Dagur - 15.09.1932, Blaðsíða 2

146
DSGIJE
37. tbl.
gw»»H»»gtitft!ffi<fffa
| •Nykomið# |
gj Kaffistell í fjölbreyttu úrvali, SJ5
K Leirvörur allskonar, JJÖ
S Vatnsglös á feti. Jg
JBP® **^******
g* Kaupfélag Eyfirðinga. Jg
Járn- og glervörudeildin.
■UHHUUUHMHUttUi
M y ndastofanœ
Oránufélagsgötu 21 er opin alla
daga frá kl. 10—6.
Guðr. Funch-Rasmussen.
í staðinn fyrir framkvæmdaverk núv.
stj., nýja vegi, hús, sfma, ræktun,
og byggingar, kemur í hlut fyrrv.
stj. fátæktin og skuldirnar, togara-
útgerðin »mergsogin ogmáttvana«,
eins og hv. þm. sagði.
Eg hefi sýnt á þessum stutta
tfma í kvöld, að það er lfkt þvf og
gengið hafi eldgos og harðindi yfir
þjóðina, að Copland skuli hafa
skaðað þjóðina hátt upp í 4 millj.
kr., Sæm. Halidórsson um 700 þús.
kr, og Stefán Th. 1 lh millj. kr., og
svo skuli ofan á þetta allt koma
leiðandi maður frá einu stærsta út-
gerðarfélaginu hér á landi og segja
þessa hörmulegu sögu af útgerð-
inni, þar sem Rvík lifir af 26 göml-
um togurum og 10 gömlum Ifnu-
bátum, sem ekkert hefir verið gert
til að endurnýja nú f mörg ár.
Nú skýt eg þvf til hinnar ágætu
dómgreindar hv. 2. þm. Skagf., sem
tók enska lánið og veðsetti toll-
tekjurnar, hvort honum finnist ekki
mögru kýrnar vera farnar að ganga
óþægilega nærri hans heimatúnií
OapfræQaskólamál
Norðlendinga fyrir 30 árum.
Frh.
III.
Á alþingi 1903 var enginn skoð-
anamunur um skólasetur né skipu-
lag skólans og ekki heldur um, að
nokkrar heimavistir skyldu vera
í skólanum. Raunar sat landshöfð-
ingi enn fastur við sinn keip og
kvaðst enn vera þeim mótfallinn.
Hannes Þorsteinsson-^ vildi og
»byrja með heimavistarlausum
skóla«, sem stækka mætti og »færa
út kvíarnar og þá síðar bæta við
heimavistunum«: En hvorugur
þeirra, Hannes né landshöfðingi,
fékk nokkru á orkað. Kvað lands-
höfðingi og til lítils að vera að
þrátta um þessar heimavistir.1)
En allt fyrir þetta reyndist það
enginn hægðarleikur að fá frum-
varpið samþykkt, eins og stórhug-
uðustu formælendur skólamáls
vors vildu hafa það úr garði gert.
Því var þvælt og þeytt fram og
.áftur milli þingdeildanna, unz það
að lokúm lenti í sameinuðu þingi
og var samþykkt þar degi á undan
þinglausnum. Hefir því mátt litlu
muna, að frumvarpið yrði »óút-
rætt«. Og þó að þetta skóla-frum-
varp væri hið gerðarlegasta, eftir
því sem títt var á þeirri tíð, tókst
konungkjörnum þingmönnum í
efri deild að stýfa það og rýja.
Skorti því nokkuð á, að það yrði
eins stórmannlegt og Stefán Stef-
ánsson hafðjl stofnað til og fengið
í fyrstu samþykkt í neðri deild.
Ágreinhagsefnið var, hve marg-
ar heimavistir skyldu vera og um
leið, hve miklu fé skyldi varið til
að reisa skólahús.
Neðri deild fól 5 manna nefnd
að athuga frumvarp stjórnarinn-
ar, og voru í henni úr Heima-
stjórnarflokknum Hannes Haf-
stein, Hannes Þorsteinsson, rit-
stjóri, nú þjóðskjalavörður, og
Björn Bjarnason, sýslumaður, en
úr liði Valtýinga, sem þá kallaðist
Framsóknarflokkur, Stefán skóla-
meistari Stefánsson og séra Ein-
ar Þórðarson. Hannes Hafstein
var formaður hennar, en Stefán
framsögumaður og skrifari.
