Dagur - 19.01.1939, Síða 2

10
D A G TJ R
3. tbl.
Minni gu
(FLUTT Á ÞORRABLÓTI).
I.
Efalaust mun það vera til
hneykslunar strangtrúuðum
mönnum, að kristinn prestur rísi
úr sæti sínu, til að blóta heiðin
goð. En það hefir lengi þótt loða
við okkur Eyfirðingana, sem ein-
kenndi forföðurinn, Helga hinn
magra, að við værum blendnir í
trúnni, og tel eg þetta reyndar
ekki að öllu leyti ljóð á voru ráði.
Sízt af öllu væri hægt að telja það
til trúleysis, að blóta marga guði.
Fremur mætti það kallast hið
gágnstæða. Virðist mér því svo,
að forfaðir vor, Helgi hinn magri,
hafi með því að heita á Þór eða
Krist til skiptis, eftir því sem hon-
um þótti betur við eiga, sýnt sig
að vera trúmann mikinn og ástvin
guða, en hinsvegar færi fjarri því,
að hann væri þröngsýnn eða of-
stækisfullur í trúnni. Og vildi eg
gjama, að þetta einkenni hefðum
vér einnig erft af honum.
Skrifað stendur það að vísu í
lögmáli Gyðinga og þeirra boð-
orðum, að eigi skulir þú affra
guði hafa, og gerðu þeir mikið
veður út af því Gyðingamir, sem
alltaf voru að berjast móti fleir-
gyðistrúnni, að þeirra guð væri
mjög vandlátur eða afbrýðissamur
guð, sem ekki þyldi neina hjá-
guðadýrkun og reiddist henni
ákaflega. En eg ætla, að inn i
þessa miklu afbrýði, sem þeir
eignuðu guði sínum, hafi ofist
snar þáttur af þeirra eigin lund-
areinkennum. Nær sanni fari sú
hugmynd, sem nýja testamentið
gefur oss um guðdóminn, að hann
láti sína sól upp renna yí'h’ vonda
og góða og rigna yfir réttláta og
rangláta. Með þessari lýsingu er
horfin öll afbrýði úr lundarfari
guðdómsins. Hann stendur þar
ekki framar með refsivöndinn á
lofti, eins og mörgum er svo
gjarnt á að hugsa sér, yfir öllum
þeim, sem ekki tilbiðja hinn eina
sanna Jahve Gyðinganna. Bezt
gæti maður trúað því, að slíkur
guðdómur spyrði hreint ekki að
því, með hvaða nafni mennirnir
ákölluðu guði sína, heldur spyrðu
hann hverskonar guðir það væru,
sem þeir tilbæðu, hversu fagrir og
góðir, hversu vitrir og mildir.
Því að í guðshugmyndunum,
sem auðvitað grípa aldrei með
fullum skilningi yfir veruleikann
sjálfan, speglast þó að minnsta
kösti mikið af eðli mannanna.
Þær eru mælikvarðinn á hæðir og
dýptir vitundarlífsins, drauma
vorra og þrár og ímyndunarafl, og
eru að því leyti sannar, sem hið
æðsta og bezta í oss reynist sann-
ara og lífinu samkvæmara og
heilladrýgra, en hitt, sem vér köll-
um illt eða óguðlegt. Það er í
þessum skilningi, sem eg vil mæla
nokkur orð fyrir minni hinna
fornu guða feðra vorra.
II.
Fyrst væri gott að gera sér ljóst
>-# • • • >
ðanna.
á hverju fleirgyðishugmyndirnar
byggjast.
Aliar kynslóðir hafa skilið það,
að þær eru fæddar tiltölulega
vanmáttugar og fávitandi inn í
heim, sem yfirstígur jafnt skiln-
ing þeirra og krafta. Svo mikið
hafa menn þó skilið, að þessi ver-
öld hefir mikla víðáttu, og er hið
mesta völundarsmíð. Þeir frum-
kraftar, sem í tilverunni búa, eru
svo fjölkunnugir og margvísir i
sköpun sinni, að við þeim sjáum
vér ekkert. Þetta er hin fyrsta
ályktun trúarinnar, sem birtist í
öllum trúarbrögðum.
