk muni engin verða gerð fyrir
hans sakir eða tilverknað.
í raun og veru lítur líka svo út,
sem forráðamenn og blöð flokksins
finni þetta lika vel, og skilji þá
staðreynd, að einasta ástæða flokks-
ins til að gleðjast var sú, að hann
homst ekki í miklu meiri minnihluta,
en raun varð á. — En sú gleði er
ekki öfundsverð, enda er það að
skilja á skrifunum núna, að myrkva
dragi aftur fyrir sólina — og auð-
vitað þarf sá, sem kunnugur er
sálarfræði íhaldsmanna, ekki að leita
lengi til að finna orsök myrkvans,
en það er Jónas Jónsson dómsmála-
ráðherra og aðgerðir hans.
Nú hefir íhaldsflokkurinn sem
kunnugt er orðið fyrir þeim ósköp-
um, að þurfa að verja lögbrot og
misferli hjá ýmsum sinna manna,
og er það raunasaga, sem ekki er
vert að rifja upp að nauðsynjalausu
í heild sinni. En nú lítur helzt út
fyrir að þessi varnarafstaða til slíkra
manna sé orðin rótgróinn vani, sem
flokkurinn og blöðin geti ómögu-
lega horfið frá. Síðasta dæmið í þá
átt er hið svo nefnda Bjarnarness-
mál. Presti er vikið frá embætti
sökum óprestlegs framferðis, sem
staðfest er með undirskriftum helm-
ings safnaðarmeðlima hans. Hefir
prestur þessi jafnvel gengið svo
langt að fara í beina ránsferð heim
til eins bónda í sókn sinni, þar sem
hann sendi menn út og lét þá slá
tún bóndans og sló eign sinni á
töðuna. — Petta eða annað eins
finst ihaldsblöðunum ekkert að at-
huga við — segja að prestur hafi á
þennan hátt verið að leita réttar
»hins opinbera*, og er helzt að skilja
á þeim, að slíkir prestar eigi skilið
að fá heiður og þökk allra lands-
manna — og þá ekki sízt stjórnar-
innar. En svo hrellir dómsmálaráð-
herra alt ihald í landinu með því
að víkja presti frá embætti. Og nú
er grátur og gnistran tanna í her-
búðum íhaldsins. Parna var komin
upp þjóðhetja (á borð við Einar
Jónasson sællar minningar), og svo
er honum gert ómögulegt að halda
ferli sínum áfram! Já, það má nú
segja, einstaklingsframtakið á frem-
ur örðugt uppdráttar í landinu núna!
Annað atriði, sem nú hrellir íhalds-
sálir lands ns, er sú fluga er Mbl.
hefir komið í munn þeirra með
einhverju fréttaskeyti, sem iætur í
veðri vaka að dómsmálaráðherra ís-
lands sé orðin fremur mikils ráð-
andi i Danmörku líka. Pað er í raun
og veru ekkert nýtt, að íhaldsmenn
geri mikið úr Jónasi Jónssyni, og
satt að segja er það að mörgu leyti
fjarska eðlilegt og sjálfsagt að sá
maður vaxi því allmjög í augum,
þegar á það er litið, að árum sam-
an hefir ekkert, bókstaflega ekkert,
hugsanlegt og óhugsanlegt, verið
til þess sparað, að ráða niðurlög-
hans á einhvern hátt, enallar þess-
ar tilraunir hafa ekki einungis mis-
heppnast, heldur hafa þær beinlínis
orðið til að auka fylgi dómsmála-
ráðherrans og auka honum samúð
allra réttsýnna manna bæði innan
lands og utan. — Pað má þó í
þetta sinn — og það er sjálfsagt
mannúðarverk — hugga hinar döpru
og hreldu sálir ihaldsins með því
að skýra frá, að þetta er misskiln-
ingur — eða blekking. Pað er á-
stæðulaust að vera að hræða veiga-
litla íhaldsmenn með þessu Mbl.-
skeyti. íslenzka stjórnin hefir engin
áhrif reynt að hafa á ráðningu dr.
Helga Tómassonar að Vordinborg-
arspítala. (Sbr. skeyti á öðrum stað
í biaðinu). Hafi forsætisráðherra
Dana, eða danska stjórnin, fundið
ástæðu til að hindra ráðningu dr.
Helga, þá mun hún vera af öðrum
rótum runnin — en málið virðist í
sjálfu sér vera ofboð skiljanlegt.
