Dagur - 16.01.1936, Page 2

10
DXjGrUR
3. tbl.
Ueðíerðin á kreppulánunum.
Kajli úr eldhúsdagsrœðu Jónasar
fónssonar alþm.
Jón í Stóradal og Þorsteinn Briem
sviku Framsóknarflokkinn í tryggö-
um á meðan verið var að vinna -að
þessu máli (Kreppulánasjóðnum).
Þeir felldu tillögu Steingríms á Hól-
um og Ingólfs í Fjósatungu um að
tryggja bændum reiðufé, eins og
við Framsóknarflokksmenn vildum
leggja sjóðnum. Lið einkafyrirtæk-
isins vildi þá ekki fá þessa peninga,
en stóð síðan félaust uppi, og AI-
þingi varð í fyrra að Ieggja fram
250 þús. og nú 500 þús. til að
hjálpa bændum út úr ábyrgðar-
flækjunum. En ekkert af þessari
augijósu nauðsyn sá hv. 10. lands-
kjörinn. En þessir menn vildu verzla
fyrir sig. Jón í Stóradál hefir haft
14 þús. kr. laun fyrir sig og notað
tímann aðallega til »agitationa« fyr-
ir íhald sitt. Pétur Magnússon hefir
haft jafnmikið og Jón. Og nú þegar
er Pétur Magnússon búinn að lána
út úr sjóðnum, eins og ég mun gefa
dæmi um. — Þessi sjóður er þannig
rekinn af þessum tveim mönnum, að
það er mál manna, að ekki þekkist
meira ranglæti en útlán hans. Jón í
Stóradal hefir notað sjóðinn til
framdráttar þessari uppreisnar-
hreyfingu sinni.
Ég ætla að lesa hér dæmi upp úr
skýrslu, sem liggur fyrir frá sjóðn-
um, um það, hvernig Pétur Magn-
ússon lánaði út úr sjóðnum til
bænda á Rangárvöllum, eins og Jón
i Stóradal lánaði bændum í Húna-
vatnssýslu. Pétur lánaði íhalds-
bónda, sem er á skrá nr. 42 (þess-
ir menn eru númeraðir eins og
fangar í myrkrastofum) upp á 4390
kr., en veðið er 1823 kr. — Fínt að
vera íhaldsmaður á Rangárvöllum
og láta Pétur Magnússon Iána sér
út á lítil veð. — Þá kem ég að öðr-
um, sem er Framsóknarflokksmað-
ur. Hans upphæð er lítil, 1200 kr.
Fyrir láninu er tekið veð í lausafé
1248 kr. og húsaveð 2090 kr., alls
er veðið 3338 kr.
Þá kem ég að íhaldsmanni í miðri
Rangárvallasýslu, kosningasmala
Péturs Magnússonar. Hann er
skráður nr. 5 með 10770 kr. lán, en
veðið er 8485 kr., auk sjálfskuldar-
ábyrgðar eins manns. Þannig má
nefna dæmi í tugatali, af því, sem
upp hefir komizt um lánastarfsemi
Kreppulánasjóðs, sérstaklega 1
Rangárvallasýslu og Austur-Húna-
vatnssýslu.
Nú ætla ég að minnast á tvo af
vinum og aðstandendum hv. 10.
landsk., sem þekktir eru frá lands-
málabaráttunni, þá Ólaf í Brautar-
holti og Kolbein í Kollafirði. Kol-
beinn er nr. 90. Veðið er þriðji veð-
réttur í fasteign, sem er 16400 kr.
að fasteignamati og 15 kýr. En á
þessu veði hvíldu fyrir 17587 kr.
Og svo lánar Kreppulánasjóður
þessum vini ofan á toppveðsetningu
23 þús. 270 kr.
( Hvernig halda menn að Pétur
Magnússon lögfræðilegur ráðunaut-
ur bankans fari að fóðra þessi lán
til vina sinna? Hann Iætur þá
skuldugu gera með sér bræðralag
og meta hver hjá öðrum. Á þann
hátt hækkar jörð Kolbeins úr rúm-
lega 17 þús. kr. upp í rúmlega 54
þús. kr., en héraðsnefndin hefir
metið endurbæturnar síðan mat fór
fram, aðeins á 3000 kr. Hvað sýnist
ykkur, góðir áheyrendur? Haldið
þið að svona sé farið að af dreng-
skaparmönnum, sem hafa milli
handa annarra fé?
