Dagur - 22.04.1931, Blaðsíða 1

D AGUR
temur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júli.
Gjaldkeri: Ámi Jóhauns-
gon í Kaupfélagi Eyfirft-
inga.
• •• • ••
XIV
. ár. |
Afgreiðslan
er hjá Jóni Þ. Þ6r,
Norðurgötu 3. Talsími llg
Uppsögn, bundin við ára
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. de*.
Akureyri, 22. apríl 1931. j 17. tbl.
Fyrra Iaugardag var lögð fram á
Alþingi tillaga um að lýsa van-
trausti á núverandi rikisstjórn.
Flutningsmenn voru ó þingmenn
úr íhaldsflokknum og vitanlegt var
að allur þingflokkurinn stóð á bak
við vantraustið. Hitt var og vitan-
legt, að þingmenn jafnaðarmanna
myndu greiða vantraustinu atkvæði.
Þeir höfðu áður gefið út svohljóð-
andi tilkynning til forsætisráðherra:
»Vér undirritaðir alþingismenn
Alþýðuflokksins á Alþingi 1931 til-
kynnum yður hér með, herra for-
sætisráðherra, að eins og yður áð-
ur er kunnugt, er hlutleysi Alþýðu-
flokksins gagnvart ríkisstjórn Fram-
sóknarflokksins lokið, og erum vér
nú í andstöðu við ríkisstjórnina.
Virðingarfyllst
Jón Baldvinss. Héðinn Valdemarss.
2. landskj. 2. þm. Reykvíkinga.
H. Ouðmundsson. Sigurj. Á. Ólafss.
þm. ísfirðinga. 4- þm, Reykvíkinga.
Erlingur Friðjónsson.
þm. Akureyrar.
Pannig var það þá vitanlegt, að
17 íhaldsmenn og 5 jafnaðarmenn
myndu greiða atkvæði með van-
trausti á núverandi ríkisstjórn, en
það er meiri hluti þingsins. En
lengra en þetta náði samkomulagið
ekki. Alþýðublaðið hafði lýst þvf
yfir skýrum stöfum, að jafnaðar-
menn myndu hvorki styðja íhalds-
flokkinn til stjórnarmyndunar né
veita honum hlutleysi til þess. Auk
þess hafði þingmaður úr miðstjórn
íhaldsflokksins lýst því yfir á fundi
í neðri deild, að meó öllu væri ó-
ráðið hvað við tæki eftir samþykkt
vantraustsyfirlýsingarinnar.
Priðjudaginn 14. apríl kl. 1 e. h.
var vantraustsyfirlýsing sú, er íhalds-
menn ætluðu að koma fram, með
fulltingi jafnaðarmanna, á dagskrá í
sameinuðu þingi. En áður utnræður
hófust um vantraustið, kvaddi for-
sætisráðherra sér hljóðs utan dag-
skrár og flutti þann boðskap kon-
ungs, að Alþingi væri r 0 f i ð og
'nýjar kosningar skyldu fram fara
12. júní næstkomandi.
Pegar forsætisráðherra hafði lokið
máli sfnu, ui;ðu óspektir nokkrar í
þingssalnum og stóðu einkum fyrir
þeim Héðinn Valdemarsson og ÓI-
afur Thors. Nokkrir jafnaðar- og
fhaldsmenn hrópuðu hver í kapp
við annan: »Niður með stjórnina*,
— »niður með konunginn* o. fl.
Þegar þessi tíðindi spurðust, hafði
allmikill mannfjöldi safnast saman
utan við Alþingishúsið. Komu þá
fram á svalir hússins Jón Baldvins-
son, Ólafur Thors, Héðinn Valdi-
marsson, Magnús Jónsson, Sig.
Eggerz og Haraldur Guðmundss.
og töluðu til fólksins og boðuðu
til funda í samkomuhúsum bæjar-
ins.
