Dagur - 17.09.1942, Blaðsíða 2

DAGUR
Fimmtudaginn 17 september 1942
2_________
Yasaþjófur.
Alveg óbærilegt myndi mönn-1 ina janúar, febrúar og marz og
um þykja við það að búa, ef
enginn gæti verið óhultur með
peninga sína fyrir slungnum
vasaþjóf, er gengi mitt á meðal
vor og tæmdi pyngjur manna
dags daglega. Þá myndi ekki
standa á háværum kröfum al-
mennings um að þjófurinn yrði
handsamaður, settur í fjötra og
gerður óskaðlegur. Og vafalaust
myndu þeir, sem völdin hafa,
bregðast vel við þeim kröfum.
En nú er einmitt svo ástatt,
að slíkur vasaþjófur er á ferð-
inni um allar byggðir landsins,
jafnt til sjávar og sveita, og er á
góðum vegi með að gera fjölda
manna að öreigum. Þessi skæði
þjófur birtist að visu ekki í per-
sónugervi nokkurs rnanns. Hann
birtist í bylgju hraðvaxandi dýr-
tíðar, er flæðir hratt yfir landið.
Afleiðingarnar hennar verða á
þann hátt, að kaupmáttur krón-
unnar dvínar smátt og smátt, og
ef þessu heldur áfram lengi enn,
stefnir að því, að peningaeign
manna verði verðlaus. Það er
hinn háskalegi vasaþjófur, sem
leyft er að leika lausum hala,
sem hér er að verki.
Hvað segja sparifjáreigendur,
er með iðni og ástundun hafa
dregið saman fé með súrum
sveita sér til hagsbóta í framtíð-
inni, þegar þeir sjá það smá-
gufa upp og verða að engu? Og
hvað segja yfir höfuð allir viti
bomir menn um þessa þróun?
Það er kapphlaupið um stríðs-
gróðann, sem hrundið hefir þess-
ari þróun af stað og heldur
henni við, annarsvegar síauknar
kaupkröfur, hinsvegar hækk-
andi verðlag lífsnauðsynja. Hver
bylgjan ríður yfir af annari,
stöðugt hærri og hærri, þar til
síðustu holskeflurnar sópa öllu
með sér niður í hyldýpi eyði-
leggingarinnar.
Menn virðast nú vera farnir
að fá augun opin fyrir því, að
almennt fylgir enginn gróði
þessu taumlausa kapphlaupi
milli kaupgjalds og verðlags.
Verkamaðurinn rekur sig á það,
að tvöfalt hærra kaupgjald skap-
ar honum ekki betri lífsskilyrði,
þegar allar lífsnauðsynjar tvö-
faldast einnig í verði. Framleið-
andinn fær einnig að reyna hið
sama fyrir sitt leyti. Niðurstað-
an verður aðeins sífallandi verð-
gildi peninganna, sem að lokum
leiðir til fullkominnar upp-
lausnar og öngþveitis.
Fyrir ári síðan flutti Eysteinn
Jónsson, í samráði við Fram-
sóknarflokkinn, tillögur á Al-
þingi um stöðvun dýrtíðarinnar
með löggjöf og ýmsum hliðar-
ráðstöfunum. Sjálfstæðisflokk-
urinn hallaðist raunar á sömu
sveif, en kiknaði þó þegar til
kom, vegna áhrifa frá krötum
og kommúnistum. öll sú saga
er svo kunn, að hana þarf ekki
að rekja hér. Þegar „frjálsa leið-
in“ hafði reynzt ófær, hurfu
tveir stærri flokkarnir að því
ráði að setja gerðardómslögin.
Þessi löggjöf hafði ómótmælan-
lega þær verkanir, að dýrtlðin
jitöðvaðist f 18S stigum mánuð-
komst niður í 182 stig í apríl.
Ef að haldið hefði verið áfram
með röggsemi og festu að nota
gerðardómslögin til þess að
hamla gegn vaxandi dýrtíð, eru
því allar líkur til, að það hefði
tekizt. Þetta var líka skoðun hins
nýja forsætisráðherra, Ólafs
Thors. í útvarpsræðu 19. maí í
vor sem leið mælti hann m. a. á
þessa leið:
„Gerðardómslögin verða sam-
þykkt“. Og hann bætti við:
„Lögin verða framkvæmd“.
