Dagur - 09.12.1937, Blaðsíða 2

240
DAGUR
59. tbl.
Sambúð verklýðsfélaga og
samvinnumanna heima
og erlendis.
Á síðastliðnu ári gaf þekktur,
enskur verklýðsleiðtogi út ritling,
er hann nefndi „Why Trade-
Unionists should be Co-operators“
eða: Hversvegna verklýðsfélagar
eiga að vera kaupfélagsmenn. í
þessum ritlingi heldur hann því
fram, að hver sá verklýðsfélagi,
sem ekki sé kaupfélagsmaður,
beri ekki skyn á stefnu og eðli
verklýðsfélagsskaparins. Og hann
færir skýr rök fyrir máli sínu.
Kaupkröfufélögin ein saman eru
aðeins hálfur skjöldur verkamönn-
um í hagsmunabaráttunni. Til
þess að fullkomin skjaldborg sé
mynduð, þurfa verkamenn einnig
að vera kaupfélagsmenn. Því
stefna kaupfélaganna er að end-
urgreiða félagsmönnum sínum
það, er þeir ofgreiða fyrir nauð-
synjavörur sínar, og ella myndi
hafa runnið í vasa kaupmannsins.
Þannig fær verkamaðurinn raun-
verulega meiri vörur fyrir verka-
laun sín hjá kaupfélögunum en
hjá kaumanninum, og kaupfélögin
stuðla á þennan hátt að því ,að
hver beri sem mest úr býtum.
Annað veigamikið atriði er einnig,
að ef einstaklingsframtakið væri
látið ráða óhindrað, þá mundi það
fljótlega hækka vöruverðið um
það er næmi hverri kauphækkun,
er verkamenn fengju, og þannig
varna því, að verkamenn lifðu á
nokkurn hátt betra lífi en áður,
þar eð verðhækkunin gleypti
kauphækkunina. Þar sem kaup-
félögin hins vegar eru orðin ein-
hvers megnug, þá er slíkt athæfi
óframkvæmanlegt, og víðast fer
þannig, að kaupmenn verða að
sigla í kjölfar kaupfélaganna um
verðlag og geta þar um engu
þokað sér í hag.
Þó að þessi ritlingur sé tekinn
hér sem dæmi, þá er hann á engan
hátt nein hrópandans rödd í eyði-
mörkinni, með Bretum. Miklu
fremur er þetta skoðun brezku
verklýðsfélaganna almennt á
þessum málum. Og þar má segja
að sambúðin með samvinnu- og
verklýðsfélögunum sé hin ákjósan-
legasta.
Brezku kaupfélögin telja nú um
8 miljónir félaga, og þau verklýðs-
félög, sem eru innan brezka verk-
lýðssambandsins, munu telja um
3.4 miljónir félagsmanna. Félaga-
tala kaupfélaganna fer hraðvax-
andi, og þetta viðhorf brezkra
verkamanna til samvinnufélag-
anna á þar ekki lítinn þátt í. Þá
hafa verklýðsfélögin og samvinnu-
félögin og sambönd þeirra unnið
saman að lausn ýmsra mála, og á
þingi er samvinna milli fulltrúa
samvinnumanna og verkamanna.
Þetta vinsamlega viðhorf hefir
haldist nú um mörg ár, enda eru
báðar þessar stefnur upp runnar
með Bretum og reynslan, sem
fengist hefir þar, er mest og bezt.
Þó var ekki hjá því sneitt að
skærist í odda milli verkamanna
og samvinnumanna um kaup og
kjör starfsfólks í fyrirtækjum
kaupfélaganna. Árið 1918 var haf-
ið verkfall við þessi fyrirtæki. En
það stóð skamma stund og hefir
ekki verulega kastast í kekki síð-
an. Gæfa Breta var svo mikil þá,
að á oddinum voru hinir víðsýn-
ustu og beztu menn, er sáu og
skildu að harðvítug barátta mundi
eyðileggja hina menningarlegu og
fjárhagslegu þróun, er samstarf
þessara aðila hafði til leiðar kom-
ið.
