Dagur - 08.09.1932, Blaðsíða 2

142
DAGUK
36. tbl.
BfffffffffffffffffffffffB
"" Nykomið ""
Kaffistell í fjölbreyttu úrvali,
Leirvörur allskonar,
Vatnsglös $ fæti.
Kaupfélag Eyfirðinga.
Járn- og glervörudeildin.
My ndastofan
Oránufélagsgötu 21 er opin alla
daga frá kl. 10 — 6.
Guðr. Funch-Rasmussen.
í ársbyrjun fær félagið bjá bankanum
200 þús. 5. maf víxil að upph. 80 — kr.
8. júní — — — 50 — —
22. - - - - 50 - —
8. júlí - — — 50 — —
23. — - - - 150 - —
5. ágúst — — — 100 — —
13. — - - - 100 — —
30. - - - - 150 - —
4. sept. — — — 100 — —
24. - - — - 100 - —
22. okt. -r- - - 70 - —
Alls námu þessi lán á árinu 1
millj. og 200 þús. kr. Af þessari
upphæð var trygging fyrir 200 þús.
krt, en án tryggingar lánaði bank-
inn félaginu eina miiljón króna. Þetta
var ein af feitu kúm íhaldsins á
þeim árum. Allir víxlarnir féllu svo
I gjalddaga á þessu sama ári, en
voru framlengdir jafnóðum og allir
án afborgana, og oft varð bankinn
að greiða vextina líka.
í árslok 1928 er skuld h/f And-
vara við íslandsbanka að verða um
Vh millj. kr., og upp úr því fer
svo félagið á hausinn. Á þessari
einu feitu kú hefir þvf íslandsbanki
tapað, fyrst á Sólbakkafélaginu 350
þús. kr. og síðan á Andvara 1157
þús kr., eða samtals rúmlega einni
og hállri milljón króna.
Þá kem eg að nr. 2, eða næstu
feitu kúnni, sem íhaldið beitti á
akurlendi sitt. En það er Copland.
Hann var í striðslokin stór við-
skiptamaður íslandsbanka, en mynd-
ar siðan hlutafélag og gefur þvi
nafn sitt. Hafði það félag mikið fé
í veltu, eins og bezt sézt á því, að
árið 1920 á timabilinu frá 1. mai
til 1. júli falla i gjalddaga 12 víxlar,
og er upphæð þeirra samanlögð 9
milljónir kr. Sama ár getur Copland
hvorki borgað höfuðstól né vexti,
eins og honum þó bar. Pá um
baustið fara þeir utan Tofte banka-
stjóri og þáv. fjmrh., núv. hv. 2.
þm. Skagf., til þess að reyna að
hjálpa Copland. Litlu síðar biður
íslandsbanki Copland að greiða sem
fyrst 4 til 41/2 millj. utanlands tii
þess að greiða úr vanda bankans
og landsins yfirleitt. En það gekk
illa og allt sat við sama. Er svo
skemmst frá að segja, að árið 1922,
þegar hv. 2. þm. Skagf. fer úr fjjár-
málaráðherrasætinu, eftir að vera
búinn að steypa í íslandsbanka
drjúgum hluta af enska láninu, þá
gerir bankinn Copland upp, og er
þá skuld hans orðin 4,3 milljónir.
Bankinn skrifar þá af þeirri upph.
sem algerlega tapað 2 millj. kr., en
rúmum 2 millj. er skipt á ábyrgðar-
mennina og Copland. En svo fara
ábyrgðarmennirnir út úr, þvl að
þeir voru yfirleitt góðir íhaldsmenn
Og ekki nema sjálfsagt að losa þá
við skuldbindingar og bankana
munaði svo sem ekki um að tapa
2 millj. I viðbót. Copland er nú
orðinn einn í félaginu, og reynist
hann bankanum Iftil féþúfa. Við árs-
lok 1922 skuldar Copland bankan-
um 1464000 kr. Við árslok 1923 er
skuldin orðin 1894000; og næsta
ár hækkar skuldin enn, svo að við
árslok 1924 er bún orðin 3858000
kr., eða um það leyti, sem hv. 2.
þm. Skagf. kemur aftur i stjórnina.