Þá er næsta lán, hjá Ölafi mínum
i Brautarholti. Það er 52450 kr.
Það er tekið með veði í fasteign,
sein er eftir síðasta fasteignamati
67600 kr., en á þessari eign hvíla
fyrir 51422 kr. í stuttu máli, á fast-
eign, sem er metin á 67000 kr.,
hvíla 51000 kr., og þar við er svo
bætt 52450 kr. En til þess að rétt-
læta þetta, þá lætur lögráðanautur
nefndarinnar, Pétur Magnússon,
gera endurmat, og þá er matið
hækkað úr 67000 kr. upp í 138000
kr., en þær umbætur, sem gerðar
höfðu verið á jörðinni, voru metnar
á 12400 kr.
Laugardaginn 28. des. s.l. héldu
nokkrir gamlir og nýir nemendur og
kennarar Iðnskóla Akureyrar kaffi-
samsæti í Samkomuhúsi bæjarins, i
tilefni af 30 ára starfsafmæli skól-
ans. Var skemmtun þessi hin á-
nægjulegasta og sátu til borðs á
3ja hundrað manns.
Sigurbjörn Árnason, umsjónar-
maður í skólanum, stýrði samsæt-
inu. Gunnar Pálsson söng einsöng
en kona hans, frú Else Pálsson, lék
undir á slaghörpu. Sveinbjörn Jóns-
son, formaður Iðnaðarmannafélags-
ins, sagði sögu skólans í stórum
dráttum og mælti fyrir minni fornra
iðnaðarmanna. Jóhann Frímann,
skólastjóri Iðnskólans, mælti fyrir
minni skólanefnda skólans og fyrir
minni skólanemenda. Karl Einars-
son, húsgagnafóðrari, flutti ræðu
fyrir minni skólakennaranna, en
Konráð Vilhjálmsson kennari flutti
afmæliskvæði, og var það prentað
i síðasta tölublaði »Dags«. Guðjón
Bernharðsson, formaður skóla-
nefndar, þakkaði afmælisnefndinni
og ræðumönnum. Hann las einnig
heillaóskaskjal sem skólanum barst,
skrautritað, frá núverandi nemend-
um skólans, og heillaóskaskeyti sem
bárust frá nokkrum félögum.
Eftir kaffidrykkjuna var stiginn
dans fram eftir nóttu.
Það hefir verið hljótt um þessa
litlu menntastofnun, sem þó hefir
áreiðanlega haft sín álirif á mennt-
Ég ætla í ofanálag á þessi dæmi
frá Kolbeini í Kollafirði og vinum
hans, að segja frá þriðja bóndan-
um. Hann fær lán upp á 18000 kr.,
með 4. veðrétti í fasteign, sem er
metin á 17700 kr., en á henni hvíla
19000 kr. En til þess að gera þetta
allt saman inndælt, þá eru sömu
menn fengnir til að meta þessa
jörð, og þeir meta hana nú á 50000
kr. Allt er þetta gert til þess að lög-
ráðunauturinn geti litið með ánægju
yfir sitt réttláta dagsverk.
Ég vii taka það fram, að þessir
sömu herrar í Mosfellssveitinni hafa
upp á síðkastið hlustað með vel-
þóknun á hinar viturlegu tillögur
Jóns í Stóradal, þar sem hann ráð-
leggur mönnum að borga ekki
kreppuskuldir, og einn af þessum
fjármálamönnum hefir heimsótt
nefnd á Alþingi í vetur og tilkynnt
að búið sé að lána sér of mikið og
nú vilji hann alls ekki borga. Jón i
Stóradal er að reyna að kenna
mönnum pretti. Þessir menn, sem
hafa brotizt til valda í sjóðnum,
segja nú, að ekki þurfi að borga og
ekki sé rétt að borga kreppuskuldir.
