Dagur - 02.10.1942, Blaðsíða 2

2
DAGUR
Föstudagur 2. október 1942
Rokkrar staðreyndir í
dýrtíðarmálunum.
FRAMSÓKNARFLOKKURINN EINN HEFIR ÞORAÐ AÐ
HALDA UPPI SÓKN GEGN VAXANDI DÝRTÍÐ.
Hinir flokkarnir þrír hafa allir brugðizt skyldum sínum við
þjóðfélagið af ótta við atkvæðatap.
Þess vegna nálgast nú hrun og eyðilegging hröðum skrefum.
Á aðalþinginu 1941 fékk
Framsóknarflokkurinn sam-
þykkta fyrstu löggjöfina, sem
sett var um dýrtíðarmálin. Sjálf-
stæðismenn og Alþýðuflokks-
menn töldu sig lögum þessum
lylgjandi.
Það kom fljótt í ljós, eftir að
þi'ngi lauk, að báðir þessir flokk-
ar sátu á svikráðum við fram-
kvæmd dýrtíðarlaganna. Þeir
\ eigruðu sér við að gera nokkrar
þær ráðstafanir, sem snertu hags-
muni þess fólks í landinu, er þeir
hugðust að leita kjörfylgis hjá.
Sjálfstæðismenn stóðu gegn allri
tekjuöflun til þess að sporna við
dýrtíðinni, svo sem útflutnings-
gjaldi a£ fiski, er seldur var með
stórgróða úr landi. Alþýðu-
(lokksmenn stóðu á móti öllum
ráðstöfunum, er snertu launa-
stéttirnar í landinu. Tóku þeir
þegar í upphafi þá fáránlegu af-
stöðu, að auðvelt væri að stöðva
dýrtíðina, án þess að nokkuð
væri skipt sér af kaupgjaldinu í
landinu.
Sumarið 1941 beittu ráðherrar
Sjálfstæðisflokksins sér móti
framkvæmd dýrtíðarlaganna, svo
að þau komu ekki að nokkru
gagni, en dýrtíðin fór æ vaxandi.
Á þessum tíma kom það í ljós, áð
engin tök voru á að.hamla gegn
verðbólgunni, nema að ríkis-
stjórnin gæti haft hemil á öllu
kaupgjaldi og verðlagi innan-
lands. Sjálfstæðismenn lokuðu
ekki með öllu augunum fyrir
þessum sannindum og hétu því
fylgi sínu við nýjar ráðstafanir
og töldu nauðsynlegt að kveðja
saman aukaþing haustið 1941.
Alþýðuflokkurinn átti að keppa
við kommúnista um kjörfylgi
\erkalýðsins, en kommún-
istar voru ráðnir í því að gera
allt tortryggilegt, sem Alþfl.
legði til málanna, og yfirbjóða
flokkinn í hvívetna.
Af ótta við þessa samkeppni
um kjörfylgið ákváðu Alþfl,-
menn að skerast úr leik í dýrtíð-
armálunum og berja það blákalt
fram, að enga nauðsyn bæri til
að hafa nokkra íhlutun um
kaupgjaldið í landinu, en hitt
væri höfuðnauðsyn, að verðfesta
innl. afurðir og þá fyrst og
fremst landbúnaðarvörur.
Þegar svo málið kom til um-
ræðu í ríkisstjórninni, snerust
Alþýðufl.menn gegn heildarað-
gerðum í því af hræðslu við sam-
keppni kommúnista um kjör-
fylgi, en þá fóru Sjálfstæðismenn
einnig að digna vegna kjós-
< ndahræðslu. Afleiðingin varð
•ú, sem frægt'er orðið, að þegar
aukaþingið kom saman 1 fyrra-
liaust, til þess að samþykkja nýja
i’ýrtiðarlöggjöf, suenist Sjájf-
stæðismenn gegn öllu því, er
þeir höfðu áður heitið stuðn-
ingi, en þóttust hafa fundið ann-
að snjallræði: að semja við
verkamenn og bændur um að
allt kaupgjald og verðlag skyldi
haldast óbreytt.
Um þessar mundir fóru Sjálf-
stæðisfl.menn og Alþfl.menn að
keppast um yfirlýsingar þess
efnis, að grunnkaupshækkanir
væru ekki framundan. Fram-
sóknarmenn sáu strax, að vegna
kapphlaupsins um fylgi verka-
manna var ógerningur að koma
við samningum um, að grunn-
kaup skyldi haldast óbreytt. Þess
vegna töldu þeir lögbindingar-
leiðina óhjákvæmilega, ætti
nokkur árangur að nást. Frumv.
