Dagur - 07.05.1942, Qupperneq 2

V
2 DAGUR Fimmtudaginn 7. maí 1942
Hrunadans Alþýðu
flokksins
Líklega eru þess engin dæmi
í víðri veröld, annarstaðar en á
íslandi, að stofnað sé til
grimmilegs innanlandsbardaga
um stjómarskrá ríkis á sama
tíma og heimsstyrjöld geisar.
Þetta hefir Alþýðuflokkur-
inn á þingi gert. Að þessu leyti
mun hann vera ólíkur öllum
öðmm þingflokkum í heimi.
Margvísleg og stór verkefni
bíða úrlausnar í sambandi við
heipsstyrjöldina. Ætla mætti,
að þingfulltrúunum væri fyrst
og fremst um það hugað að
leysa þessi aðkallandi verkefni
þjóðinni til hagsældar. En svo
er ekki um þá alla. Nokkur
hluti þeirra leggur aðaláherzlu
á að stjórnarskránni sé um-
turnað, ný kjördæmi verði
mynduð, hlutfallskosning verði
upp tekin í tvímenningskjör-
dæmum og þingmönnum fjölg-
að. Vitanlegt er, að stjórnar-
skipti og harðvítugar deilur
sigla í kjölfar þessara breytinga,
einmitt á sama tíma og mest á
ríður að allir snúi bökum saman
í ægilegri varnaraðstöðu gegn
aðsteðjandi utanaðkomandi
hættum. En foringjar Alþýðu-
flokksins fara ekki að því. Þeir
skirrast ekki við að kynda ófrið-
arbál um alinnlent málefni, þeir
bjóða Sjálfstæðisflokknum í
þenna Hrunadans með sér. Að
vísu var þetta boð upphaflega
ekki annað en veiðibrella á
Sjálfstæðisflokkinn, en eftir
blöðum hans að dæma mun
hann bíta á agnið og ganga í
dansinn með Alþýðuflokknum.
En hver verða leikslokin í
þessari dansskemmtun þing-
flokkanna? Verða þau hin
sömu og í kirkjudansinum í
Hruna? Sekkur þjóðfélagið í
eymd og volæði vegna flótta
flokkanna frá aðkallandi vanda-
málum?
Þau úrslit verða að lokum á
valdi kjósendanna í landinu.
Þekki þeir sinn vitjunartíma,
getur allt snúizt til betri vegar.
Er ekki ólíklegt, að meiri hluti
þeirra líti svo á, að þýðingar-
meiri verkefni bíði þings og
stjórnar en að kveikja ótíma-
bærar deilur um stjórnarskrána.
Að vísu neitar enginn því, að
stjómarskráin standi til bóta og
þurfi breytinga við að undan-
gengnum nægilegum undirbún-
ingi En þann undirbúning
skortir enn, og hollari eru eng-
ar breytingar, en flaustursleg
afgreiðsla þess máls. Því mega
menn heldur ekki gleyma, að
innan tiltölulega skamms tíma
verða íslendingar að gera
st j órnarskrárbreytingu, þegar
kemur að formlegum skilnaði
við Dani, ef allt fer með felldu.
Og þegar litið er til. þess, að
ekki em nema 8 ár síðan kjör-
dæmaskipuninni var breytt, þá
sýnist ekki nein stórhætta vera
á ferðum, þó að ný breyting í
því efni bíði fyrst um sinn, og
að allt verði látið fylgjant að(
kjördæmamálið og sjálfstæðis-
málið á sínum tíma. Verði hins
vegar kjördæmamálið sam-
þykkt nú á þinginu, fara fram
tvennar kosningar í sumar og
jafnframt nokkurnveginn víst,
að hin mesta ringulreið skapast
um stjórn landsins. Fer þannig
langvarandi tími í kosningahita
og stjórnarskiptariðl. Innan
fárra ára verður svo aftur að
gera stjórnarskrárbreytingu
vegna sjálfstæðismálsins, og
verða þá enn að fara fram
tvennar kosningar.
