Dagur - 09.02.1933, Qupperneq 2

22
ÐAGUR
ð. tbl.
gWHWitwmwmwwa
Vefnaðarvöru-
deildin
hefir nú fengið mjög fjölbreytt úrval af
Ullarkjólatauum
Flauelum
Léreftum hvítum og misl.
Flónelum
Oardínutauum.
Alt selt með okkar viðurkenda lága verði
Kaupfélag Eyfirðinga,
ðiiiiiftftiftiiiiiiftiiiiiiifii
My ndastofan
Oránufélagsgötu 21 er opin alla
daga frá kl. 10—6.
Guðr. Funch-Rasmussen.
Eftir brunann fór hann inn á Ak-
ureyri með amtmanni og dvaldist
þar með honum fram á haust. Var
Akureyri óþjóðlegt kauptúnskríli
í þann tíma, og má gera ráð fyrir,
að Baldvin hafi orðið feginn að
komast þaðan.
Utanför og háskólanám.
Haustið 1826 sigldi Baldvin til
Hafnar með briggskipinu Hertha,
er Gudmann kaupmaður átti, frá
Akureyri, þá hálfþrítugur að
aldri. Kom hann ekki til Hafnar
fyrr en seint í nóvember. Gat
hann því ekki gengið upp til fyrra
lærdómsprófs fyrr en eítir nýáv.
Gekk það bærilega, en síðara lær-
dómsprófið tók hann haustið
1827, og gekk það prýðilega. Upp
úr því tók Baldvin að lesa lög-
fræði. Lauk hann prófi í henni 21.
okt. 1831, og fékk hann fyrstu
einkunn. Var hann þá þrítugur.
— Þessi námsár hafði Baldvin
ekki alltaf setið yfir lagalestri.
Það er merkilegt, hve miklu hann
kom í verk. Hann skrifar margar
ritgerðir, fer til fslands eitt árið,
gefur út allumfangsmikið tímarit,
skrifar það| einn að mestu leyti,
ritar kynstur af bréfum, er í þjón-
ustu Bókmenntafélagsins, les
fjölda rita utan námsbóka, setur
á stofn félag með íslendingum.í
Höfn og er lífið og sálin í því, rit-
ar Skírni eitt árið, annast um
heimili og fylgist hið bezta með I
öllu því, er gerist í stjórnmálum
Evrópu. — En að loknu lagaprófi
færist hann það í fang að hefja
nám enn á ný, við hinn nýstofn-
aða fjöllistaskóla í Kaupmanna-
höfn, undir stjórn hins fræga
náttúrufræðings, H. C. örsted.
Hafði Baldvin enn sem fyrri mik-
inn áhuga á búnaðarmálum og
öðrum verklegum efnum, og ræðst
hann í nám þetta til þess að geta
orðið að sem mestu liði á íslandi,
einnig á þessu sviði. Hann sá, að
endurreisn atvinnuveganna á ís-
landi var óframkvæmanleg, ef
ekki nyti við verklærðra manna.
Byrjaði hann námið þegar í nóv-
jemþermánuði, og átti hann þá
engan styrk vísan, en hann félaus
og hafði fyrir konu og barni að
sjá. Má af þessu marka, hvílíkur
ofurhugi hann var. Baldvin er
fyrsti íslendingur, sem nám hef-
ir stundaö í fjöllistaskólanum
danska. Einnig á því sviði er hann
brautryðjandi. Vorið 1832 fékk
hann 350 rd. styrk til námsins og
litlu síðar 300 rd. styrk á ári í tvö
ár úr íslenzka jarðabókarsjóðn-
um, til þess að leggja stund á
náttúrufræði við skólann og búa
sig undir próf í skólanum. Jafn-
framt náttúruvísindum, einkum
eðlisfræði og stærðfræði, lagði
hann sig eftir fornri, íslenzkri lög-
fræði. Las hann Grágás eða hin
fornu íslenzku lög gaumgæfilega
veturinn 1831—1832, en þau
höfðu þá verið gefin út fyrir
skömmu. Ritaði hann langa rit-
gerð um Grágás, og var hún
prentuð í Juridisk Tidsskrift
1834. Hann lagði og kapp á að
auðga sig að þekkingu á sögu
landsins, en einkum um atvinnu-
vegi og efnahag íslendinga. Rit
Hannesar biskups Finnssonar
»Um mannfækkun af hallærum«
hafði þá verið þýtt á dönsku, og
skrifaði Baldvin langt álit um það
í Maanedsskrift for Literatur
veturinn 1831—1832.
