Dagur - 22.04.1936, Blaðsíða 3

17. tbl.
DAGUB
67
ræðutími hvers þingmanns, og skal
þá forseti skipta umræðutímanum í
heild sem jafnast á milli fylgis-
manna og andstæðinga máls þess,
sem er til umræðu, án þess, að hann
sé bundinn við, í hvaða röð þing-
menn hafa kvatt sér hljóðs, eða
milli flokka, ef hentara þykir. Á-
kvæði þessarar greinar ná einnig til
ræðutíma ráðherra«.
Páll Zophoníasson, Bjarni Ás-
geirsson og Emil Jónsson flytja á
Alþingi frumvarp um jarðakaup rík-
isins.
Aðalatriði frumvarpsins eru þessi:
»Stofna skal sérstakan sjóð, sem
nefnist jarðakaupasjóður ríkisins.
Tekjur sjóðsins eru:
a) Afgjöld af núverandi þjóð- og
kirkjujörðum.
b) Afgjöld þeirra jarða, sem
keyptar verða eftir Iögum þessum.
Tekjum jarðakaupasjóðs skal
verja til kaupa á jörðum, að upp-
fylltum þeim skilyrðum fyrir jarða-
kaupum, sem Iög þessi setja.
Skilyrði fyrir því, að ríkið kaupi
jörð, eru:
a) Að ekki séu horfur á að jörðin
verði fyrir skemmdum af völdum
náttúrunnar, svo sem vatnsflóðum,
landbroti, o. s. frv., eða að líkur séu
íil þess að hún af öðrum ástæðum
leggist í eyði í náinni framtíð.
b) Að tryggt sé að jörðin byggist
eftir lögum nr. 8, 1. febrúar 1936,
um erfðaábúð og óðalsrétt.
c) Að kaupverðið fari ekki fram
úr þeim fasteignaveðslánum er á
jörðinni hvíla við opinbera sjóði og
lánsstofnanir, og þó aldrei yfir fast-
eignamat. Þó er ríkisstjórninni heim-
ilt að kaupa jarðir, enda þó minna
hvíli á þeim af fasteignaveðslánum
við opinbera sjóði, en nemur sann-
gjörnu kaupverði þeirra, ef tekjur
jarðakaupasjóðs hrökkva fyrir meiri
jarðakaupum en bjóðast samkvæmt
ákvæðum fyrri málsgreinar þessa
stafliðs.
Greiðslum fyrir þær jarðir, sem
ríkið kaupir eftir lögum þessum,
skal að jafnaði haga svo, að jarða-
kaupasjóður tekur að sér greiðslur
áhvílandi fasteignaveðslána í opin-
berum sjóðum, eftir því sem á stend-
ur og um semst við viðkomandi
lánastofnanir
Landbúnaðarráðherra getur falið
sérstökum manni umsjón með jarða-
kaupum ríkisins, eftirlit með þjóð-
og kirkjujörðum, reikningshald
jarðakaupasjóðs, svo og aðrar fram-
kvæmdir er af lögum þessum leiða.
Þrátt fyrir ákvæði laga nr. 8, 1.
febr. 1936, um erfðaábúð og óðals-
rétt, er leyfilegt að byggja jarðir,
sem keyptar eru eftir lögum þessum
1 % hærra en getur í 2. gr. þeirra
laga, meðan á þeim hvíla fasteigna-
veðslán, sem eru svo há, að vextir
þeirra eru hærri en nemur afgjald-
inu, reiknuðu eftir 2. gr. Iaga nr. 8,
1. febr. 1936, um erfðaábúð og óð-
alsrétt.
i greinargerð frumvarpsins farast
flutningsmönnum orð á þessa leið:
»Flestum mun það ljóst, að gegn-
um jarðasölu og jarðakaup hefir
fjármagnið mjög flutzt úr sveitum
landsins til kaupstaða og kauptúna,
og að sama skapi hefir gjaldgeta
þeirra minnkað, sem í sveit búa.
Venjan hefir verið sú, að þeir, sem
hætt hafa búskap og selt jarðirnar,
hafa flutzt búferlum til kaupstað-
anna, með verð jarða og búa með
sér að meira eða minna ieyti, en
þeir, sem við hafa tekið, keypt að
mestu fyrir lánsfé og því orðið veik-
ari stoð í sveitarfélaginu en hinir
voru. Þannig er dæmi til um að á
síðustu 15 árum hefir úr einni sveit
í námunda við Reykjavík flutzt á
þennan hátt um hálf milljón króna
að verðmæti, mest til Reykjavíkur.
Svipaða sögu hafa fleiri sveitarfélög
að segja. AUir munu skilja, hvaða
þýðingu þvílík blóðtaka hefir fyrir
þau sveitarfélög, sem fyrir þessu
verða. Lög frá síðasta þingi um
erfðaábúð og óðalsrétt voru meðal
annars sett til að hindra slíkan fjár-
flutning úr sveitunum í framtíðinni,
og að því sama miðar þetta frum-
varp.