Nefndin flytti mjög stórfelldar
breytingar-tillögur. Bætti hún í frv.
ákvæði um, að vera skyldu í skólan-
um »60—70 heimavistir«. í sam-
ræmi við þá breytingar-tillögu
lagði hún til, að húsgerðarkostn-
aður yrði færður úr 57 þús. kr.,
sem stjórnarfrumvarpið ákvað,
upp i 70 þús. kr. Upp í 100 þús.
kr. fóru þeir nú hvorugur, Hannes
Hafstein né Stefán, þó að hvorug-
um blöskraði slíkt norður í landi
i'yrir 2—3 - mánuðum. Hefir
Stefán án efa séð, að meiri hluti
þings væri ófáanlegur til slíkrar
f járveitingar. — Breytingartillög-
ur nefndarinnar voru allar sam-
þykktar með miklum meiri hlúta
atkvæða. Breytingar-tillagan um
60—70 heimavistir var samþykkt
\ með 17 atkvæðum. Enginn greiddi
atkvæði á.móti.1) Svo rækilega
hafði tekizt að kveða niður mót-
spyrnuna gegn þeim. Hafði' Stef-
án Stefánsson unnið hér glæsileg-
an sigur. Hefir hann verið, er
hann beitti sér, eigi síður laginn
í þingsölum1 en í skólastofum, eins
og eðlilegt er og auðskilið. Umræð-
ur í neðri deild voru litlar og ill-
indalausar, og er slíkt eitt vitni
um lipurð hans og lag.
Þetta norðlenzka skólafrum-
varp var hið höfðinglegasta, er
það sigldi við blásandi byr til efri
deildar. En því miður kom það
aftur þaðan miklu skarti og
skrúða rúið, sem því, af sjónar-
hæð vor Norðlendinga, varð aldrei
að fullu bætt.
Stefán Stefánsson kvaðst, við 3.
umr. í neðri deild, hafa »heyrt því
fleygt, að einhver þm. í Ed. hafi
látið sér um munn fara, að ekki
sé rétt að verja miklu fé til að
koma upp skóla á Norðurlandi«.
Réttara væri að »koma heldur upp
sem fullkomnustum skólaíReykja-
vík, en aftur á móti setja upp ein-
hverja skólanefnu nyrðra«. Von-
aði hann, að þetta væri »flugu-
fregn«. En ekki varð honum að
öllu leyti að þeirri von.
Efri deild vísaði' frumvarpinu
til menntamálanefndar, sem þeir
skipuðu Júlíus Havsteen, amtmað-
ur, séra Sigurður prófastur Jens-
son og Jón Jakobsson. Féllst hún
á frumvarpið, nema ákvæðið um
heimavistirnar. Hún »viðurkennir
að vísu« gagnsemi heimavista, en
telur ólíklegt, að þörf sé á þeim
jafn-mörgum og frumvarpið fer
fram á. Flutti hún því breytingar-
tillögu, sem færði þær úr 60—70
ofan í 35—40 og samkvæmt því
færði hún húsgerðarkostnað úr 70
þús. kr. ofan í 57 þús. kr. En hér
þótti Kristjáni yfirdómara, syni
gamals og góðs forvígismanns
skólans, Jóns á Gautlöndum, of
skammt farið. Hann flutti breyt-
ingartillögu um að færa þær oían
í 24, og var hún samþykkt með 6
atkvæðum gegn 5. Var viðhaft
nafnakall, og er næsta fróðlegt að
virða það fyrir sér. Með breyting-
ar-tillögu Kristjáns Jónssonar
greiddu átkvæði: Jón Jakobsson,
bókavörður í Reykjavík, Eiríkur
Briem, prestaskólakennari, Guðjón
Guðlaugsson, þingmaður Stranda-
manna, Hallgrímur Sveinsson,
biskup, Jónas Jónassen, landlækn-
ir, og flutningsmaðurinn sjálfur.1)
Allir þeir, sem tillögu þessa sam-
þykktu, voru því Reykvíkingar,
nema Guðjón Guðlaugsson. Hann
var eini þingmaðurinn utan
Reykjavíkur, sem henni var sam-
þykkur. Aðéins einn Reykvíking-
ur, er sæti átti í déildinni, kvað
n^i við tillögunni. Það var gamall
yfirötjórnandi skólans, Júlíus
Havsteen,amtmaður.2) Hannhafði,
eins og lesendur muna, á alþingi
1891 flutt tillögu honum til rétt-
i) Aiþt, 1903, b, a, m» m
Alþt. 1903 B. d. 880—81. Smbr. C,
857—258,
!) Alþt. 1903 C„ bls. 604—606, A„ d.