Framsóknarflokkurinn lítur
svo á, að þessi vinnubrögð séu
ekki aðeins óþörf og andhælis-
leg, heldur beint skaðleg. Þess
vegna ber hann fram á þinginu
rökstudda dagskrártillögu og
leggur til, að milliþinganefnd
verði kosin, er taki stjórnar-
skrána í heild til athugunar og
geri á henni nauðsynlegar
breytingar, er fyrir liggi eigi síð-
ar en að stríðslokum.
Allir gætnir og rétt hugsandi
kjósendur munu fallast á, að sú
leið, er Framsóknarflokkurinn
vill að farin sé í þessu máli, sé
happadrýgri og haldbetri en
Hrunadans Alþýðuflokksins og
Sjálfstæðisflokksins með föður-
landslausa flokkinn í eftirdragi.
Þess verður og að gæta, að við
vitum ekkert, hvaða viðhorf
kunna að skapast, áður stríðinu
lýkur. Enga framtíðar-stjórnar-
skrá er því hægt að gera nú
sem stendur. Það frumvarp,
sem nú liggur fyrir þinginu, er
flaustursverk, sem fleygt hefir
verið inn í þingið, ekki til þess
að bæta stjómskipun landsins,
heldur með það fyrir augum að
hnekkja áhrifum eins stjórn-
málaflokksins, þess flokksins,
sem af mestri alvöru og óhvik-
ullri stefnu hefir beitt sér fyrir
lausn þeirra vandamála, er hin-
ir óvenjulegu tímar hafa knúið
fram.
Það mun vera álit flestra
þANN 3. sept. árið 1783 birt-
ist nýtt heimsveldi, Banda-
ríki Norður-Ameríku, á leik-
sviði mannkynssögunnar. Þann
dag lauk frelsisstríði Ameríku-
manna og friðarsamningar voru
undirritaðir. Með samningum
þessum neyddust Bretar til
þess að viðurkenna frelsi og
fullveldi hins nýja ríkjasam-
bands. Samningsaðiljar völdu
Missisippifljótið að landamær-
um milli landa sinna, og þannig
teygðu nýlendurnar þrettán, er
fyrstar hófu uppreistina gegn
veldi Breta í Vesturálfu, áhrifa-
svæði sitt svo langt í vesturátt,
að landsvæði það, er þær réðu
nú að fullu yfir, var þá þegar
rösklega tuttugu sirmum víð-
lendara en allt fsland. — En
þetta var þó aðeins tiltölulega
hógvær byrjun: í dag ráða
Bandaríkin yfir landsvæði sem
er hér wm bil 97 sinnum *taerra
þroskaðra manna, að stjómar-
skráin eigi að vera hafin yfir að
sæta sífeldum breytingum og
hringli, en að því er stefnt með
frv. Alþýðuflokksins, þar sem
gert er ráð fyrir, að breytingar
á stjórnarskránni séu bundnar
við flutninga manna frá einu
landshomi til annars. Virðist sá
grundvöllur vera nokkuð laus
eða raksandskenndur.
Þó að andstæðingar Fram-
sóknarflokksins sameinist nú
um að kippa úr áhrifum flokks-
ins með stjórnarskrárbreytingu,
þá má benda þeim á, að þetta
er hægra sagt en gert. Vel má
vera og er jafnvel líklegt að
þeim takist að fækka þing-
mönnum flokksins í bili; en
þegar til lengdar lætur er það
ekki augnabliks þingmannatala
Framsóknarflokksins er ræður
áhrifum hans á þjóðmálin, held-
ur er það málefnaleg barátta
flokksins, er þyngst verður á
metunum um það lýkur.
Um þá baráttu ráða and-
stæðingarnir engu. Framsókn-
arflokkurinn heldur áfram
landsmálabaráttu sinni utan við
allan Hrunadans hinna annarra
flokka.
Snurpn-
nólagarn,
FLESTIR SVERLEIKAR,
fyrirliggjandi.
Kaupfél. Eyfirðinga
Járn- og glervörudeild.
en ísland. Sé nú þessarri landa-
aukningu skipt jafnt á þau ca.