Einkahagir.
Baldvin var heitbundinn, þegar
hann sigldi haustið 1826, Krist-
rúnu Jónsdóttur frá Grenjaðar-
stað, systur Björns, síðar ritstjóra
Norðanfara, og þeirra systkina.
Hún er sögð hafa verið góð kona
og glæsileg. Hafa þau líklega
kynnzt árið, sem Baldvin var hér
við Eyjafjörð. Sumarið 1828 kom
Baldvin heim til íslands, og er
haft eftir einni systurinni frá
Grenjaðarstað, að hann hafi þá
kvatt Kristrúnu. Er mælt að hún
hafi tregað Baldvin mjög. Giftist
hún ekki fyrr en löngu síðar, sr.
Hallgrính Jónssyni á Hólmum, en
hún hafði trúlofast Baldvin nítján
vetra gömul. Talið er fullvíst, að
Baldvin hafi fallið þungt skilnað-
urinn við Kristrúnu, en hann
hafði, þá er hann brá heiti við
hana, kynnzt stúlku í Kaup-
mannahöfn, þeirri, er síðar varð
kona hans. Hét hún Johanne Han-
sen, og hafði hún verið forkunnar
fríð sýnum. Hafði Baldvin verið
til húea hjá fóaturmóður hénnar,
og er mælt, að hún hafi reynzt
honum vel í fjárhagsörðugleikum
hans. Baldvin hefir líklega kvong-
azt haustið 1830. Hann segir föð-
ur sínum í bréfi, dags. 21. marz
1831, að hann sé kvongaður og að
konan sé þunguð. Áttu þau hjónin
tvö börn, dreng og stúlku. Stúlk-
an var skírð á greftrunardag föð-
ur síns og hét Baldvina, en hún
dó rúmu ári síðar, en sonurinn,
Einar Bessi, lifði fram á tuttug-
ustu öld. Ekkja Baldvins fékk dá-
lítil eftirlaun, þangað til hún gift-
ist aftur tollembættismanni þeirn,
er Lohse hét, sumarið 1838.
Fluttu þau hjónin suður í Hol-
sten, og varð Lohse þar tollemb-
ættismaður. Einar litli var nokk-
ur ár í Enni á Höfðaströnd, hjá
Lárusi sýslumanni Thorarensen,
og er undarlegt, að hann skyidi
ekki vera á Hraunum hjá afa sín-
um. Móðir drengsins og stjúpi
vildu svo fá hann til sín, og er
sagt, að hann hafi skilið við Is-
land með tárum. Einar varð toll-
embættismaður suður í Altona.
ivona hans var frá Borgundar-
hólmi. Þeirra sonur er Baldvin,
skrifstofustjóri í atvinnumála-
ráðuneytinu þýzka (Reichswirt-
schafts-ministerium). Hefir sá,
er þessar línur ritar, hitt hann
tvisvar í Berlín, í fyrra skiftið
1923 og í síðara sinn á íslenzku
málverkasýningunni þar sumarið
1928. Ber Baldvin hinn yngri
mjög hlýjan hug til íslands, en
þýzkur er hann í anda. Talar
hann bærilega danska tungu, en
ekki íslenzku. Hann er hár maður
vexti, vel limaður, ber sig vel,
hinn drengilegasti í hvívetna.
Vildi hann allt fyrir mig gera og
spurði mig margs héðan. Varð
honum tíðrætt um afa sinn. —
Þótti mér fremur raunalegt að
vita afkomanda Baldvins Einars-
sonar svo settan, að ísland gæti
ekki notið hans að ráði.
Foringinn blæs i lúöurinn.
Ármann á alþingi.
Baldvin Einarsson var kallaður
til þess að vera foringi þjóðar
sinnar. Hann rís upp frá önnum
námsins, félaus maður í fjarlægu
landi, og tekur að blása í lúður-
inn, til þess að vekja »sína dauðu
landa«, eins og hann orðar það í
bréfi til læriföður síns, prófasts-
ins á Mælifelli. Þessi ofurhugi tel-
ur sér allt fært. Hann fær Þorgeir
Guðmundsson frá Staðarstað, er
síðar varð prestur í Danmörku, til
þess að gefa út með sér tímarit
handa búhöldum og bændafólki á
fslandi. Þeir skrifa boðsrit 16.
apríl 1828 og senda það til Is-
lands, ásamt með sýnishorni af
ársritinu j>Ármann á alþingi«.