Verkamenn skipuðu strax nefnd
sinna beztu manna til þess að
semja. Og þeir notuðu þetta um-
boð sitt og gerðu það af sanngimi
og skynsemi. En Bretarnir gerðu
meir en þetta.. Þeir skipuðu 6
menn í nefnd með 6 samvinnu-
mönnum, er taka skyldi til með-
ferðar öll deilumál, er upp kynnu
að rísa milli þessara aðila í fram-
tíðinni. Þetta er stórlega athyglis-
ve.rt atriði og sýnir glöggt, að leið-
togar verkafólksins vildu ekki að
til slíkra atburða drægi aftur, og'
það, að þeir hafa verið þeirrar
skoðunar, að kaupfélögin væru
þáttur úr hagsmunasamtökum al-
þýðunnar, er ekki bæri að taka á
af þjösnahætti af alþýðunni
sjálfri. Þessi nefnd, eða ráð, situr
enn þann dag í dag, að vísu með
öðrum mönnum nú, en þar hefir
alitaf verið hið mesta mannval.
Eáðið (The National Conciliation
Board) hefir tekið til meðferðar
fjölda ágreiningsatriða og óútkljáð
svo að ekki hefir verulega komið
til átaka með kaupfélögunum og
verkamönnum síðan.
. Þannig hefir sambúðin verið í
móðurlandi samvinnunnar og
verklýðssamtakanna, aðalvígi lýð-
ræðisins nú, Bretlandi. Og einmitt
það, að lýðræði og frelsi skuli
ennþá skipa efsta bekk í brezku
þjóðlífi, á ekki að litlu leyti rót
sína að rekja til þess, að þar hafa
menntaðir, víðsýnir og sanngjarn-
ir menn oftast skipað æðsta sess,
en spillingarafla æsingamanna
hefir lítið sem ekkert gætt. í Bret-
landi er svo að segja enginn
kommúnistaflokkur, og því er
rödd fasismans þar svo veikburða
að enginn tekur eftir henni í hinu
daglega lífi.
En nú víkur sögunni heim til
okkar fámenna og langhrjáða
lands. Einnig hér hófust sterkar
hreyfingar alþýðumanna til efl-
ingar sjálfsbjargarmöguleika sinna
bæði til sjávar og sveita. Kaupfé-
lögin og samband þeirra hafa
megnað að umskapa verzlun
landsmanna að miklu leyti á
skömmum tíma. Þau hófu starf
sitt í því eymdarástandi, er verzl-
unaráþján erlendra og innlendra
kauphéðna hafði hér skapað.
Bændur landsins fylktu sér um
félögin og smám saman tókst að
uppræta illgresið og koma verzlun
bændanna í skipulegt og gott horf.
En með stækkun kaupstaðanna
var eðlilegt að starfsvið félaganna
færðist út. Því stefna kaupfélag-
anna hér var hin sama og í Bret-
landi, og að framan er lýst, og al-
þýðan í bæjum og þorpum hér
fór að vakna til meðvitundar um
gagnsemi féleganna.
Á þessum árum hinna stórstígu
framfara, hafði verklýðshreyf-
ingin fengið byr undir báða
vængi. Verklýðsfélögin risu upp
víðsvegar og stofnuðu bráðlega
með sér samband. Háværar kaup-
kröfur fóru þá að bæra á sér og
innan skamms fékk þjóðin að
kenna á verkföllum og öllu, er
þeim fylgir. Verkamönnum við
sjávarsíðuna tókst þá að koma til
leiðar ýmsum kjarabótum sér til
handa, og má segja, að ekki hafi
verið nema sjálfsagt og eðlilegt að
flestar þeirra næðu fram að
ganga.
En undarlega var hljótt um af-
skipti verklýðsforkólfanna af hin-
um helmingi hagsmunasamtak-
anna, — neytendasamtökunum.