Ólafur Thors hrópaði meðalann-
ars út til mannfjöldans:
„Nú tökum við Héðinn Valdimarsson
höndum saman.“
Síðan þetta skeði hafa nokkrir
menn i íhalds- og jafnaðarmanna-
flokknum haldið uppi látlausum
æsingum út af þingrofinu.
Nú mun margur spyrja: Hvaða
ástæða er til alls þessa gauragangs
»hinna sameinuðu« ?
Hvað er það, sem hefir átt sér
stað?
Vantraust á landstjórnina stendur
fyrir dyrum, en engar líkur voru
fyrjr að Alþingi, eins og það nú er
skipað, gæti myndað stjórn.
Þá er einn vegur fyrir hendi.
Hann er sá að fela kjósendum lands-
ins að mynda stjórn með því að
velja þá menn á þing, sem geta
framkvæmt nýja stjórnarmyndun.
Forsætisráðherra leggur til að
máiinu verði skotið undir dóm pjóðar-
innar. Pessvegna er þingið rofið og
kosningum flýtt.
Dómur þjóðarinnar á að skera
úr. Pað er þungamiðja málsins,
Forsætisráðherra hefir lýst því
yfir, að stjómin starfi aðeins til
bráðabirgða og að þing verði kvatt
saman til stjórnármyndunar þegar
eftir kosningar.
Ef stjórnarandstæðingar halda að
dómur þjóðarinnar gangi þeim í
vil, þá ætti þeim síst að vera á móti
skapi að honum sé flýtt.
Eftir framkomu þeirra verður ekki
litið öðruvísi á en að þeir hræðist
dóm pjööarinnar og viiji því slá honum
á frest.
Að vísu bera stjórnarandstæðingar
annað fyrir en hræðslu við dóm
þjóðarinnar. Peir reyna að halda
því fram að með þingrofinu sé
stjórnarskráin brotin. Einar Arnórs-
son prófessor hefir gengið á mála
hjá stjórnarandstæðingum til þess
að halda þessari kenningu fram.
Byggir hann hana á 18. gr. stjórn-
arskrárinnar, en sú grein hljóðar svo:
Konungur stefnir saman Alþingi ár hvert
og ákveður hvenær þvi skuli slitið. Þinginu
má eigi slíta fyr en fjárlðg eru samþykkt.
Konungur getur kvatt Aiþingi til aukafunda.
Pað er í þessari grein stjórnar-
skrárinnar, sem forvígismenn stjórn-
arandstæðinga með Einar Arnórsson
í broddi fylkingar þykjast heyra
brothljóð um leið og þing er rofið,
áður en fjárlög eru afgredd. En
mjög hefir þeim fatast skilningur
eins og tíðum verður um þá menn,
sem mikil geðæsing grípur. Peir
hafa í þessu efni ruglað saman
tveimur ólíkum hugtökum: að slíla
þingi og að rjúfa þing. Tilvitnun
18. gr. ræðir eingöngu um pingslil,
en í 20. gr. stjórnarskrárinnar eru
aftur á móti fyrirmæli um pingrof á
þessa leið:
Konungur getur rofið Alþingi, og skai
þá stofnað til nýrra kosninga áður en tveir
mánuðir séu liðnir frá því er það var rofið,
en Alþingi stefnt saman eigi síðar en átta
mánuðum eftir að það var rofið.
Eins og sjá má af tilvitnuðum
greinum stjórnarskrárinnar er skýr
munur gerður á þingslitum og þing-
rofi. Með því að slíta þingi er átt
við það að þingmenn hætti störfum
að sinni, án þess þeir missi umboð
sitt. Aður en slík athöfn fer fram,
þurfa fjárlög að vera afgreidd samkv.
18. gr. stjórnarskrárinnar.
Pingrof þýðir allt annað. Pað
þýðir, að allir þingmenn, aðrir en
hinir landskjörnu, eru sviftir þing-
mennskuumboðum sínum. Frá því
að Alþingi er rofið og þar til hið
nýkjörna þing er komið saman, eru
ekki aðrir þingmenn til í Iandinu en
þeir landskjörnu; og samkvæmt 20.
gr. stjórnarskrárinnar er það engum
skilyrðum bundið og því engin
takmörk sett, hvenær konungur
getur rofið þing.