Árið 1926 er svo Copland gefið
upp af bankanum allt, sem hann
skuldar þá, nema 500 þús. kr., en
samhliða er svo gerður samningur
við hann, þar sem hann fær að
greiða 5% vexti af þessari 1/2 millj.,
en það var 3% lægra en öðrum
dauðlegum viðskiptaraönnum bank-
ans var gert að skyldu að greiða á
sama tíma. En samtfmis og þessi
samningur var gerður, lánar bank
inn Copland 125 þús. kr., svo hann
geti byrjað þriðju tilveru sfna. í
samninginn setur Eggert Claessen,
að þessi ágæti viðskiftamaður bank-
ans megi f þessu nýja félagi reikna
sér 35 þús. kr! f kaup á ári, og
annað eins mun hafa verið talið
leyfilegt að Copland mætti reikna
sér f ferðakostnað. Petta minnir á
söguna um einn Noregskonunga,
er gaf islenzkum bónda við til
kirkjubyggingar, Þegar konungur
komst að þvf, að fslenzki bóndinn
hafði valið viðinn með það fyrir
augum, að kirkjan yrði að lengd
og stærð eins og konungskirkjan,
þá fannst konungi nóg um stórhug
bónda og lét saga af viðunum, svo
að kirkjan yrði minni en hans.
Sama hefir vakað fyrir Claessen,
er hann gerði samninginn við Cop-
land. Af þvf að árslaun Claessens
voru 40 þús. kr., mátti Copland
ekki reikna sjálftkm sér nema 35
þús. kr. f kaup á ári. En af Cop-
land er það að segja og þessu nýja
fyrirtæki hans, að hann greiddi
hvorki >/3 miljónina eða 125 þús.
krónurnar, í febr. 1931 varð Cop-
lund gjaldþrota og tapaði Islands-
banki þá öllu, sem hann átti hjá
honum, og er sú upphæð talin
nema 704 þús. króna. En ailt tapið,
sem bankinn hefir orðið fyrir vegna
Coplands og féiaga hans, er 3250
þús. kr. og er það '/o hluti allra
afskrifta bankans.
Pegar Copland hefir verið gefið
upp V0 af því, sem bankinn hefir
tapað á samskonar fólki, sem allt
eru íhaldsmenn, og töpin nema alls
um 20 millj. króns, er öll þjóðin
sýpur nú seyðið af, sýnir það bezt,
hvað íhaldinu hefir orðið hált á
þessu svelli.
Minn tími er nú þrotinn að þessu
sinni, en seinna f kvöld ætla eg að
segja frá fleiri feitum kúm, sem
íhaldið hefir beitt á engi sitt.
Framh.
----o
Gagnfræðaskólaoiál
Norðlendinga fyrir 30 árum.
(Framh.).
Landshöfðingi réð stjórninni til
að fresta framkvæmdum á frum-
varpi þingsins 1902 um smíð
skólahúss, unz fengnar væri áætl-
anir frá »byggingafróðum mönn-
um á Akureyri« um kostnað við
slíkt. Áætlanir húsgerðarmanna á
Akureyri bárust svo seint í hend-
ur stjórninni, að eigi var hægt að
reisa skólahús sumarið 1903. Sam-
kvæmt áætlun varð og skólahús
eftir tillögu neðri deildar tvöfalt
dýrara en alþingi ætlaði. Skóla-
hús án heimavista varð 6 þúg.
krónum dýrara. Sjálf vinstri
stjórnin synjaði því frumvarpi
þingsins staðfestingar, en lagði
fyrir alþingi 1903 frumv. um
gagnfræðaskóla á Akureyri, þar
sem gert var ráð fyrir, að hann
yrði heimavistarlaus, en að öðru
leyti skyldi honum hagað sam-
kvæmt óskum aukaþings 1902.
Skóli vor hefir án efa grætt á
biðinni. Fyrsta vetur hans á Ak-
ureyri leiddi reynslan í ljós, hve
örðugt var að útvega nemendum
hans boðlegt húsnæði á Akureyri.
»Norðurland« lét það mál nokkuð
til sín taka, enda var Stefán
Stefánsson formaður þess hlutafé-
lags, sem gaf það út. Skýrði blað-
ið frá því, að 22 piltar hefði kom-
ið sér fyrir í tveimur húsum.
