Dagur - 08.09.1932, Blaðsíða 1

4 DAGUR
kemur ót á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júll.
Gjaldkeri: Árni Jóhanns-
son í Kaupfél. EyfirÖinga.
Afgreiðslan
er hjá Jóni Þ. Þ6r,
Norðurgötu 3. Talsími 112.
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumanns fyrir 1. des.
Akureyri 8/september 1932.
36. tbl.
Jónasar Jónssonar fyrv. dóms-
málaráðherra við framhaid 1.
umræðu um frv. til fjárlaga
fyrir árið 1933.
Eg vii fyrst vikja fáum orðum að
hv. 2. þm, Skagf. Sá hv. þm. hélt
sig að venju við ailskonar smá-
muni, sem ekki er tími tii að eltast
við á hinum stutta ræðutíma, sem
okkur ráðherrunum erætlaður. Hvi
þm. þótti t. d. siæmt, að rikissjóð-
ur ætti tvo bila. Petta er nú máske
ekki gott. En þetta er þó ekki ann-
að en það, sem gerist með öllum
menntuðum þjóðum, að ríkin eiga
bíla, og er nú af hagnýtum ástæð-
um framkvæmt við margar stofnan-
ir hér á landi. Pósthúsið á t.d. sinn
bfi, sfminn sinn og vegamálastjór-
inn sinn bfl. Hv. þm. talaði lfka
um hestaeign rfkissjóðs. En hesta-
eign rfkisins er nú einmitt arfur frá
hans eigin stjórnartið. Pá stóð nú
hestaeignin með svo mikium blóma,
að stjórnarforsetinn þáverandi, Jón
heit. Magnússon, gat þá ferðast á
þeim austur um Skaftafellssýslur,
og sjálfur ferðaðist hv. þm. til kjós-
enda sinna norður f Skagafjörð á
þeim hestum. Nú eru ekki nema
tveir hestar til, svo hv. 2. þm. Skf.
verður að bæta ríflega við, ef hann
á að hafa nægan hestakost til norð-
urferðar, ef það á fyrir honum að
liggja að verða aftur ráðh. Annars
gæti eg nú betur trúað þvf, að hv.
þm, mundi undir þeim kringum-
stæðum frekar nota hina fordæmdu
stjórnarráðsbíla, þegar hann fer að
heimsækja sitt forna kjðrdæmi.
Pá fannst hv. þm.eiga við að blanda
Litla Hrauni inn I þessar umr. Um
það er nú það að segja, að það er
skylda rfkisins að fæða þessa menn,
sem þar eru, meðan þeir taka út
fdæmda hegningu. Og þótt það
kosti rfkið óhjákvæmilega nokkuð,
þá er það f fyrsta iagi skylda, og í
öðru lagi má geta þess, að ýms
héruð hafa sparað mikið fé vegna
þessa fangelsis. Einkum þó bæjar-
sjóður Reykjavfkur. Menn, sem
standa f vanskilum um meðlag með
vanræktum börnum, hafa borgað af
ótta við að fara á Litla-Hraun. T.d.
fékk einn hreppur f Mýrasýslu 1400
kr. frá einum vanskilamanni vegna
þess eins, að Litla-Hraun var til og
þar vinnuhæli. Eg get getið þess,
að nýlega korau frá þjóðabanda-
laginu einar 50 spurningar um fyrir-
komulag hegningarmála hér á landi.
Ef hér hefði ekkert hegningarhús
verið til, annað en hið gamla hér í
Reykjavík, þá hefði ekki verið hægt
að svara neinni spurningunni ját-
andi. En vegna þess að Litla Hraun
var til, þá stóðumst við prófið. Hér
var alit, er að hegningu Iýtur, eins
fullkomið og stendur jafnfætis þvi,
sem bezt þekkist annarsstaðar. Hið
eina, sem við íslendingar erum eftir-
bátar um, er, að hér eru hlutfalls-
lega færri fangar en annarsstaðar.
Hv. þm. taldi mjög eftir þá skóla,
sem reistir hafa verið. Pað er satt,
að til þeirra hefir gengið hærri fjár-
hæð en sú, sem veitt hefir verið í
fjáriðgum. En hann gleymdi þvi,
að til er heimild f I., sem hann
hefir sjálfur verið með f að samþ.,
þar sem leyft er að taka lán til að
koma upp héraðsskólum. Og þess
má geta, að þeir 5 héraðsskólar,
sem sfðustu árin hafa ýmist verið
byggðir af nýju eða fengið aðgerð,
hafa ekki kostað eins mikið til sam-
ans og tapazt hefir á einum ihalds-
gæðing, þó ekki þeim stærsta, nefni-
lega Sæmundi Halldórssynií Stykkis-
hólmi, og segir af þvf nánar síðar.
