Dagur - 16.03.1933, Blaðsíða 1

DAOUR
kemur út á hverjum fimtu-
degi. Kostar kr. 6.00 árg.
Gjalddagi fyrir 1. júli.
Gjaldkeri: Arni Jóhanna-
son í Kaupfél. Eyfirðinga.
Afgreiðslan
er hjá J6ni Þ. Þ6r,
Uppsögn, bundin við ára-
mót, sé komin til af-
greiðslumaims fyrir 1. des.
Norðurgötu 3. Talsími 112.
XVI
. ár. | Akureyri
16. marz 1933.
11. tbl,
Fram að 1931 stóð íhaldsflokk-
urinn á Alþingi á móti öllum breyt-
ingum á kjórdæmaskipunlnni. Fiokk-
urinn var við völd frá 1924 til 1927
og gerði ekkert til þess að breyta
henní, en hugsaði mest um það
að sóla sig i völdunum. Árið 1927
gekk flokkurinn til kosninga i von
um, að hann mundi sigra við það
kjördæmaskipulag og kosningatil-
högun, sem hann síðan kallaði
hróplega rangláta, en flokkurinn
beið ósigur. Pá vildi hann þó ekki
taka upp aðra skipun i þessu máli.
Einn af ritstjórum flokksins hélt
þvi þá fram að breyta bæri kjör-
dæmaskipuninni.en miðstjórn flokks-
ins gaf þá út yfiriýsingu þess efn-
is, að hún vildi ekki standa við
orð þessa ritstjóra sins. En i þing-
lok 1931, eftir að fiokkurinn batði
beðið enn stærri ósigur við kosn-
ingar, snýst hann loks algerlega i
málinu, til þess að geta komið fram
þeirri einu ósk, sem hann bar i
brjósti, en hún var sú að steypa
Framsókn úr völdum. Fékk hann
félagsskap jafnaðarmanna til þess.
Nú hatði flokkurinn þá uppgötv-
að, að kjördæmaskipunin væn svo
ranglát, að ekki væri við unandi.
Hið >flokkslega ranglæti* óx honum
svo mjög i augum, að hann bar
fram krötuna um, að hver lands-
málaflokkur fengi þingsæti i hlut-
falli við atkvæðamagn það, er
hann fengi við kosmngar. Pó náði
hið >flokkslega réttlæti* ihalds-
manna, þegar til annara en sjálfra
þeirra kom, ekki lengra en þaö, að
þeir vildu útiloka litia flokka frá
þvf að geta tengið nokkurt þing-
sæti. Var þetta t fullu ósamræmi
við hinar ströngu lýðræóiskrötur,
er íhaldsmenn þóttust bera svo
mjög fyrir brjósti.
öllum er kunn saga þess máis
á allra síðustu timum. Á þinginu
1932 ætluðu andstæðingar Fram-
sóknar að beita oibeldi til þess að
fá kröfum sinum framgengt. Peir
voru þess albúnir að stofna velferð
þjóðarinnar i voða, yrði ekki látið
undan þeim f kjördæmamáiinu.
Petta leiddi til stjórnarskitta og til
þess, að núverandi forsætisráðherra
lofaði að leggja frumvarp til stjórn-
arskrárbreytingar fyrir yfirstandandi
Alþingi. Nú hefir bann efnt þetta
loforð sitt eins og áður hefir verið
frá skýrt f þessu blaði.
ypphafieg krafa íhaldsmanna til
að fullnægja >réttlætinu<, var að
upppótarsætin væru ótakmörkuð og
breytileg við hve/jar kosningar.
Pegar þeim var af andstæðingunum
bent á þá galla, er þessu íyigdu,
brugðust þeir illa við. En þá kom
til landsfundar íhaldsmanna, sem
alls ekki vildi faliast á að tala þing-
manna yrði ótakmörkuó og sam-
þykkti, að þingmcnn skyldu aldrei
vera fieiri en 50. Tnlögumenn
íhaldsflokksins voru þannig af sín-
um eigin flokksmönnum reknir til
að láta undan síga í þessu efni og
setja hámarkstölu þingmanna 50.
Voru þetta þung spor fyrir jón
Porláksson og nánustu fylgifiska
hans.