Fyrra atriðið var staðið við.
Lögin voru samþykkt. Síðara at-
riðið, sem iriestu máli skipti, var
svikið. Lögin voru ekki fram-
kvæmd og síðan afnumin.
Menn hafa rekið sig á það
fyrr, að það er ekki gott að
treysta á loforð Ólafs Thors og
ýmsra annarra sjálfstæðismanna.
Hitt er þó allra naprast, að
eftir því sem Gunnari Thorodd-
sen og Morgunbl. segist frá, hafa
sjálfstæðismenn samþykkt lögin
með það fyrir augum að fram-
kvæma þau ekki. Þessar málpíp-
ur Sjálfstæðisflokksins halda
því sem sé fram, að fyrirsjáan-
legt hafi verið, áður en gengið
var til fullnustu frá gerðardóms-
lögunum, að þau væru ekki
framkvæmanleg, vegna þess að
þau hefðu verið brotin í stórum
stíl. Sé það rétt, að sjálfstæðis-
menn hafi litið á þenna veg á
lögin, þá liafa þeir samþykkt
þau með svik í huga. Liggur þá
nærri að ætla, að hér hafi aðeins
verið um kosningabeitu að ræða
gagnvart þeim, er legðu trúnað
á, að framkvæmd laganna kæmi
að gagni. En allt er þetta frem-
ur ótrúlegt, og Gunnar og Mbl.
bera ábyrgð á því með fleipri
sínu, ef Sjálfstæðisflokknum
eru gerðar getsakir, sem hann á
ekki skilið.
Allar röksemdir fyrir því, að
gerðardómslögin voru ekki
enska skáldið Henry Fielding
skikkanlegan sveitaprest reiða
níu bindi af hugvekjum sínum í
þverpokum til höfuðborgarinn-
ar í þeirri vísu von, að þar muni
hann geta selt bókaútgefendum
hið dýrmæta ræðusafn til prent-
unar fyrir minnst hundrað ster-
lingspund. Vonbrigði allmikil
urðu það hinum góða manni, er
honum varð peningafátt á leið-
inni, að verða þess var, að eng-
inn hóteleigandi vildi taka bindi
af ræðum hans að veði fyrir
einni næturgisting, hvað þá
meira. Þetta hugði hann þó stafa
af fávizku einni. Hitt fékk hon-
um fyrst óumræðilegrar undrun-
ar og því næst stórrar sorgar,
þegar bóksalinn sjálfur fræddi
hann á því, að prédikanir hans
væru ekki eyrisvirði, því að
marKjiðurirm v*ri þegar yfirfull-
framkvæmd og síðan afnumin,
er óframbærilegur hégómi. Það
vita allir, að mörg lög eru brotin
meira og minna, án þess nokkr-
um detti í hug að hætta við
framkvæmd þeirra eða afnema
þau. Benda má t. d. á hegningar-
lögin. Þau eru víst æði oft brot-
in, en ekki hefir enn komið fram
uppástunga um að afnema þau
vegna brotanna. Þannig mætti
lengi telja.
Önnur viðbáran er sú, að
gerðardómslögin hafi verið ó-
framkvæmanleg, af því að Vil-
hjálmur Þór hafi sagt af sér
störfum í gerðardómnum. Mað-
ur kom þó í manns stað í dóm-
inn og það ekki af verri endan- i
um, en hátt gera sjálfstæðismenn
V. Þór undir höfði, er þeir telja,
að framkvæmd laga standi og
falli með starfi hans.
Allra fráleitust er þó sú firra
sjálfstæðismanna, að Hermann
Jónasson eigi sök á því, að gerð-
ardómslögin hafa reynzt ófram-
kvæmanleg. Þetta á að hafa
gerzt með þeim hætti, að H. J.
hafi í útvarpsræðu livatt lands-
lýðinn til óhlýðni við lögin og
hafi liann ekki látið segja sér það
tvisvar og tekið að kubba þau í
sundur samkvæmt fyrirmælum
Hermanns. En þau voru á þessa
leið:
„Varnargarðurinn gegn ógæfu
þjóðarinnar er brotinn*'. Hvers
vegna skyldu sjómenn á vélbáta-
flotanum ekki krefjast sömu
þóknunar og hinir? Hvers vegna
skyldu embættismenn ríkisins
sitja hjá, þegar aðrir leggja út í
hið mikla kapphlaup? Hvers
vegna skyldu húseigendur og
aðrir fasteignaeigendur ekki
hugsa til þess að hækka tekjur
sínar? Er nokkur von til þess, að
bændur sætti sig við, að kaup-
gjald þeirra sé bundið með lög-
boðnu afurðaverði? Sú stefna,
sem stjórnin lét ginna sig til,
miðai' óðfluga að tortímingu
fyrir alla“.