Höfuðstaður landsins varð brátt
eitt aðalvígi sósíalista og þar urðu
átökin hörðust, um kaup og kjör,
en Reykjavík átti þá ekkert neyt-
endafélag. Síðar, er Framsóknar-
menn í Reykjavík stofnuðu þar
kaupfélag, lét Alþýðuflokkurinn
sig það litlu skipta, — horfði að-
gerðalaus á kaupmenn og heild-
sala drottna yfir verzlun Reykja-
víkur með þeim árangri, að bær-
inn var talinn einhver dýrasti bær
á Norðurlöndum. Og það er víst,
að á þessum tíma hirtu andstæð-
ingar verkamanna mest af hverri
kauphækkun, með því að hækka
þá verðið á lífsnauðsynjum að
sama skapi í hvert sinn, er þeir
létu undan kröfum sósíalista um
hækkað kaup. Þeir atburðir, er nú
eru að gerast í Reykjavík, þar sem
KRON er að koma því til leiðar,
að verðlag í bænum er að færast
í'skaplegt horf, bera ótvírætt Vitni
um það, hverju hægt hefði verið
að koma til leiðar þar syðra fyrir
mörgum árum síðan, ef Alþýðu-
flokksforustan hefði nokkurntíma
hafizt handa um að skipuleggja
það, að meðlimir verklýðsfélag-
anno. væru einnig kaupfélags-
menn.
Á Akureyri var ástandið dálítið
með öðrum hætti. Bærinn hafði
átt því láni að fagna, að kaupfélag
bændanna við Eyjafjörð hafði
sezt þar að og tók brátt að marka
þá stefnu, er síðan hefir verið
haldin, með þeim árangri, að Ak-
ureyri varð að sínu leyti sérstæð-
ur bær hér á landi, þar eð hann
var talinn einn ódýrasti staður
landsins. Þannig hafa samtök
bændanna við Eyjafjörð fengið
meiru áorkað til hagsbóta fyrir
verkamenn hér nyrðra heldur en
allir stóru mennirnir með stóru
kröfurnar og stóru orðin syðra.
En enda þótt afskiptaleysi Al-
þýðuflokksforustunnar af neyt-
endasamtökunum hafi verið mjög
áberandi til skamms tíma, þá er
þó önnur hlið þessa máls enn
átakanlegri. í Bretlandi hafa
verkamenn gert út valinkunna
menn til þess að jafna ágreinings-
atriði við samvinnumenn. Nefnd-
in hefir starfað í kyrþey og unnið
hið bezta verk í þágu brezkrar al-
þýðu í kaupfélögum og verklýðs-
félögum.
Þar hafa jafnan átt sæti hinir
merkustu menn, má þar t. d. nefna
próf. Harold Laski, sem af hálfu
verkamanna hefir átt sæti í þess-
ari nefnd, en hann er einn af
fremstu mönnum verkamanna-
flokksins á þingi og auk þess
þekktur rithöfundur um þjóðfé-
lagsmál.
Þessi nefnd hefir fullt umboð
til þess að jafna ágreiningsatriðin,
eftir að þeim hefir verið skotið til
hennar af undirnefndum hennar,
sem finna má í hverju héraði, og
hafa undirnefndirnar þá ekki get-
að komið sættum á. Nú liggurþað
í augum uppi hversu mikilvægt
það er, að um þessi mál fjalli
mennj sem til hafa að bera mennt-
un og víðsýni. Skoðunum þeirra
ræður það, sem þjóðfélaginu í
heild er fyrir beztu. Gerðir þeirra
á undanfömum árum hafa ljós-
lega sýnt, að þeir álitu kaupfélög-
in of mikilsverðan þátt í hags-
munabaráttu almennings, til þess
að á nokkurn hátt væri afsakan-
legt eða sæmilegt að fjandskapast
við þau að óþörfu.
Og það er næsta ólíklegt að
þessi samninganefnd brezku
verkamannanna mundi leyfa æs-
■HwnmwnwHiWHi
Jólakerti, slétt og snúin.
Stór kerti, hvít og mislit.
Antik-kerti, margar teg.
Skrautkerti.
Kaupfélag Eyfirðinga.
Nýlenduvörudeild.
iinmmimmimiiiS