5Ö9.
s) Nei sögðu, auk Júlíusar Havsteens:
Séra Sigurður Jensson, dr. Valtýr
Guðmundsson (aldavinuf Stefáns
skólameistara), Guttormur búfr.
Vigfússon (gamall kexmari skólans),
og Þorgrfmui1 Þórðareon, héraðs-
lsfeknir.
inda-auka. Samt var fylgi þessa
mikla »séntilmanns« og góðmenn-
is við fornan skjólstæðing, gagn-
fræðaskólann norðlenzka^ eigi
fastara en svo, að hann gerðist
með-f lytj andi breytingar-tillögu
um að fækka heimavistum um 30
rúm. Má margt þarft nema af
þessari framkomu reykvískra em-
bættismanna við skóla vorn.
En fróðlegast er þó að lesa um-
ræðurnar í efri deild. Hvort sem
slíkt er missýning mín eður eigi,
get eg ekki að því gert, að mér
finnst þar bóla á afbrýðissemi,
fyrir hönd latínuskólans, í garð
þessa rísandi Akureyrarskóla.
Kristján Jónsson komst svo að
orði: »Eg skal i sambandi við
þetta leyfa mér að geta þess, að
við höfum aðra skólastofnun, sem
við ættum ekki síður að hlynna
að, nfl. lærða skólann í Reykja-
vík«. Bendir hann síðan á, að þar
hefði heimavistir verið lagðar nið-
ur fyrir nokkrum árum. Fannst
honum það því »fara nokkuð í öf-
uga átt«, að »taka upp þá reglu
(o: um heimavistir) fyrir Akur-
eyrarskólann, sem lögð hefir verið
niður í Reykjavíkur skóla«. Þótt-
ist hann mega vera þess fullviss,
að piltum í Akureyrarskóla mundi
engin vandræði verða úr því, að
þurfa að fá sér þar bústaði, þótt
heimavistir væru engar« (Alþt.
1903, A. d. 502—503). Þessu
leyfði hann sér að halda fram
þvert ofan í reynsluna af húsnæð-
israunum nemenda undanfarinn
vetur, spn samflokksblað hans,
»Norðurland«, hafði gert grein
fyrir og kallað ungum námsmönn-
um óboðlegt, eins og áður er frá
skýrt. En ekki virðist þessi minn-
ugi maður nú muna eftir þeirri
grein, eða hann hefir hlaupið yfir
hana. í síðari ræðu kannaðist
hann samt við, að »umkomulaus-
um« piltum úr fjarlægum héruð-
um geti reynzt »erfitt« að »fá sér
viðunanlegt húsaskjók.
Skilningur minn á þeli þessa
þingmanns í garð skóla vors
styrkist og á, að hann minnist
skólans heldur kuldalega í annarri
ræðu. Hann segir, að á Möðru-
völlum hafi skólahald um eitt
skeið ekki farið »neitt sérlega á-
nægjulega«. »Einu sinni varð
skólinn víst hér um bil að hætta,
áður en skólaárið var liðið, sökum
miöur heppilegs skólahalds« (á
líklega við matarvetur 1881—82).
Hér er, sem lesendur sjá, eigi rétt
frá skýrt. Hann bætir því við, að
eigi verði »vitnað í Möðruvalla-
skólann til eftirbreytni, þó að allt
muni hafa gengið þar allvel hin
síðustu 10—12 árin«J)
J) Alþt. 1903 A. d. 607.
Sam-flokksblað Kristjáns Jónssonar,
»Norðurland«, reit um þessa tillögu
hans (7. blað, 7. nóv. 1903): »Þetta
24 heimavistar-tilboð---------er tal-
, andi vottur um það, hve mikið vant-
ar á, að allir heldri menn þjóðar
vorrar geti gert sér grein fyrir
menntamálum hennaæ«. Og blaðið
kveður það »allra eftirtektarverð-
ast«. að hér gangi sumir, sem >iður