Það má einnig telja ípjög vafa-
samt, að öryggi bænda um búskap-
arafkomu hafi aukizt með hinni
auknu sjálfsábúð. Fjöldi bænda hef-
ir til þessa orðið að yfirgefa jarðir
og bú einmitt af því, að þeir hafa
ráðizt í dýr jarðakaup, og horfurnar
munu vera allt annað en glæsilegar
í því efni eins og sakir standa. Or
þessu er frumvarpinu einnig ætlað
að bæta, að minnsta kosti að ein-
hverju leyti.
Eins og frumvarpið ber með sér,
er ætlazt til þess, að afgjaldi núver-
andi þjóð- og kirkjujarða verði var-
ið til að standa undir kaupunum, og
er það aðallega hugsað þannig, að
með þeim verði greiddur mismunur
á afgjöldum þeirra jarða, er keyptar
eru, og ársgeiðslum af lánum þeim,
er á þeim hvíla og þeim verður Iátið
fylgja við kaupin.
Nú munu afgjöld þjóð- og kirkju-
jarða vera um 90000 kr. Hve mikl-
um hluta jarðarafgjaldanna yrði
varið til jarðakaupa eftir frumvarp-
inu, fer vitanlega eftir því, hversu
mikið framboð verður á jörðum, og
eftir öðrum atvikum, og verður
framkvæmdaratriði í höndum þeirra
stjórnarvalda, sem með málið fara«.
Samvinnan, 2.—3. hefti þ. á. er ný-
komin. Efni sem hér segir: Febrúar
1936, e. J. J., Tveir brautryðjendur, e.
J. J., Nýmæli í byggingarsamvinnu, e.
Ragnar Ólafsson, Indland, e. Harry
Martinson, þýtt af Guðl. Rósinkranz,
Merkilegur iðnaður, e. Guðl. Rósin-
kranz, Geta bændur byggt ódýrar, e.
Þóri Baldvinsson, Albin Johansson
fimmtugur. Heimilið. Kvenfólkið. Böm-
in (ýmsar góðar smágreinar), e. Auði
Jónasdóttur, Þættir úr listasögu IL
(list Egypta) e. J. J. Atvinnulífið 1935,
e. Guðl. Rósinkranz. Utanlands og inn-
an, og fleiri smágreinar eru í ritinu.
Fjöldi mynda prýða það einnig. Er
Samvinnan vafalaust eitthvert læsileg-
asta og bezta tímarit, sem gefið er út
hér á landi, og einnig' það odýrasta.
Ættu því sem flestir að kaupa ritið, og
kynna sér þann boðskap, sem það flyt-
ur.
Heybirgðir bænda í Fnjóskadal eru
nú mjög á þrotum. Eru 3 bændur búnir
að flytja flestar skepnur sínar, fyrir
utan nautpening, vestur yfir Vaðlaheiði
til Svalbarðsstrandar, og hafa fengið
þar húsrúm fyrir féð, og lítilsháttar
hey. Vegna þíðveðra um páskana, hefir
nú komið dálítil jörð á flestum bæjum f
Fnjóskadal, og munu því bændur þar
bjargast framúr, haldi áfram að batna.
Sagt er, að allar skepnur séu hraustar,
þó að þær hafi ekki haft nema litla
gjöf undanfarnar vikur.
Ný fræðslnlög
Svo sem kunnugt er, liggur nú
fyrir Alþingi frumvarp til nýrra
fræðslulaga. Að dómi kennara,
skólanefnda, fræðslumálastjórnar og
margra annara málsmetandi manna,
felast í frumvarpi þessu mikilsverð-
ar umbætur á ríkjandi fyrirkoinu-
lagi, án þess þó að útgjöld aukist
til muna frá því sem er. Reynt er í
frumvarpinu að samræma það, sem
er framkvæmanlegt, og það, sem
er sérstaklega hagnýtt fyrir börn og
kennara, en jafnframt opnast nýjar
leiðir til áframhaldandi þróunar.
Gert er ráð fyrir í frumvarpinu,
að skólaskyldan færist alls staðar
niður í 7 ára aldur, með undan-
þáguheimild upp í 10 ár fyrir sveit-
irnar. Þessi niðurfærsla er fram-
kvæmanleg án þess að bæta við
húsnæði skólanna og án þess að
fjölga kennurum með því að flytja
nokkuð af kennslu yngri barnanna
lengra fram á vorið. Þar sem 7 ára
skólaskylda er þegar komin á, t. d.
á ísafirði, hefir hún reynzt eitt hið
mikilsverðasta framfaraspor fyrir
barnafræðsluna. Og hér í Reykja-
vík, þar sem börnin eru skólaskyld
8 ára, sækir árlega fjöldi fólks um
skólavist fyrir yngri börn, og kvart-
ar sáran, þegar það fær neitandi
svar. Hinir efnaðri kosta börn sín
í einkaskóla, en fátæku börnin
verða óhjákvæmilega fremur útund-
an, og verða oft fyrir þá sök á eftir
jafnöldrum sínum í námi allan
skólatímann.