Pað viriðíst liggja í augum uppi, að
hvaða stjórn sem væri og í hvaða
landi sem væri gæti ekki farið mik-
ið öðruvísi að. Allir vita, í Danmörku
eins og annarstaðar, af hvaða ástæð-
um dr. Helgi varð að fara frá Kleppi,
að þar lá á bak við eitthvert hið
mesta reginhneyksli, sem hægt er
að benda á í stjórnmálasögu nokk-
urs lands, og að dr. Helgi var að-
almaðurinn í því. Hneyksli þetta,
og alt framferði geðveikralæknisins
vakti mikið umtal í blöðum úti um
lönd og mæltist hvarvetna illa fyrir,
sem von var, og engum gatbland-
ast hugur um að tilgangurinn var
pólitískur. — Pað er að öllum lík-
indum þetta, sá blettur sem Helgi
Tómasson óafmáanlega hefir sett á
sjálfan sig, sem hefir ráðið aðgerð-
um dönsku stjórnarinnar i þessu
máli, ef hún hefir sett sig á móti
ráðningu mannsins að danskri rik-
isstofnun. Hún hefir þá hreint
ög beint ekki viljað setja álit
sitt í hættu utan lands né innan
með því að taka mann, sem nýbúið
var að reka frá embætti á íslandi
fyrir óverjandi voðahneyksli, í þjón-
ustu danskrar ríkisstofnunar, og
gefa með því tilefni til alveg rétt-
mætra árása á sig; því það þarf
engum að blandast hugur um, að
jafnvel þótt enginn Ijóður hefði ver-
ið á ráði Helga Tómassonar, þá
hefði verið hægt að segja, að marg-
ir danskir læknar væru honum jafn-
snjallir, og þar af leiðandi stæðu
nær til að hljóta stöðu við danska
stofnun, hvað þáeins ognú varástatt.
Annars skal rétt til gamans bent
á það ósamræmi í öllum skrifum
íhaldsins í sambandi við Helga Tó-
masson, að þau segja, að hann hafi
verið Framsóknarmaður, og hann
hefir jafnvel sjálfur haldið hinu sama
fram. Nú bera íhaldsblöðin það blá-
kalt fram að dómsmálaráðherra sé
að ofsækja Helga — og á sama
tíma að hann aldrei blaki við sín-
um flokksmönnum, hvað sem þeir
hafist að. Pað verður dálítið erfitt
að koma »Framsóknarmanninum«
Helga Tómassyni þarna fyrir. En
svona rekur sig alt hvað á annað í
skrifum fhaldsins.
-... O ' ■ ■
Ný braut
Sr. Björn O. Björnsson, gamall
Akureyringur, er staddur hér í bæn-
um þessa dagana. Segir hann oss
þær fréttir, að í prentun sé nú í
Reykjavík stórt rit og glæsilegt, að
ytra frágangi, sem tíðindum má þykja
sæta að því leyti, að höfundar þess
eru 40 Skaftfellingar og efni þess er
íslenzkt útilíf, eins og það hefir
mótast af skaftfellskri náttúru. Er
hér að ræða um algerlega nýja
braut í þjóðfræðum vorum og bók-
menntum yfirleitt, að því að oss er
kunnugt, þar sem alþýða manna
lýsir sjálf lífi sínu úti í nátt-
úrunni á því máli, sem hún
sjálf notar innbyrðis, sem og
vitanlega er fyrirmyndarmálið á því
sviði. í sjálfu sér er efnið: samlif
þjóðar við náttúru lands síns, ákaf-
lega merkilegt og skemtilegt, en,
til þess að gera, lítið athugað mál.
Er það gleðiefni, að íslenzk alþýða
skuli hafa orðið til forgöngu í þvi
að safna gögnum til upplýsingar
málefninu með bókinni, sem að
ofan getur. Má nokkurn veginn
fullyrða, að án slíkra gagna og
þvílíkra geti þjóðfræðin ekki komist
afl; eigi þau að verða yfirgripsmikil,
vísindaleg og til verulegrar leiðbein-
ingar þjóðlifinu. Að því er snertir
sérstaklega bókina »Vestur-Skafta-
fellssýsla og íbúar hennar«, þá er
vitanlegt, að hún fjallar um það
hérað íslands, sem einna íslenzkast
má telja af öllu íslenzku, jafnt að
því er snertir náttúru, þjóðlíf og
málfar. Er náttúran þar stórbrotin
mjög, og gerast þar æfintýri ófá í
ferðalögum manna, veiðiskap og
öðru útilífi. Er einkum vatnsföllun-
um við brugðið, en auk þess eru
þar mestu sandar og brunahraun
landsins, sem í byggð eru, svo að
ekki sé fleira nefnt, sem með fá-
dæmum má telja.
Eiga Akureyringar þess nú kost,
að heyra nánar um þetta alt, með
því að sr. Björn ætlar næstkomandi
föstudagskvöld að lesa nokkrar
sögur upp úr bókinni fyriralmenn-
ing og skýra jafnframt í stuttu
erindi frá meginskoðunum þeim,
sem bókin er sprottin upp af og
öðrum tildrögum hennar.
Vér hlökkum til að heyra frá
æfintýralandi Islands.
B.
<y