Sér þess þó Iitla staði, en þessir
skólar, sem reistir bafa verið, eru
falleg og varanleg hús, og þau veita
árlega 350 ungmennum skólavist
við betri skilyrði en þau gerast
bezt f nágrannalöndunum.
Pá fór hv. þm. að tala um, að
haldin hefði verið veizla á Siglu-
firði< Veit eg ekki, hvort hann til-
færði þar rétta upphæð. Pað er rétt,
að eg var viðstaddur þegar sfldar-
verksmiðjan var vfgð. Var eg stadd-
ur á Akureyri og tók þaðan með
mér 30 bændur úr umhverfi Akur-
eyrar. En þó þessi vfgsla hafi kost-
að eitthvað, þá er það víst, að það
var minna en það, sem flokksbróðir
hv. þm., hv. 1. landsk., Jón Porl.,
kostaði, þegar hann var að sanna
það f sambandi við þessa verksm.,
að hann hefði ekki lært stóru töfl-
una. En þótt vinnubrögð hans væru
svona aum, þá fékk hann vfst nokkur
þúsund fyrir þau.
Hv. 2. þm. Skagf. nefndi margt
fleira, sem eg hefi ekki tíma til að
eltast við. En alit var það af sama
toga spunnið. Hv. þm. tindi ýmsa
liði fram, þar sem eytt hefði verið
fé, en hann nefndi ekkert, hvað
fyrir það fé hefir komið. Hann nefndi
það ekki, að búið er að tengja
saman vegakerfið, svo nú má fara
á bílum austan úr Fljótshlið alla
Ieið til Húsavikur, og af þeirri Ieið
vestur á Snæfellsnes og til Stykkis-
hólms.og aðnú er Dalasýsla aðtengj-
ast við þessa leið. Hann nefndi ekki
sfma, ekki húsabyggingar, ekki rækt-
un og margt fleira, sem befir verið
gert. En þar sem hv. þm. fór að
talá utn eyðslu og um það. að ekkt
hafi verið safnað á góðu árunum,
þá vil eg minna hv. 2. þm. Skagf.
á, hvernig þetta gekk til á háverðs-
árunum 1917—1919. Ef hann vill
fá hugmynd um það, þá ætti hann
að athuga sögu þeirra tíma, Hv.þm.
og flokksmenn hans sátu þá við
stjórn. En þá einmitt var grund-
völlurinn lagður að skuldasöfnun
rfkisins. Góðu árin þá fóru fyrir
litið og ekkert safnaðist. Ekkert var
heldur gert, og það af því einu, að
of lágir skattar voru settir og miklu
lægri en ástæða var til.
En úr þvi heimtað er af stj., að
hún hafi átt að safna fé á þess-
um árum, þá er bezt að svipast
um, hvernig Reykjavfkurbær hefir
uppfyllt þær skyldur. t Reykjavfk
eru íhaldsmenn í meiri hl. í bæjar-
stjórninni. Hvernig hefir þeim tekizt
að safna fé á þessum árum, og
hafa þeir marga digra sjóði til þess
að grfpa til nú f kreppunni? Og
hvernig er það f Vestmannaeyjum ?
Par er íhaldið einnig f meiri hl. og
ástandið svo, að bærinn getur ekki
borgað starfsmönnum sfnum. Af
hverju hafa ekki þessar ihaldsstjórnir,
sem ráðið hafa f þessum bæjum að
undanförnu, fylgt sömu reglu og
fhaldsmenn heimta nú, að ríkisstj.
hefði átt að fylgja? Pegar kreppan
dynur yfir, kemur f ljós, að stjórnir
þessara bæja hafa ekki Iagt neitt
upp og standa nú uppi með tvær
hendur tómar.
En svo ætla eg að snúa mér að
íslandsbanka, sem tapað hefir 20
millj. kr. á 10 árum, þvf að í þeirri
stofnun er að finna hina heimaunnu
vinnu, sem er ein aðalástæðan fyrir
kreppunni hér á landi. íslandsbanki
var algerlega fhaldsfyrirtæki, sem
Eggert Claessen var settur yfir með
40 þús. kr. launum á ári, eftir samn-
ingum, sem Jón Magnússon gerði.