Aðaistefna Framsóknar f málinu
hefir ávalt verið sú að vernda rétt
hinna einstöku kjördæma tii að
velja sér þingfulltrúa og að tala
þingfulltrúa yrði hæfilega takmörk-
uð. Megintillögur Framsóknarmanna
á slðasta þingi voru þessar: Nú-
verandi kjördæmi haldist. Lands-
kjðrið afnumið. Tala þingmanna
má vera al.t að 45. Af þeim kjósa
kjördæmin utan Reykjavíkur 32, en
Reykjavfk 8. Síóaa má bæta við 5
uppbótarþingsætum til jöfnunarmilli
flokkanna. Við þessu vildu andstæð-
ingarnir ekki iita, en ætluðu f þess
stað að uppleysa þjóðskipulagið
með byitingUi Pó létu ihaldsmenn
'sér að lokurn nægja að leggja mál-
ið á hilluna, ef þeir iengju að koma
Magnúsi Ouðmundssyni i stjórnina.
í frv. því, er forsætisráóherra hef-
ir nú lagt fyrir þingið, eru ákvæði
þau, sem snerta kjördæmaskipun
og kosningar, svo sem hér segir:
Á Aiþingi eiga sæti allt að 50
þingmenn, kosmr leynilegum kosn-
ingum.
A. 32ieinmennings-.ogtvímennings-
kjördæmum, kosnir óhlutbundn-
um kosningum. Skifla má tvi-
menningskjördæmum með lög-
um. Deyi þmgmaður í þessum
kjördæmum eóa fari frá, þá skal
kjósa þingmann i hans stað
fyrir það sem eítir er af kjör-
tfmabilinu.
B. 6 þingmenn fyrir Reykjavlk og
jafnmargir til vara, kosnir hlut-
bundnum kosningum.
C. Allt að 12 þingmenn til jöfn-
unar milli þingtlokka, svo að
hver þeirra hafi þingsæti sem
næst f samræmi við þá atkvæða-
tölu, sem greidd er flokknum við
almennar kosningar. Kosningu
hljóta, eitir reglum kosningalaga,
þau þingmannsefni utan Reykja-
vikur, sem hlutfallslega flest at-
kvæði hafa fengið, án þess að
ni kosningu i kjördæmum. Ef
slíkur þingmaður deyr eða fer
frá á kjörtfmabilinu, tekur vara-
maður sæti eftir sömu reglum.
Pmgmenn skulu kosnir til fjðgra
ára.
Aðiar breytingar eru meðal ann-
ars, að fjárlög og fjáraukalög skuli
rædd í sameinuðu þingi við þrjár
umræður, en ekki i deildum þings-
ins. — Efri deild skal skipuð þriðj-
ungi þingmanna; sé ekki hægt að
skifta í jafna þriðjunga, skal það af
þingmðnnum, er afgangs verður,
eiga sæti f neðri deild. — Lágmarks-
aldur kjósenda færist niður f 21 ár.
— Menn tapi ekki kosningarétti
fyrir þeginn sveitastyrk.
Tvímælalaust eru sumar breyting-
arnar til bóta, enda enginn ágrein-
ur um þær nú orðið milli flokk-
anna. Svo er um að aldurstakmark,
til þess að öðlast kosningarétt til
Alþingis, lækki niður í 21 ár. í-
haldsmenn voru að vísu áður and-
stæðir þessari breytingu, en virðast
nú hafa látið undan kröfum unga
fólksins, enda engin ástæða til að
útiloka það frá þessum réttindum,
úr þvf menn eru látnir hafa þenna
rétt jafnan, hvort sem þeir eru
menntaðir eða ómenntaðir. Sama
er að segja um þá breytingu að
það varði ekki réttindamissi að
verða að þiggja fátækrastyrk. Pó
að íhaldsmenn hafi fram undir
þenna tíma verið því mótfallnir, að
leiðrétting fengist á þessari ómann-
úðlegu löggjöf að mannréttindin
væru tekin að veði fyrir allajafna
óviðráðanlegum skuldum fátækra
manna, þá hafa þeir nú snúið frá
villu slns vegar.