Framsóknarmanna var engu að
síður fellt af Alþýðufl.mönnum
I.
Andvari 1941 birtir grein
Bjarna prófessors Benediktsson-
ar, með þessari fyrirsögn:
„Ályktanir alþingis 1941“.
Umræðuefnið í þessari grein
er ákvarðanir þingsins um kosrn
ingafrestun og sjálfstæðismálið.
í inngangi að meginefninu
segir höf.:
„. . . . Að átta sig á, að við
framkvæmd laga verður oft að
hafa, í huga fyrirvara, sem lög-
gjafinn þegir um, en þó ber að
taka fram yfir bein fyrirmæli
hans. Að skilja, að réttinn ber að
meta meira en lögin, að lögin
eru einungis ein, en að sjálf-
sögðu hin helzta heimild réttar-
ins, og verða því að þoka fyrir
honum, ef þau rekast á hann‘‘.
Þannig telur hann að sveigja
megi lögin til samræmis við lífið
sjálft, og um leið leitast við að
bægja vild valdhafa frá, eða því,
að algert handahóf ráði niður-
stöðum.
Þessi fyrirmæli eru skýr, það
sem þau ná. En hér virðist mér
birtast óskráður fyrirvari, sem
undirstaða þessara reglna; sá fyr-
irvari, að þessi leið sé þeim ein-
um heimil, er hlotið hafa dóm-
greind og drengskap að vöggu-
gjöf, og síðan lögfræðiþekking
til viðbótar, ella geti reglurnar
orðið sem biturt vopn i óvita
höndum.
Höfuðröksemdirnar fyrir ágæti
kosningafrestunarinnar eru þess-
ar:
Fullveldi íslands hefir verið
skert með tilkomu erlends setu-
liðs. Herlög verða yfirsterkari ís-
lenzkum lögum, ef í odda skerst.
Með kosningunum er stofnað til
aukinnar hættu um íhlutun
setuliðsins, vegna þeirrar ólgu í
hugarfari fólUins, seiri þppr n?
og Sjálfstæðism. Eftir tvöföld
brigðmæli Sjálfstæðism. í dýrtíð-
armálunum, sagði Hermann
Jónasson af sér fyrir ráðuneytið,
þar sem Framsóknarfl. vildi ekki
bera ábyrgð mála eins og komið
var. En flokkar þeir, sem að því
stóðu að fella lögbindingarfrv.
Framsóknarm., svikust þá undan
þeirri þingræðisskyldu að bera
ábyrgð gerða sinna og mynda
stjórn saman. Blasti þá ekki ann-
að við en þingrof og kosningar
um miðjan vetur. Þjóðstjórnin
varð því að taka aftur við völd-
um til bráðabirgða fram að
næsta Alþingi.
Um næstu áramót eftir þetta
kom það í ljós, að ýms verklýðs-
félög og þá einkum félög iðn-
lærðra manna bjuggust til að
knýja fram miklar grunnkaups-
hækkanir. Var þá fyrirsjáanlegt,
að dýrtíðarskriðan var komin af
stað á nýjan leik, en ekki séð,
hvar hún myndi stöðvast, ef ekk-
ert væri aðgert. Leizt þá Sjálf-
stæðismönnum ekki á blikuna,
viðurkenndu að Framsóknar-
menn hefðu haft rétt fyrir sér og
féllust á að gefa út bráðabirgða-
lög um gerðardóm í kaupgjalds-
og verðlagsmálum.
Forkólfar verkamanna vildu
hins vegar ekkert annað en ófrið
og kyntu undir kröfum um
grunnkaupshækkanir, þó að þeir
(Framhald á 3. síðu).
hafa í för með sér, og — „hlýtur
að leiða til algers ófarnaðar á
tímum sem nú“. — Persónufrelsi,
prentfrelsi og fundafresli mundi
verða takmarkað, en þá geta
meginákvæði stjórnarskrárinnar
ekki notið sín, „. . . . og án
þeirra yrðu kosningar einskis
verður skrípaleikur valdhaf-
anna“. — Þeir, sem óttast for-
dæmið, er kosningafrestunin
skapar, „. . . . gera sér eigi grein
fyrir, að hið hættulega fordæmi
væri þvert á móti að láta kosn-
ingar fara fram, án þess að for-
sendur stjórnarskrárinnar væru
fyrir hendi“.