Eins og sjá má á þessum um-
mælum Hermanns Jónassonar,
er hann að sýna fram á afleið-
ingamar af ráðlagi stjórnar-
ur og guðsorðabækur sama sem
óseljanlegar.
Þá féll hin hreinhjartaða sál í
stafi. Aldrei hafði honum dottið
það í hug, að menn létu sér um
annað meira hugað en sáluhjálp
sína. Hann hafði talið það sjálf-
sagðan hlut, að allir hugsuðu
um það framar öðru, hvernig
þeir mættu vanda líferni sitt og
leita guðsríkis og hans réttlætis.
En að þessu áttu hinar guðræki-
legu hugleiðingar að miða.
Fyrstu prentsmiðjurnar hér á
landi störfuðu nær eingöngu í
þarfir guðfræðinnar. Guðbrand-
ur Hólabiskup lét um sína daga
prenta biblíu, sálmabók og grall-
ara, og mikinn sæg annarra
guðsorðabóka og andlegra fraeðí-
Skýringar, eftir Ásmund
Guðmundsson. Reykja-
vík 1942.
í einni af sögum sínum lætur
BENJAMÍN KRISTJÁNSSON:
Því ekki Matthíasarkirkja?
pG er einn af þeim, sem undraðist
nafngift þá, sem Akureyrarkirkja
hlaut að lokum. Ég hafði bæði heyrt,
og enda gengið að því sem sjálfsögð-
um hlut, að hún yrði kend við séra
Matthías, þennan andans jötun, sem
þar að auk var þjónandi prestur
safnaðarins til langframa, og eins og
föng stóðu til, óskabarn þessa bæjar-
félags. Ég er þess vegna þakklátur
H. J. M. og ritstjórn Dags fyrir að
innleiða þetta mál, og ég tel það svo
mikilsvert, að ekki megi ske að bejtt
verði við það eftirlætis hergagni
númennskunnar, þögninni. Þótt ekki
sé tjl annars en sýna eftirkomendum
okkar það syart á hvítu, að við í nú-
tíðinni höfum ekki verið alveg stein-
bljndir fyrir því, hver Matthías
Jochumsson var.
JJINSVEGAR er líklega alveg ó-
tímabært að ræða þetta mál eða
gera yfirleitt nokkra gangskör að því,
fyrst og fremst vegna þess, að ég geri
innar í dýrtíðarmálunum. Nú er
það komið í Ijós, að hann sá
þetta öldungis rétt. Afleiðing-
arnar eru fram komnar, eins og
hann sagði fyrir, að þær yrðu.
En þá snýr ólafur Thors og
Morgunblaðið vörn sinni upp í
það, að sá, sem sýnir frarn á af-
leiðingar einhvers óhappaverks,
eigi sök á afleiðingunum, en
ekki sá, sem óhappaverkið
framdi. Samkvæmt þessari ný-
stárlegu og eindæma rökfærslu
átti Kristur sök á eyðileggingu
Jerúsálemsborgar, af því að
hann sagði hana fyrir.
Allar eru þessar rökfærslur
sjálfstæðismanna barnaskapur
einn og fádæma þvættingur. Sú
eina og rétta orsök til þess, að
íhaldsstjórnin hætti að fram-
kvæma gerðardómslögin og af-
nam þau, er sú, að lífvörður
stjórnarinnar, foringjar komm-
únista og Alþýðuflokksins, vildu
hafa það svo. Þeir heimtuðu, að
ekki ráð fyrir að neitt kenningarnafn
festist við kirkjuna á meðan hér er
ekki nema um eýxa kirkju að ræða,
hvörki Pálsnaúúð og því síður Matt-
híasar, því að það er svo skammt síð-
an hann dó.