Kom rit þetta út samfleytt fjögur
ár (1829—1832 incl.). Var ætlun
þeirra félaga, að það flytti smá-
ritgerðir »um það, er menn bezt
þekkja og vita upp á víst, að sé
eða geti orðið nytsamlegt fyrir
fósturjörð vora«. Vilja þeir, »að
Ármann innihaldi ritlinga frá
mörgum um ýmisleg, einstök efni,
því á þann hátt alleina getur hann
orðið gagnligur og alþjóðligur«.
Segir Baldvin, að hann sé að vísu
enn ungur og lítt ráðinn, en vilji
þó telja sér það til gildis, að hann
hafi erfiðað og lifað meðal manna
í bændastéttinni allt fram á sín
fullorðinsár«. Hann segir, að
»sjaldgæft dæmi foreldra sinna
hafi lýst íyrir sér og haldið sér
nálægt vegi«. — Ármann var nt-
aður í samræðusniði um allskonar
efni, sem ísland varðaði, á líkan
hátt og rætt mundi vera á frjáls-
legum og þjóðlegum mannfundum
íslandi. Reit Baldvin Ármann einn
að mestu leyti. útgefendur senda
kveðju sina öllum íslendingum, en
sér í lagi öllum kostgæfnum og ár-
vökrum búmönnum, trúum og
dyggum vinnuhjúum og auðsveip-
um og námfúsum unglingum.
Baldvin lætur þrjá íslenzka al-
þýðumenn talast við í ritinu, og
heita þeir Þjóðólfur, Sighvatur og
önundur. Eru þeir ímynd þeirra
flokka, sem höf. þykist sjá í land-
inu um þær mundir. Þjóðólfur er
úr Flóanum, gamall maður, er
heldur fast við sína gömlu siði,
hefir óbeit á nýjungum, er iðinn,
trúr og vanafastur, en lítt fróður
og ekki »fyrir bókarmennt«. Hann
álítur, að bókvitið verði ekki látið
í askana. — önundur er af Sel-
tjarnarnesi, ungur maður, er leit-
ast við að semja sig að háttum er-
lendra þjóða, en hafnar gömlum
landssið og óvirðir hann. Hann er
lauslyndur og óþolinn við vinnu,
hneigður fyrir nýbreytni og mun-
að, en þó dálítið lesinn. Hann vill
apa útlendinga og er sann-nefnd-
ur þjóðleysingi. — Sighvatur er
bóndi norðan úr Skagafirði, og
sameinar hann hið bezta úr báð-
um hinum flokkunum. Hann er
iðinn, trúr og fróður, en heldur
hvorki við gamlan landsvana í
blindni né sækist eftir nýjungum
að ófyrirsynju. Hann heldur
fremur við forna venju en að
hleypa sér út í nýbreytni, sem
hann þekkir ekki til hlítar. Segir
Baldvin, að hann hafi haft fyrir
augum mann einn, sem enn lifi á
Norðurlandi, er hann láti Sighvat
tala, og mun þar vera átt við föð-
ur höfundarins.
En sagan er ekki öll. Baldvin
lætur forna vætti, Ármann í Ár-
mannsfelli, birtast þessum þre-
menningum ogl ávarpa þá eftir-
minnilegum alvöruorðum. Hann
spyr þá, hvað sé orðið af karl-
mennsku, atorku og drengskap
fornaldarinnar. Hann spyr, hvað
þeir hafi gert af alþingi og hinum
forna skipastól. —
Líklega tekur Baldvin samtals-
formið eftir Magnúsi Stephensen,
er notar það í Vinagleði sinni, en
þar eru menn þeir, er talast við,
nefndir grískum nöfnum. Sjálf-
sagt er aðalfordæmi þessara
manna og annarra, er nota sam-
talsaðferðina, frá hinum grísku
spekingum, Sókrates og Plato.
Baldvin ætlaði sér í æsku að
verða bóndi, en þó að sú ætlun
breyttist, var bóndinn alltaf ofar-
lega í honum, eins og sjá má
glöggt á Ármanni, enda var hann
hold af holdi bændanna og bein af
þeirra beinum. Vér sjáum allan
hug Baldvins í þessu merkilep