„Stjórnarskráin sjálf heimilar
ekki kosningafrestun. En utan
hennar og ofar henni er réttar-
regla, sem heimilar hana. Alvið-
urkennt er, að nauðsyn brýtur
lög. Án vafa var frestunin heimil
að réttum lögum. . . . og stjórn-
málanauðsyn slík, að beina rétt-
arskyldu nálgast".
II.
Þannig hugsaði og talaði pró
fessor Bjarni fyrir einu ári. —
Hér er ekki svikizt um að leiða
fram rök. En ef að rök eru dreg-
in út frá skökkum forsendum, þá
liggur leiðin út í hött.
Röksemdaleiðslan öll — og svo
niðurstaðan — byggist á grun.
sem að vísu er ekki ástæðulaus:
þeim grun, að erlenda setuliðið,
og hernaðarframkvæmdir, muni
miflá rðlilegsm gang kn^r.inga,
Svíar halcla tryggð við lýðræðið.
TTRSLIT nýafstaðinna bæja- og sveita-
W stjórnakosninga í Svíþjóð, ásamt kosn-
inga til efri deildar 'þingsins, sýna
glöggt, að frændur vorir þar austan hafs,
hafa ekki hug á að breyta til um þjóð-
skipulag og hverfa frá lýðræðinu. Flokk-
ar þeir, er staðið hafa saman að rlkis-
stjðrn þar í landi, hlutu 94% greiddra
atkvæða. Kommúnistar, er voru eini
stjórnarandstöðuflokkurinn við kosning-
arnar á þessum örðugu tímum, juku stór-
urn minna við fylgi sitt en búizt hafði
verið , við; var þó aðstaða þeirra ó-
venjulega sterk, þar sem þeir voru einir
um þá hitu að gagnrýna gerðir stjórnar-
innar, sem ávallt hljóta þó að vera mis-
jafnlega þokkaðar á vandræðatímum sem
þessum og koma hart niður á mörgum.
Kommúnistum hér varð ókvæða við, þeg-
ar ríkisútvarpið notaði málfrelsi sitt til
þess að skýra frá þvf, samkvæmt upp-
lýsingum fréttaritara síns í Stokkhólmi,
að nazistar, sem hvergi þorðu að hafa
mann í kjöri við kosningarnar, skoruðu
á kjósendur sína að greiða kommúnistum
atkvæði sín.að þessu sinni, sjálfsagt f því
skyni að réttlæta, ef með þyrfti, aukna f-
hlutun Þjóðverja um málefni Svía, sökum
vaxandi gengis kommúnismans þar í
landi. Réðust kommúnistar í Rvík heift-
arlega á útvarpið fyrir það að ljósta þessu
upp. Rit- og málfrelsi á hvort eð er ekki
alltaf upp á pallborðið hjá þeim herrum,
þegar staðreyndirnar eru óþægilegar fyrir
Grunurinn verður að vissu, án
þess að staðfesting reynslunnar
komi til, og á þeirri vissu byggj-
ast síðan hugleiðingarnar um að
„nauðsyn brýtur lög“, og ský-
lausum ákvæðum stjórnarskrár
verður að þoka til hliðar.
Ef að heimilt er að byggja nið-
urstöður á grun, og sveigja sett
lög til samræmis við þann grun,
þá er það með ólíkindum. Og
hvar eru takmörkin fyrir því,
hvað hægt er að óttast? — Eg
trúi því ekki, að það sé heimilt,
hvað sem Bjarni prófessor Bene-
diktssomsegir um það.
Hér þykir mér jrað sennilegt,
að prófessorinn gangi dulinn
bess, að hann ályktar út frá grun.
Síðar í þessari sömu grein eru
ummæli, sem benda til þess. Þau
ummæli eru að vísu um annað
sfni, en sama eðlis þó. Og til-
færð eru þau eftir öðrum þjóð-
réttarfræðingi, en höf. virðist
gera þau að sínum orðum. Þessi
ummæli standa í sambandi við
.jálfstæðismálið og hljóða þann-
ig;
„Einber ótti um að vanefnt
kunni að verða, er auðvitað yfir-
leitt þýðingarlaus".