Og þó að launin væru lækkuð
nokkru sfðar, var það fhaldsmönn-
um mjög á móti skapi. Bankaeftir-
litsstarfið var einnig lögleitt af f-
haldsmönnum og launin ákveðin 16
þús. kr. á ári, og hefir fhaldsmaður
gegnt þvf starfi frá byrjun. Báðar
þessar hálaunuðu stöður eru þvf
af sama ihaldssauðahúsinu. Af þessu
háa kaupi hefði mátt ætla, að stjórn
bankans væri f góðu lagi, en raun-
in hefir nú orðið önnur, eins og eg
kem bráðum að.
Pað þarf þvf djörfung til hjá hv.
2. þm. Skagf. að ráðast á mig fyrir
að hafa 2 bfla og 2 hesta f stjórn-
arráðinu, hafa komið upp vinnu-
hælinu i Litla-Hrauni og átt þátt f
mörgum gagntegum opinberum
framkvæmdum. Er ólfkt að bera þá
gagnlegu eyðslu saman við þau af-
glöpt sem átt hafa sér stað f !s-
landsbanka undir stjórn hans og
annara ihaldsmanna. Og svo þegar
bætist við, að mesta árásarefnið á
mig er það, að hafa ekki hindrað
að frdmkvæma sjálfsagða rannsókn
á þessu ihaldsfyrirtæki, er á 10 ár-
um hefir sólundað 20 millj. króna
af fé landsmanna, þá er skörin
sannarlega farin að færast upp i
bekkinn.
Pessi rannsókn á rekstri íslands-
banka siðastl. 10 ár, sem hv. þm.
Skagf. og öðrum fhaldssálura er
svo mikill þyrnir f augum, var fram-
kvæmd sfðastl. ár af lögfræðingun-
um Einari háskólakennara Arúórs-
syni, Stefáni Jóhanni Stefánssyni og
Pórði Eyjólfssyni, og vænti eg, að
andstæðingar mfnir viðurkenni, að
f þessari nefnd séu ekki Iíkur til,
að hallað hafi á fhaldsmenn og só-
sialista. Eftir þennan formála kem
ég þá að niðurstöðum rannsóknar-
nefndarinnar, er sýna, hvernig feitu
kúnum i atvinnulifi þjóðarinnar hef-
ir verið beitt á þetta frjósama akur-
lendi fhaldsins.
Fyrsta feita kýrin, sem hér verð-
ur fyrir mér, er sildarverksmiðjan á
Sólbakka. Upphaflega var það danskt
félag, sem auöséð er að hefir verið
f miklum metum hjá hinura danska
hlutabanka. Árið 1920-21 er víxil-
skuld þessa danska félags við ís-
landsbanka orðin 348 þús> krónur.
Litlu siðar liðast félag þetta sundur,
og er þá Sólbakki stofnaður á rúst-
um þess, en engin skil gerð á
vfxlinum og bættust við skuldina
35 þús. krónur. Skuldin við íslands-
banka var þá orðin um 400 þús.
krónur, og átti þá Kristján Torfa-
son á Fiateyri Sólbakkafélagið einn.
Haustið 1922 lofar íslandsbanki
Kristjáni Torfasyni að fella niður
alla skuldina og gefa honum aftur
veð hans öll, er bankinn hafði fyrir
skuldinni, ef Kristján greiði bank-
anum 70 þús. krónur f peningum«
Litlu sfðar gerist svo eitt það merki-
iegasta f sögu þessa máls: þá fær
Kristján Torfason 125 þús. kr. vfxil
f bankanum, greiðir til baka af upp-
hæðinni 70 þús. krónur, og fær svo
sjálfur afganginn til annara þarfa.
Pá voru afskrifaðar af skuldum
Sólbakkafélagsins 286 þús. kr., en
með þvf, sem áður hafði verið af-
skrifað af sömu eign, nam tap
bankans þá 350 þús. króna. Upp
úr þessu félagi var svo f desember
1924 stofnað b/f Andvari og hluta-
fé talið 260 þús. krónur. Árið 1925
starfaði félag þetta, og átti þá hv.
2. þm. Skagf. sæti i Iandsstj. Finnst
mér þvf vel við eigandi að lesa hér
upp litið eitt úr viðskiptareikning
Andvara við íslandsbanka árið 1925,
og Iftur hann svona út;