»Þeim var veitt húsnæðið af góð-
vild, og húsráðendurnir urðu að
þrengja mikið að sér til þess að
geta léð þeim húsaskjól. Urðu
flestir þessara pilta að hafast við
í ofnlausum herbergjum. í einu
þessara ofnlausu herbergja, sem í
vantaði bæði stóla 0g borð, voru
»rúm 120 teningsfet af lofti á
mann«. »En í Vridslöselille fang-
elsi láta menn sér ekki nægja
minna en 7—800 teningsfet á
mann. Svona miklu verri eru þessi
hýbýli skjólstæðinga landsstjóm-
arinnar hér á Akureyri en fang-
anna í Vridslöselille«, segir »Norð-
urland« (8. nóv. 1902, II. árg., 7.
blað). Reynt var að rengja frá-
sögu blaðsins, en heldur virði'st
það hafa tekizt ófiiplega. Það var
Hjartans þakkir fyrir auðsýnda
samúð við andlát og jarðarför litla
drengsins okkar.
Ásgarði 7. september 1932.
Guðrún Björnsdóttir. Sigurður Helgason.
t. d. fundið að samanburðinum
við fangaklefana, að þess væri
ekki gætt, að fangarnir væru í
klefum sínum »dag og nótt, að
undantekinni lítilli stund á dag,
semþeirkoma undir bert loft«. En
játað var það þó rétt, að »plássið«
væri »allt of lítið« (»Gjallarhom«
I. 1902, nr. 2).
Þessi dapurlega húsnæðis-
reynsla hefir, að líkindum, skerpt
skilning á heimavistarþörfinni. Þá
um veturinn og vorið var háð í
Eyjafirði ein hin snarpasta kosn-
ingahríð. Hannes Hafstein leitaði
þá þingkosningar í átthögum
sínum og hafði með sér harð-
snúið lið. Báru Eyfirðingar
gæfu til að kjósa þetta tilkomu-
mikla glæsimenni á þing, þó að
mikið kapp væri á það lagt, af
hálfu andstæðinga hans, að varna
honum kosningar. Má margt nemr
á að lesa Akureyrarblöðin vetur-
inn 1902—1903, nú um 30 árum
síðar. Sjaldan hefi ég séð þess á-
takanlegri dæmi en þar, hve
flokksfylgi getur leikið illa flug-
gáfaða menn, blindað dómvísi
þeirra og vitsmuni. Hnykkir
manni við að sjá jafn-merki-
legt og vel-ritað blað og »Norð-
urland« halda því fram viku
eftir viku, í hverri greininni
á fætur axmarri og flestum þeirra
prýðilega rituðum, að Hannes
Hafstein sé ekki »framfaramaður«.
En »framfaramaður« var þá eitt
vígorðið í stjómmála-snerrum vor-
um, þótt oss virðist það nú heldur
glamurkennt orð. Við ljós sögu
og reynslu sést nú, að séra Matt-
hías, er aldrei gat sér orðstir fyrir
stjórnmála-vit, hefir verið spá-
mannlegar vaxinn, er hann kvað,
þá er Hannes Hafstein hófst til
ráðherradóms: ^
»Frá hans enni horfir hýr
heilladagur, bjartur, nýr«.
Á þingmálafundum um vetur-^
inn og vorið voru þingmannaefni
Eyfirðinga spurð, að minnsta
kosti á sumum fundunum, hvort
þau vildu halda því fast fram, að
veittar yrðu allt að 100 þús. krón-
ur til að reisa gagnfræðaskólahús
með heimavistum á Akureyri.
Er svo að sjá, sem þau hafi öll
kveðið já við henni.1) Stuðnings-
blað Hannesar Hafsteins, »Stefn-
ir«, kveður honum ekki hafa vax-
ið í augu, »þótt til þess kynni að
ganga allt að 100 þús. kr. að end-
urreisa gagnfræðaskólann á Akur-
eyri.2 *) Eyfirzkur bóndi, Stefán
Bergsson á Þverá, hafði og ritað
þá um veturinn, að eigi tjáði að
horfa í kostnaðinn« við smíð
skólahússins.5)
Slíkur almennings-áhugi hlaut
J) zNorðwland* 18. apr. 1908, 30. bl.
2) Stefnir 9. mal 1903, 15. blað.
s) jStefniff 1908, 8. blað.