Ótti um, að kosningar kunni
að verða truflaðar, ætti á sama
hátt að ve,ra þýðingarlaus.
En eitt er það, sem höf. þykir
miður fara í ályktun Alþingis
um kosningafrestunina. Hann
segir:
..Alrangt rr aftnr á móti hitt,
1
raálstað þeirra, og sannleikurinn fer af-
leiðis við boðunina.
Hvað er „kapitallstl“?
T ÞJÓÐVILJANUM nýskeð var mjög
* skemmtileg skilgreining á þvf, hvers
konar menn væru „kapitalistar". En orð-
ið „kapitalisti" er skammaryrði, sem kom-
múnistar nota yfir flesta þá, sem þeim er
eitthvað f nöp við. Og hér kemur skil-
greiningin: „Kapitalisti er maður, sem á
framleiðslutæki og hefir verkamenn f
þjónustu sinni til að vinna við þau.“ Og
ennfremur: „Verkamaður getur því ekki
orðið „kapitalisti", nema að komast f
þessa fyrrgreindu þjóðfélagsaðstöðu,
verða eigandi framleiðslutækis. Verka-
maður getur þvf eignazt svo mikið sem
verða vill á sparisjóði, án þess að verða
þar með kapitalisti."
Já, félagi góður; þó að þú eigir miljón-
ir á sparisjóði, þá ert þú svo sem ekki
„kapitalisti", ef þú aðeins gætir þín að
eignast ekki „framleiðslutæki", jörð og bú
eða bát og launa mönnum vinnu við þess
konar störf. Ef þú hins vegar tekur lán í
sparisjóðnum til þess að koma undir þig
búi eða kaupa þér bát til fiskiróðra, og
ef þú svo tekur kaupakonu eða vikadreng
við búið, eða háseta á bátinn þinn, þá
ertu orðinn „kapitalisti". Alveg sama
hvort arður af búi eða bát nægir þér til
að greiða kaupið eða vextina af láninu
eða ekki. „Kapitalisti" ertu samt sem áð-
ur. En sá, sem vextina tekur af „kapital-
að mæla svo fyrir, að kosningar
megi alls ekki frestast lengur en
í fjögur ár. Það eitt fær staðizt
að fresta þeim, á meðan ástæður
frestunarinnar eru fyrir hendi,
hversu lengi sem það verður“.
Er nú úr minni fallinn fyrir-
varinn, sem löggjafinn þegir
um? — Mér sýnist fram koma í
ályktuninni — ef ekki berum
orðum, þá milli línanna — að
ályktunin gildi til fjögurra ára í
lengsta lagi. En er nokkuð til
fyrirstöðu því að endurnýja
liana þá, ef ástæður eru óbreytt-
ar?
Stjórnarskráin gerir ekki ráð
fyrir því, að þingmenn fram-
lengi umboð sitt sjálfir. Og und-
ir engum kringumstæðum getur
þeim verið heimilt að ákveða
það um lengri tíma en eitt kjör-
tímabil.
Eg held, að prófessorinn hefði
ekki bætt ályktunina neitt, þó að
hann hefði að henni staðið.
Niðurlag hugleiðinga prófess-
orsins eru þannig:
„. . . . Alþingi sýndi þar með,
að það vissi skilsmun á þröng-
sýnni þjónustu við formið og
djarflegri handhöfn réttarins.
Það kunni að beita réttinum
svo, að það gat orðið vaxið skyld-
unni til að sjá þjóðinni farborða
á hinum örlagaþrungnustu tím-
um, sem yfir hana hafa gengið.
Fyrir það munu íslendingar
lengi kunna þessu þingi þökk“.
Þessi síðasta málsgrein er spá-
dómur. Reynslan hefir þegar
vitnað gegn honum og það svo,
að sanni mun nær, að með frest-
un kosninga 1941, hafi Alþingi
stigið þvílíkt óhappaspor, að
kosta muni þjóðina þungar fóm-
ir að má burtu merki þess.
(Framhald).
KRISTJÁN EGGERTSSON, hreppstjóri í Grímsey:
„Andvarau«Bjarni
og „þjóðar“-Bjarnl
Ályktanir Bjarna prófessors Benediktssonar í tveim tímaritsgrein-
um, er birtast með árs millibili, stangast herfilega á.