Næsta atriðið verður það, að
gera sér grein fyrir effli þessara
vitsmunaafla, sem skapað hafa
alla hina sýnilegu tilveru og oss
eru snjallari, og fer sú greinar-
gerð eða þær hugmyndir auðvitað
mjög eftir andlegum og vitsmuna-
legum þroska þeirra þjóða, sem
um er að ræða. Hugsum okkur t.
d. grísku guðina, í sólskini Hóm-
erskvæðanna, fagra og íturvaxna
og ásthneigða. í þeim birtist feg-
urðarþrá og listaþroski þessarar
suðrænu þjóðar. Vorir guðir hinir
norrænu eru hinsvegar krafta-
jötnar, vitrir og ástríðuríkir, en
fi'emur stríðlyndir. í því birtist
skapseinkenni víkinganna. Upp-
runalega hugsa mennirnir sér að
hverju einstöku fyrirbrigði nátt-.
úrunnar stjórni sérstakur guð-
dómur. Það eru guðir láðs og lag-
ar, guðir skógar og jarðargróða og
guðir sólar og himintungla. Svo
koma guðir kraftarins, guðir vits-
ins og skáldskapaiáns, guðir stríðs-
ins og guðir ástanna og endurfæð-
ingarinnar. Grikkir og Rómverjar
höfðu guði fyrir allt þetta og 1
vorri fornu goðafræði samsvöruðu
þessum ýmsu náttúrufyrirbrigð-
um guðir eins og: Ægir og Freyr,
Baldur og Þór, Óðinn og Týr,
gyðjurnar Freyja og Iðunn og
svo frv.
Það sem gerist með eingyðis-
trúnni er reyndar aðeins það, að
starfsvið og eðlisþættir þessara
mörgu guða er dregið saman í eitt.
Menn fara að gera sér í hugar-
lund, að hér sé reyndar ekki um
starfsemi margra guða að ræða,
heldur að í einum sönnum guði
lifi og hrærist allar þessar starf-
semdir. Sá guð sé almáttugur, frá
honum sé krafturinn — en það er
starfssvið Þórs. Hann sé alvitur.
Það er starfssvið Óðins, sem úr
Hliðskjálí sá yfir heima alla og
vissi hverskonar speki. Frá hon-
um komi sól og regn, gróður og
uppskera. Það er starfssvið
Freys,- Hann heyri stormsins
hörpuslátt og gerþekki allt sjávar-
djúpið. Það er starfssvið Ægis.
Hann búi í því ljósi, sem enginn
fær til komist. Það eru Breiðablik
Baldurs. Hann sé guð lífsins og
endurfæðingai'innar. Það er verk-
svið þeirra Freyju og Iðunnar.
Þannig má lengi halda áfram
að telja og mun það þá koma í
ljós, að hin heiffnu goff, sem svo
eru nefnd, eiga reyndar flest
heima við hirð guðs almáttugs,
jafnvel Loki, sem er fulltrúi hins
fallna engils. Og á þennan hátt
verður það því mjög réttlætan-
legt, að vér blótum hin fornu goð,
þegar vér sjáum að þau standa
reyndar aðeins sem fulltrúar eða
nafngiftir sérstakra eðlisþátta
guðs allsherjai'. Hinir glæsilegu
guðir fornaldarinnar voru því
ekki aðeins óskabörn ímyndunar-
aflsins og trúarinnar á þeim tím-
um, þeir standa ennþá sem full-
trúar ákveðinna lífssanninda og
ákveðinna hugsjóna, sem vér trú-
um á.
Þegar þess er gætt, að í þessum
guðum persónugerðu forfeður vor-
ir, eins og aðrar þjóðir, aðeins
þau skapandi öfl, er þeir skynj-
uðu hvarvetna að baki tilverunn-
ar, þá er það í sjálfu sér ekkert
annað en hið sama vér gerum, í
vorri guðshugmynd. Það, hvort
guðinn telst einn eða fleiri, skipt-
ir þá ef til vill ekki svo mjög
miklu máli, meðan vér erum enn-
þá komin skammt á veg og lítt
handgengin guðum. í þrenningar-
lærdómi og dýrlingatrú kaþólsku
kirkjunnar bryddir reyndar aftur
á tilhneigingunni til fleirgyðis,
sem oss hefir á öllum öldum geng-
ið svo erfiðlega að losa oss við.