Petta hefir lögmaðurinn í Reykja-
vík, dr. jur. Björn Pórðarson, sýnt
mjög Ijóslega fram á í grein í Tím-
anum 15. þ. m.; og annar merkur
lögfræðingur hefir í sama blaði
sannað, að þetta eru skoðanir helztu
stjórnlagaftæðinga bæði utan lands
og innan.
Einar Arnórsson stendur því
nokkuð einmana uppi með þá kenn-
ingu sína að með þingrofinu 14.
þ. m. hafi verið framið stjórnarskrár-
brot. Að því er vitað er, fellst eng-
inn meiri háttar lögfræðingur, hvorki
á fslandi eða f Danmðrku, á lög-
skýringu hans í þessu efni.
-----o——
Þingvísa
um vantraustið.
. Óvarlegur ástarblossi
oftast hefir bruna í för.
Áblástur af ihalds-kossi
er á Kaupa-Héðins vör.
-----o—.
Fjártiagur ríkisins.
Nefndarálit.
Á flokksþingi Framsóknarmanna,
sem nú er nýlega lokið, var kosin
7 manna fjárhagsnefnd, er falið var
að afla sér yfirlits um fjárhag rík-
isins og fjármálastjórn og leggja
fyrir þingið álit sitt Og tillögur. f
nefndinni áttu sæti sr. Sigfús Jóns-
son kaupfélagssjóri á Sauðárkróki,
Guðmundur Kristjánsson bóndi á
Víkingavatni í Norður-Pingeyjar-
sýslu, Jósesp Jónsson bóndi á Mel-
um í Hrútafirði, Hallgrímur Níels-
son hreppstjóri á Grímsstöðum í.
Mýrasýslu, Hallur Kristjánsson bóndi
á Grishóli á Snæfellsnesi, Jónas
Björnsson bóndi i Gufunesi í Kjós-
arsýslu og Hólmgeir Porsteinsson
bóndi á Hrafnagili i Eyjafirði.
Degi áður en flokksþinginu lauk
lagði fjárhagsnefndin fram álit sitt
og hafði sr. Sigfús orð fyrir nefnd-
inni. Var nefndarálitið samþykkt f
einu hljóði af þinginu og fer það
hér á eftir.
»Á flokksþingi Framsóknarmanna
1931 vorum vér undirritaðir kosnir
f nefnd til þess að athuga nokkur
má), sem snerta fjárhag ríkisins.
Mál þessi eru þau, sem nú skal
greina:
1. Skuldir ríkisins.
2. Rekstursreikningur ríkisins yfir
árið 1930.
3. Bókhald ríkisins.
4. Ábyrgðir ríkissjóðs.
A þeim stutta tíma sem vér höf-
um haft yfir að ráða, höfum vér
athugað þessi mál eftir föngum og
skal nú í stuttu máli að þeim vikið,
hverju fyrir sig.
Um það eru eflaust allir sam-
mála, að æskilegast væri, að skuld-
ir rikisins væru sem allra minnstar.
En þess ber að gæta að fé þarf til
framkvæmda, og ef ekki hefði ver-
ið horfið að þvf ráði að taka lán
til þess að hrinda f framkvæmd
þeim umbótum, sem orðið hafa á
þjóðarbúinu síðari árin, þá mund-
um vér eiga stórum Iengra í land
til þess að ná því umbótatakmarki,
sem meginhluti þjóðarinnar hefir
óskað og þráð að náð yrði;
Vér lítum svo á, að þótt skuldir
ríkisins haf.i hækkað að mun við
hina síðustu lántöku, sem allir ffokk-
ar þingsins voru sammála um að
fela núverandi stjórn áð taka, þá
hafi sú skuldahækkun verið nauð-
synleg og sjálfsögð, til þess að kost-
ur yrði á að koma í framkvæmd