Pá er það og mikilsverð breyting
til bóta að um fjárlög og fjárauka-
lög sé aðeins fjallað í sameinuðu
þingi. Pað er f meira lagi óviðfeld-
ið skipulag, sem leyfir >/6 hlufa
þingsins að fella fjárlög, sem 5/6
hluiar fylgja, en þannig er þvi far-
ið nú. Annars mætti spyrja hvort
ekki væri réttara að stíga sporið
fyllra og gera þingið að einni mál-
stofu, eins og jafnaðarmenn vilja.
Ur því það er heppilegt skipulag
og nauðsyniegur sparnaður f því
fólginn að fjárlðg ræðist í samein-
uðu þingi, en hrekist ekki milli
deilda, mundi þá ekki hið sama
gilda um öll ðnnur þingmál?
Um það er enn ekki vitað hvort
íhaldsmenn vilja fallast á, að fjárlög
komi aðeins fyrir sameinað þing.
Liklegt er þó að þeir menn, sem
halda þvf fram, að höfðatalan hjá
kjósendum eigi að ráða þegar kjósa
á til Alþingis, eigi örðugt með að
snúast á móti þvf, að sú regla gildi
einnig á sjálfu Aiþingi. Að óreyndu
er naumast hægt að gera ráð fyrir
þvl, þó að hugur íhaldsmanna hafi
að visu verið á hverfanda bveli i
þessu máli.
Tillögur Framsóknarmanna ásíð-
asta þingi ætluðu Reykjavík 8 þing-
menn; byggðist þessi fjölgun á því,
að sanngjarnt væri að Reykjavík
yrði bætt upp afnám landkjörsins,
þar sem höfuðstaðurinn missti f
raun og veru 3 — 4 þingmenn við
það, að landkjörið legöist niður.
Frv. það, er nú liggur fyrir, ætlar
hinsvegar Reykjavik aðeins 6 þing-
menn. En þó að þingmannatalan
lækki á þenna hátt, minnka þó ekki
áhrif höfuðstaðarins við Alþingis-
kosningar, heldur þvert á móti. Pað
liggur i þvi að við úthlutun allt að
12 uppbótarsæta eru með talin at-
kvæði allstaðar á landinu, einnig f
Reykjavík, en það var ekki svo eft-
ir tillögum Framsóknarmanna í fyrra.
Pað tvennt, að uppbótarsætin eru
12 í stað 5 og að atkvæði Reykvík-
inga eru talin með við útreikning
þeirra, gerir það að verkum að áhrif
Reykjavikur verða óþarflega sterk.
Að visu er það svo eftir frv., að
Reykjavik hefir fleiri kjósendur að
baki hverjum þingfulltrúa heldur en
önnur kjördæmi landsins hafa að
meðaltali. En það er lika álít allra
sanngjarnra manna að þetta sé
réttmætt, vegna þeirrar sérstðku
góðu aðstöðu, sem Reykjavík hefir
gagnvart þinginu fram yfir öll
önnur kjördæmi landsins. Pessi
blunnindi Reykjavikur fram yfir öll
önnur kjördæmi eru í því fólgin,
aö A þmgi er haidió í Reykjavík.
Pað er öilum vitanlegt hve geysi-
mikla hagnaðarlega þýðingu þetta
hefir fyrir höfuðstaðinn. Pað væri
þvi beinlínis ranglátt, ef Reykjavík
hefði fulltrúa á A þingi í samræmi
við atkvæóatölu ettir sama hlutfaili
og önnur kjördæmi landsins.
Á frumvarpi þvi til stjórnarskrár-
breytingar, sem nú liggur fyrir Al-
þingi, eru tveir gallar. Annar er sá
að uppbótarsætm eru of mörg.
Pað ber engin nauðsyn til að fjölga
þingmönnum að neinum verulegum
mun irá því, sem nú er. Hmn
gallinn er í þvi falinn, að atkvæði
Reykjavíkurkjósenda eiga að teljast
með við úthlutun uppbótarsæta.
Petta er óþarfi og óréttlátt, af þvi
að hlutur Reykjavíkur gagnvart At-
þingi er án þess betri en allra ann-
ara kjördæma landsins af þeim á-
stæðum, að þingstaðurinn er
Reykjavíki
o