160 ár, sem liðin eru síðan hið
unga ríkjasamband kom til
skjalanna, stappar nærri að
Bandaríkjamenn haii bætt við
sig áltka stóru landsvæði og ís-
landi annað hvort ár. Þeirri
hænu mun því sízt vaxa í aug-
um, þótt hún taki annan eins
kjúkling eins og hið verðandi,
Stélíjöðrin og hænurnar sjö.
j^OFTVARNARMERKI munu hafa
verið gefin í Reykjavík á
sunnudaginn var, en sem betur fór
dró ekki, að þvi er vitað verður, til
frekari tíðinda að þessu sinni. Hér í
bænum gekk þó sú saga frá manni til
manns á mánudagsmorguninn, að
sprengju hefði verið varpað á Reykja-
víkurhöfn, og þegar leið að kveldi
voru þær jafnvel orðnar sjö í með-
förunum, og á þriðjudagsmorgun mun
tjónið hafa verið orðið mikið, og loft-
árásin endurtekin á mánudag. —
Fróðlegt væri að vita, hver hefir
gaman af að smíða' slíkar sögur. Tím-
arnir eru sannarlega of alvarlegir til
þess að slíkur leikur sé hættulaus eða
sæmilegur. Nógur mun eðlilegur
kvíði manna og hrelling yfit aðsteðj-
andi ógnum, þótt stórlygarar láti í-
þrótt sína niður falla að sinni á þessu
sviði, og láti sér enn nægjá að tosa
aftan við æru náungans. Virðist ekki
úr vegi, að lögreglan taki sig til og
reki slóðina mann frá manni, unz
komið væri að höfundinum sjálfum,
ef spæjarahæfileikar hennar hrykkju
til, og skyldi hann þá hýddur opin-
berlega — á Ráðhústorgi, réttlátum
mönnum til hugarhægðar, en frænd-
um hans í andanum til „verðugs
skrekks og aðvörunar“.
Kennari o£ lærisveinn?
DOOSEVEZ-T forseti Bandaríkj-
anna hefir lagt tillögur stjómar
sinnar varðandi ýmsar nauðsynlegar
fjárhagslegar ráðstafanir vegna styrj-
aldarinnar fyrir þjóðþingið. Er talið
víst, að þær verði samþykktar. For-
setinn telur nauðsynlegt, til þess m.
a. að koma í veg fyrir hrun og vand-
ræði að styrjöldinni lokinni, að lög-
festa kaup launþega allra og verka-
manna, svo og afurðaverð í landinu,
ennfremur að leggja á háa skatta og
sérstakan stríðsgróðaskatt, taka upp
skömmtun á matvörum og ýmsum
öðrum nauðsynjavörum og nákvæmt
eftirlit með hámarksálagningu verzl-
unarfyrirtækja. Þá eru og einstakling-
arnir hvattir til aukins sparnaðar.
Með þessum ráðstöfunum hyggst
stjórn Bandaríkjanna koma í veg fyr-
ir vaxandi verðbólgu og hrun at-
vinnuveganna. Tillögur forsetans
minna undarlega nákvæmlega á gerð-
ardómslögin sælu hér úti á Islandi
og aðrar dýrtíðarráðstafanir ríkis-
stjórnar Hermanns okkar Jónassonar.
Þar sem það er nú vitanlegt (skv.
upplýsingum alþýðuflokksmanna og
kommúnista að segja), að slíkar ráð-
íslenzka lýðveldi undir væng
sinn, þegar mikið liggur við, og
mundi slíkt því -naumast með
tíðindum talið þar í landi, ef
það stæði ekki í nánu sam-
bandi við aðra og örlagaríkari
atburði á sviði alþjóðamála. —
Bandaríkjamenn eru frægir af
sínum mörgu ,metum‘, og eru þó
sum þeirra talin harla vafasöm.
En í landvinningum hafa þeir
stafánir á ófriðartímum eru algert ný-
mæli, og þekktust hvergi í lýðfrjálsu
landi, fyrr en þeir félagar Hermann
og Eysteinn fundu upp á slíku gjör-
ræði, liggur nærri að álykta sem svo,
að hér hafi Roosevelt gamli þurft að
bregða sér í smiðju til „kollega"
sinna á Islandi og læra af þeim klæk-
ina; virðist því ekki marklaust með
öllu, að forsetinn hefir nú betri að-
stöðu til þess en áður að fylgjast með
stjómarháttum hér og nýmælum ísl.
stjórnarvalda, fyrst hann telur þau
svo mjög til fyrirmyndar. . . . Al-
þýðublaðið segir í lok greinar um
þessar ráðstafanir Roosevelts, þar
sem það minnist á ræðu forsetans, er
hann gerði þjóð sinni grein fyrir til-
lögum sinum: „Forsetinn sagði að
lokum, að nú væri röðin komin að
borgurum Bandaríkjanna að taka þátt
í baráttu siðmenningarinnar fyrir lífi
sínu“. — Hvenær skyldi röðin koma
að Alþýðuflokknum og kommúnist-
um, að þeir læri að skammast sín?