Þá hefir fyrirkomulag það, sem
frumvarpið gerir ráð fyrir einnig
þann inikla kost, að yngri börnin
hafa minna skyldunám í svartasta
skammdeginu, en að vorinu fá
kaupstaðabörnin skilyrði til að leika
sér á góðum leikvöllum skólanna og
skilyrðí til vikulegra eða jafnvel
daglegra námsferða i nágrenni bæj-
anna í stað rykugrar og sótugrar
götunnar. Það verður sem sé að
ætla, enda gert ráð fyrir því, að
fyrirskipað verði með reglugerð, að
skólarnir starfi að nokkru leyti und-
ir beru lofti að vorinu. Ennfremur
er þess að vænta, að vegna vor-
kennslunnar létti nokkuð á hinum
yfirfylltu skólahúsum kaupstaðanna,
en við það eiga að geta skapazt
bætt skilyrði til skynsamlegra
vinnubragða í skólunum, vetur sein
vor.
Fræðslulagafrumvarpið gerir ráð
fyrir því, að heimavistarskólar komi
smátt og smátt í stað farskóla alls
staðar í sveitum landsins. En bygg-
ing heimavistarskóla er tvímæla-
laust eins og nú horfir, eitt hið
mesta velferðarmál sveitanna og um
leið alþýðumenningarinnar i land-
inu. Það má öllum vera Ijóst, að sú
tíð er úti, þegar hin fjölmennu
sveitaheimili með heimilisiðnaði,
kveðskap, lestri, sagnagerð og söng
lögðu hornsteina að menningarupp-
eldi þjóðarinnar. Það er hvort-
tveggja, að hin fornu menningar-
skilyrði eru að mestu eða öllu úr
sögunni, og að kröfurnar, sem þjóð-
félagið gerir til hvers einstaklings,
eru allt aðrar en áður var.
Farskólarnir geta ekki ráðið bót
á þessu svo að viðunandi sé, til
þess eru starfsskilyrði þeirra allt of
hörmuleg. Mega það höpp teljast,
ef mörg farskólabörn bíða ekki var-
anlegt tjón á heilsu sinni vegna
kyrrsetu í köldum og loftlausum
herbergjum. Eg nefni nærtækt
dæmi. Kennslukona við farskóla
kom fyrir nokkrum vikum heilsu-
biluð til Reykjavíkur. Þekktur lækn-
ir hér í bænum hefir gefið henni
vottorð um að hún þjáist af tauga-
sjúkdómi, er stafi af ofkælingu.
Þetta er aðeins eitt dæmi af mörg-
um um að farkennarar veikist vegna
illrar aðbúðar við starfið. Af börn-
um fara færri sögur, en hver trúir
því, að það séu kennararnir einir, er
þjást og bíða hnekki við þvílík skil-
yrði.
Bygging heimavistarskóla fyrir
öll börn í strjálbýli landsins er eina
viðunandi lausnin á þessu máli. Sú
lausn kostar að vísu nokkurt fé og
átök, en þó eigi meiri en svo, að ef
þjóðin er samtaka og skilur hvað í
húfi er, þá ætti síðasti farskólinn að
víkja fyrir heimavistarskóla eftir
svo sem 10—15 ár. Þess ber að
gæta, að sveitafólkið hefir svo lengf
verið afskipt um fjárframlög til
fræðslumála, að það er fullkomin
réttlætis- og sanngirniskrafa, að úr
þessu misrétti verði bært sem allra
fyrst.
Allmikil og góð reynsla er þegar
fengin af heimavistarskólum hér á
landi. Vagga þeirra er í Árnessýslu,
og eru 3 hinir elztu í Gnúpverja-
hreppi, Biskupstungum og Hruna-
mannahreppi. Ég hefi margt gott um
þessa skóla heyrt og síðast nú fyrir
nokkrum dögum ummæli alþingis-
manna úr Árnessýslu, sem allir eru
skólum þessum kunnugir. Voru þeir
sammála uin, að þessir heimavistar-
skólar hefðu þegar haft þýðingar-
mikil menningaráhrif hver í sinni
sveit. Um hina yngri heiinavistar-
skóla t. d. á Strönd á RangárvöIIum,
í Reykjanesi í N.-ísafjarðarsýslu og
skólann í Axarfirði, er hið sama að
segja. Á öllum þessum stöðum
myndi það vera talið hið mesta ó-
happa- og óhæfuverk, að leggja
skólana niður. Og þó mun þörfin á
föstum skólum sízt meiri á þessutn
stöðum, en í öðrum sveitum Iands-
ins.
Ég hefi hér aðeins drepið á nokk-
ur meginatriði fræðslulagafrum-
varpsins. Kennarastéttin og fjöldi
annara manna víðsvegar um landið
fylgist af áhuga með afdrifum þess
í þinginu og væntir þess að það
verði sem fyrst að lögum í megin-
atriðum.
Sigur&ur Tnorlacius.