Og svo koma þessir sömu menn tll
Alþingis og í blöðin og segja að
það sé búið að lána svo mikið út á
jarðir bænda, að þeir geti ekki stað-
ið í skiluin. Svona er flokkur sá,
sem var byggður upp utan um
Kreppulánasjóðinn og aflað fylgis
með tálvonuin um afurðasöluhjálp
í Kreppulánasjóði.
un og menningu iðnaðarmanna á
Akureyri undanfarna áratugi. Ræða
Sveinbjarnar Jónssonar varpaðí
yfir skólahaldið nokkru ljósi, og fer
hér á eftir:
»Það var ekki nema eitt ár liðið
frá stofnun Iðnaðarmannafélags
Akureyrar, þegar forvígismenn þess
félagsskapar sáu sér fært að stofn-
setja kvöldskóla fyrir iðnnema og
iðnaðarmenn í bænum.
Sjálft »frækornið« til skólastofn-
unarinnar er það, að þeir tveir al-
kunnu heiðursmenn þessa bæjarfé-
lags, Jón Guðmundsson, fæddur í
Þingeyjarsýslu, og Oddur Björns-
son, fæddúr í Húnaþingi, höfðu
dvalið í Danmörku fyrir og um síð-
ustu aldamót og kynnzt þar iðn-
fræðilegum kvöldskólum. Þegar
jþeir svo komu hingað til Akureyrar,
sáu þeir að við urðum einnig að
hefjast handa á þessu sviði. Jón
byrjaði á því að hafa teikniskóla
upp á eigin reikning tvo vetur í
röð. En svo hóf Iðnaðarmannafé-
lagið starfsemi sína og má óhætt
fullyrða að þessir tveir menn, Jón
og Oddur, hafi verið aðalhvatamenn
að stofnun skólans, þó auðvitað
margir fleiri mætir menn ynnu þar
að. Oddur var fyrsti skólanefndar-
formaður, samtímis því sein hann
var formaður Iðnaðarmannafélags-
ins lengi fyrst. En fyrstu kennarar
voru: séra Jónas á Hrafnagili í ís-
lenzku og dönsku, Páll Árdal skálct
í fríhendisteikningu, Hannes Ó.
Bergland í reikningi og bókfærsiu
og Jón Guðmundsson í fagteikn-
ingu.
Það er á fundi félagsins 3. apríl
1905, að fyrst er talað um aö stofn-
setja iðnskóla og samþykkt að
sækja um styrk til Alþingis í því
skynL
Þetta sama ár fékk félagið bréf
frá bæjarstjórn Akureyrar, þess efn-
is, að hún sé fús til að lána félaginu
endurgjaldslaust húsnæði handa
skólanum. Og skólinn tók til starfa
í gamla barnaskólahúsinu í nóvem-
ber 1905.
i bókum Iðnaðarmannafélagsins
er ekki margt skráð um skóiahaldið
og lítur út fyrir að það hafi runnið
áfram í rö og næði undir hand-
leiðslu forystumannanna. Það ber
þó brátt á því, að nemendur sæki
skólann slælega. Var rætt um það
sem vandamál á fundi 12. febrúar
1906. Guðmundur Hannesson, sem
þá var hér héraðslæknir og aukafé-
lagi í Iðnaðarmannafél., ber þá
fram tillögu um það, að náð verði
tali af öllum þeim, sem sótt hafi um
inntöku í skólann og þeir látnir
skýra frá ástæðum fyrir því, að þeir
sæki ekki skólann. Ekki er hægt að
sjá hvern árangur þetta hefir borið.
Árið 1908 ér ekkert ininnzt á
skólann í bókum félagsins. Samt er
til skólaskýrsla undurskrifuð að sr.
Jónasi fyrir skólaárið 1908—09 og
ber hún með sér, að nemendur hafa
verið 30 í skólanum. Á annari
skýrslu séra Jónasar sést að árið
áður hafa þeir verið nokkru fleiri.
| /Vppelsínur
20 au ra
15 aura
FÓSt i
Kaupfélag Eyfirðinga.
Nýlenduvörudeild.
30 ára afmæli
Iðnskóla Akureyrar.