Hvorum þeirra skal nú trúa?
JJANNES á horninu ræðir í Alþýðu-
blaðinu um verkafólksekluna og
vandræði þau, er af henni fljóti. Seg-
ir þar m. a.: „Það er mikið kvartað
yfir því um þessar mundir, að til
stórkostlegra vandræða horfi með að
fá starfsfólk til nauðsynlegra verka.
Er nefnt sem dæmi, að ekki sé hægt
að fá nægilegt starfsfólk í sjúkrahús-
in, og t. d. á Kleppi sé ástandið þann-
ig, að ekki sé hægt að taka heila,
nýja, fullgerða deild til afnota, vegna
þess að starfsfólk vantar, og þó bíða
sjúklingar eftir rúmi. Þá er vitað, að
mjög er nú þegar óskað eftir fólki til
landbúnaðarstarfa, en ekki lítur út
fyrir, að það fáist, nema þá ef til vill
að litlu leyti“. — Kveður hér við
annan tón en hjá „kollega" Hannesar,
„Alþýðumanninum" hér í bæ. S. 1.
þriðjudag er að heyra á blaðinu, að
allt tal um skort á vinnukrafti í land-
inu sé ómerkt hjal, enda muni sízt
nokkur vandræði af því stafa. Öll
opinber afskipti af þeim málum séu
því öldungis óþörf, og til þess eins
ætluð að gera verkalýðnum bölv-
un, því að stjórnarvöldin „hrökkvi
við, þegar ekki eru lengur tveir eða
fieiri menn um hvert handarvik".
„Ráðningabras Búnaðarfélagsins
reyndist óþarft“. — „S. 1. sumar fóru
allir, sem vildu, úr Bretavinnunni",
segir blaðið, „bæði til sjós og í kaupa-
vinnu, með góðu samþykki yfir-
rnanna" (sér eru nú hver gæðin!) —
„Og þegar- verkamennirnir komu af
sett heimsmet, sem ekki verður
véfengt.
jyjENN skyldu nú ætla, að
þjóð þessi sé mjög herská,
og því verður heldur ekki neit-
að, að Bandaríkjamenn hafa
háð fjórar styrjaldir, síðan frels-
isstríðinu lauk — og ávallt bor-
ið sigur af hólmi að Iokum.
Sennilega hafa þessar stað-
reyndir skapað orðtakið „hin
ameríska alríkisstefna" (im-
perialismi), sem ýmsir hafa
borið sér svo mjög í munni nú
upp á síðkastið. En þess ber að
geta, að þessar fjórar styrjaldir
hafa þó samtals staðið aðeins í
fimm ár, og má í því sambandi
minna á það, að frændur okkar,
Svíar, er naumast verða þó sak-
aðir um nokkra alríkisstefnu (á
seinni öldum a. m. k.) hafa á'
þessu sama tímabili háð stríð í
sjö ár samtals, en Þjóðverjar
BANDARÍKI NorSur-Ameríku, stórveldi hins nýja heims, hafa háð
margar styrjaldir, en fæstar þeirra hafa þó kostað blóðsúthellingar
eða mannfórnir heldur — dollara. Við íslendingar munum flestir
fremur ófróðir um sögu hinnar nýju, voldugu sambýlisþjóðar okkar,
sem ætla má að við munum eiga miklu nánari mök við eftirleiðis en
verið hefir fram að þessu. — í eftirfarandi grein, sem styðst að
mestu við heimildir í merku sænsku vikuriti, er gerð nokkur grein
fyrir aðferðum Bandaríkjamanna, er þeir heyja styrjaldir, á sína vísu.