Aðalatriðið er líka það, að skynja
hið guðdómlega, trúa því, að guð-
irnir séu miklir og góðir — og
fagrir, bættu Grikkirnir við. Því
að þeir eru höfundar þeirrar hugs-
unar, sem Emerson setur fram,
að fegurðin sé það stimpilmerki,
sem guð setji á hið góða. Yfir öll-
um draumum trúarbragðanná hef-
ir síðan logað ljós fegurðarinnar.
Villan og heiðnin byrjar þar
fyrst sem guðimir eru grimmir
og ljótir, fylking þeirra er fá-
skrúðug eða þar sem þeir eru
þröngsýnir og ofstækisfullir.
Og það sem unnið var við að
setja þessa guði saman í eitt,
var reyndar fyrst og fremst það,
að þá skapaðist réttari afstaða
þeirra á milli, einn eðlisþátturinn
kom síðar til að yfirgnæfa annan.
Guðshugtakið stækkaði að fegurð
og göfgi, og mennirnir stækkuðu
með því að andlegu víðsýni og
menningu.
III.
Það er jafnvægið og víðsýnið
sem nauðsynlegast er af öllu til
andlegrar menningar. í fieirgyð-
inu liggur fólgin hætta hins
blinda ofstækis og þröngsýni. Þó
að Snorri Sturluson fylki goðum
vorum öllum í hina skemmtileg-
ustu fylkingu, þá var það þó ekki
algengt til forna, að menn tryðu á
guðina á þann hátt eins og ætla
má af Eddu. Lang algengast mun
það hafa veiið, að sumir hafi
dýrkað Þór, aðrir Tý, sumir Frey
eða Óðin og sumir Freyju. Villan
hjá þessum mönnum lá reyndar
aðallega í því, að þeir dýrkuðu
svo mjög einn guðinn, að þeir
gleymdu öðrum.
Og þegar við förum að athuga
málin nánar, þá er þessi villa
reyndar býsna algeng ennþá.
Því að enda þótt svo heiti, að
við séum kristin, þá blótum \áð
samt ennþá hin fornu goð í miklu
víðtækara mæli, en við gerum
oss almennt ljóst. Það er ekkert
að marka hvaða trú vér játum.
Vor raunverulega trú kemur fram
í verkunum. Og í verkumrm trú-
um við á hin heiðnu goð, því mið-
ur ekki eins og vitringurinn
Snorri, og jafnvel naumast eins og
okkar ágæti forfaðir Helgi hinn
magi’i. Villa okkar er sú, að við
erum of einhæf í trúnni. Það eru
ennþá til menn, sem trúa aðallega
á Þór — eða fulltrúa hans á þess-
ari öld, sem vér getum kallað
vélakraftinn. Það erú þeir menn,
sem halda að járnöld hinnýja geti
bætt öll mannanna mein. Það eru
til menn, sem dýrka Óðin, eða
vitsmunina á mjög einhæfan hátt.
Þetta eru vísindamennimir, sem
eyða allri æfi sinni í það, að
kljúfa atómin, eða búa til eitur-
gas. Þá dreymir að vísu um það,
að vitið eitt eða framfarir í vís-
indum megni að færa allt í lag á
jörðinni. En þess má um leið
minnast, að Óðinn hafði það til,
að skjóta geiri sínum niður á jörð-
ina og spruttu þá upp illdeilur og
orrustur. Vísindin eru tvíeggjað
sverð, sem jafn reiðubúið er til
ills eins og góðs. Framfarir í vís-
indum geta jafnt leitt til böls sem
batnaðar, eins og sjá má af hin-
Ljósmyndastofan
i Qránufélagrsgötu 21
er opin frá kl. 10—6.
HVERGI ÓDÝRAR.
Guðr. Funch-Rasmussen.
tnHftmmiHtmg
lnniskór
fyrir karla og' konur
i miklu úrvalí.
Kaupfélag Eyfirðinga.
Skódeildin.