Annars tel ég það með kaldhæðn-
ustu bröndurum, að láta sér koma til
hugar að Reykvíkingar hefðu farið
að sækjast eftir að reisa Hallgríms-
kirkju réttum 20 árum eftir andlát
hans. Nei. íslenzkt tómlæti líður ekki
slíkt. Eins og nú er högum háttað, er
eina leiðin til svo skjótrar viðurkenn-
ingar að tflheyra einhverri meirihátt-
ar klíku þar syðra — og til þess eru
menn með innræti Hallgríms og
Matthíasar allra manna ólíklegastir
— og láta hana hossa sér lifandi og
dauðum undir einhverju yfirskyni, en
auðvitað í þeim eina tilgangi að særa
þann eða þá, sem stóðu utan við klík-
una og lama þannig athafnaþrek
þeirra. Með þetta í huga hljómar það
ósanngirni næst að ætlast til þess,
að við Akureyrjngar förum að kenna
helgidóm okkar við Matthías, sem
mörg af okkur hafa baoði séð og
heyrt
%
íslendingar erum nú einu sinni
svona, mér liggur við að hugsa,
hvert einasta okkar meira og minna,
og höfum að líkindum alltaf verið
svona. Og það er öldungis tilgangs-
laust fyrir okkur annað en að viður-
kenna þennan hættulega þjóðarsjúk-
dóm okkar einlæglega og þrjózku-
laust, og hugleiða jafnframt að í þess-
um þverbresti þjóðareðlisins liggur
hinn grafni hundur flestra, að ég ekki
ákveði allra okkar ávirðinga og ófam-
vasaþjófurinn fengi að ganga
laus. Stjórnin hlýddi.
Síðan hefir dýrtíðin komizt í
algleyming og það svo geigvæn-
lega, að hún skýtur Alþýðu-
flokknum skelk í bringu. Fram-
sóknarflokkurinn er þess reiðu-
búinn að hefja björgunarstarf
og bjarga því, sem bjargað verð-
ur, þó að of seint sé gengið að
því verki. En það björgunarstarf
verður fram að fara með sam-
vinnu flokka.
' i m i iwiii i w mnii hi iii i ni'ii ii
rita, er hann breiddi út meðal
landslýðsins „til að gleðja hjarta
og hugskot manna“ og til að út-
rýma „trölla- og fornmannarím-
ur, Afmorsvísum háðs og hug-
móðsvísum og öðrum ljótum
kveðskap", er tíðkaðist meðal al-
mennings.
Þá var og prentsveran eigi
notuð til annars fremur á þessu
landi en að boða fagnaðarerind-
ið. Nú er öld snúin og aðra leið
búin en þá var.
í öllu því steypiflóði af bók-
um og tímaritum, sem hellt er
yfir þjóðina á vorum dögum,
gætir hverfandi lítið guðfræði-
legra bókmennta. Stórar og dýr-
ar bækur eru gefnar út um ýms-
ar merkispersónur mannkyns-
sögunnar, allt frá Maríu Stúart
óg niður til þcrnu Hitlers, sem
menn þyrpast til að kaupa og
lesa. En síður þykja það áhuga-
verð tíðindi, þó út komi bækur
um spámenn og spekinga, eða
Joar sem rætt er um helgar ritn-
ingar, enda ber það sjaldan við
nú orjjSið að út komi nýtileg bók
um guðfræðileg efni. Slíkum
bókum er og jafnan valinn við-
hafnarlaus staður í hillurn bók-
salanna, því að fáir eru þeir, sem
spyrja eftir þeim.
Þó mun sá gamli og góði sið-
ur naumast vera lagður niður
ennþá að fullu og öllu, að gefa
börnum nýja testamentið í ferm-
ingar- eða afmælisgjöf. Annað
mál er það, hversu oft bók þessi
er tekin niður af hillunni, til
Jaess að vera lesin ofan í kjölinn.
Þarf þó engum að blandast hug-
ur um það, að lítt muni trúar-
bókin að gagni koma, sé hún
einungis höfð að hilluprýði og
látin rykfalla á meðan.sálin er
nærð á glæpasögum sönnum og
lognum. Ástæða er til þess, að
mönnum eru tiltækari ræn-
ingjasögur en nýja testamentið.
Meiri hugsun og skilning þarf