Dagur - 01.06.1944, Page 2

2
DAOUR
Fimmtudagur 1. júní 1944
Sveitafölkið skarar fram úr i þátt
töku i þjóðaratkvæðagreiðslunni.
Þar sem sambandslögin fré
1918 heimtuðu minnst 75%
þátttöku í þjóðaratkvæða-
greiðslu á íslandi sem grund-
völl eða skilyrði fyrir sambands-
slitum, óttuðust margir áhuga-
menn þessa máls, að þegar til
kæmi gæti þessi tilskilda þátt-
taka orðið fyrir neðan lágmark-
ið og sett á þann hátt slagbrand
fyrir, að íslendingar næðu fullu
þjóðfrelsi. Hið þrönga ákvæði
sambandslaganna ásamt gam-
alkunnri deyfð ýmissa kjósenda
við undanfarandi þingkosningar
gat verið hættulegt fyrir úrslit
málsins. Hér við bættist það, að
einfaldur meiri hluti gat sam-
kvæmt sambandslögunum ekki
leitt málið til lykta á jákvæðan
hátt, heldur varð þar að ráða
úrslitum 75% lágmarksat-
kvæðatala eða nokkru meira en
helmingur þess atkvæðamagns,
er krafizt var.
Einkum var það sveitafólkið,
er áhugamenn í kaupstöðum
báru kvíðboga fyrir að yrði lint
í kjörsókninni, þegar til þjóðar-
kvæðagreiðslunnar kæmi. —
Menn skildu það rétt, að sveita-
gólk á miklu örðugri aðstöðu
um kjörsókn en kaupstaðabúar,
bæði vegna meiri og minni f jar-
lægðar frá kjörstað og fólksfæð-
ar og þrotlausra anna á heimil-
unum. Lítt góðgjarnir menn i
garð sveitanna hafa og haldið
því fram, að sjóndeildarhringur
bænda væri svo þröngur, að
hann næði ekki út fyrir dilks-
lærin þeirra. Það væri því ekki
líklegt, að þeir reyndust skelegg-
ir, þegar til þjóðaratkvæða-
greiðslunnar um sjálfstæðismál-
ið kæmi.
En nú hefir reynslan skorið
úr í þessum efnum. Þrátt fyrir
glæsilega kjörsókn i öllum
kaupstöðum, jafnvel 100% á
Seyðisfirði, hafa þó sveitakjör-
dæmin að öllu samanlögðu
skotið kaupstaðakjördæmunum
aftur fyrir sig, þegar um kjör-
sóknina er að ræða. Og ekki
mun hin jákvæða þátttaka
sveitafólksins í atkvæðagreiðsl-
unni heldur standa að baki þvi,
er átt hefir sér stað í kaupstöð-
unum, heldur mun þar frekar
hallast á kaupstaðina.
Mitt í erfiðleikum vorharð-
inda hefir sveitafólkið hávaða-
og hljóðalaust þyrpst að kjör-
borðinu, nálega hver atkvæðis-
bær maður, lægst 98% og allt
upp í 100% í fjölda mörgum
hreppum. Ánægjulegt er t. d. til
þess að vita, að í öllum Eyja-
firði framan Akureyrar, þar sem
eru þrír samliggjandi hreppar,
hefir hver og einn einasti at-
kvæðisbær maður neytt at-
kvæðisréttar síns, og í öllu
Eyjafjarðarkjördæmi hafa að-
eins 12 verið á móti sambands-
slitum og 32 á móti lýðveldis-
stjórnarskránni. Herblástur „Al-
þýðumannsins“ hefir því lítinn
hljómgrunn fengið í Eyjafirði
eins og vænta mátti, jafnvel þó
að blaðið tæki „Skutul“ á ísa-
firði sér fyrir meðhjálpara.
Og það var enginn dræming-
ur og ekkert hik á sveitamönn-
um við atkvæðagreiðsluna.
Fjöldi þeirra lauk sér af strax
fyrsta dag atkvæðagreiðslunnar.
Þegar á allt þetta er litið,
væri ekki vanþörf á, að þeir,
sem haft hafa ótrú á sveitunum
í þessum efnum og öðrum,
tækju skoðanir sínar til ræki-
legrar endurskoðunar.
Það verður munað sem sögu-
legur merkisviðburður, að það
voru sveitabændur, sem voru í
íararbroddi, er lokasporið var
stigið í stjórnaríarslegri sjált-
stæðisbaráttu íslenzku þjóðar-
irtnar. Það var sveitafólkið, sem
fyrst og fremst leiddi málið
fram til sigurs.
Ofurlítill hópur íslendinga
hefir beðið ósigur við þjóðar-
atkvæðagreiðsluna. Þessi fá-
menni hópur leit svo á, að þjóð-
frelsið yrði okkur til minnkun-
ar, af því að við værum ekki
menn til að fara með það. Nú er
það skylda allra íslendinga að
leggjast á eitt um það, að þessi
skoðun andstæðinga skilnaðar
og lýðveldis reynist á sandi
byggð. Það hæfir ekki að leggja
hina sigruðu í einelti með
ófrægingum og illmælum. Hér
á landi á að ríkja skoðanafrelsi
og málfrelsi, án þess að persónu-
leg áreitni og getsakir um illar
hvatir komi þar á móti. Hitt er
svo annað mál, að skoðanir og
málflutningur verður að þola og
standast hispurslausa gagnrýni,
ef hvort tveggja á að halda velli.
Það verða andstæðingar skiln-
aðar og lýðveldis að sætta sig
við, ekki síður en aðrir.

U1
Askorun
kolasparnað
Með því að miklir örðugleikar hafa verið á því
undanfarið að fá nægileg kol til landsins og líklegt
að svo verði fyrst um sinn, er hér með brýnt fyrir
öllum að gæta ýtrasta sparnaðar um kolanotkun,
og jafnframt skorað á menn að afla og nota inn-
lent eldsneyti að svo miklu leyti sem unnt er.
Er sérstaklega skorað á héraðs- og sveitarstjórnir
að hafa forgöngu í því að aflað verði innlends elds-
neytis.
Viðskiptamálaráðuneytið, 20. maí 1944.
VO^ytytytytytytytytytytytytí^^
SÖGN OG SAGA
---Þjóðfræðaþættir „Dags“_
ÞÁTTUR AF ÞÓRÐI SÝSLUMANNI í GARÐI.
(Framhald).
verið grafletur, en varla varð lesið þegar eg man fyrst glöggt eftir
(um 1895), enda var þá reising þessi að falla saman í sundurlausar
fjalir. Síðar á árum (fyrir 1908) var þarna tekin ný gröf og þá
komið ofan á kistu Þórðar sýslumanns, er mjög var þá af sér geng-
in. Var hirtur af henni stór, sporöskjulagaður skjöldur úr blýi
eða messing með miklu grafletri, læsilegu, og man eg þar eftir
nafni Þórðar, ártölum úr ævi hans og orðunum: „kanselliráð og
konungs valdsmaður“. - Ekki veit eg, hvort nokkur hefir skrifað
upp þetta glöggva grafletur. En eftir skildi þessum man eg heima
í Garði í Aðaldal, og mun hann hafa farið suður þaðan, líklega til
afkomenda Þórðar , Reykjavík eða þá á Þjóðminjasafnið, og
væri hann þar bezt kominn.
Á leiði Hallgríms Þórðarsonar var htil hella úr hvítum mar-
mara. Lá hún lárétt og ber á leiðinu og hafði greypzt um
þykkt sína ofan í grassvörðinn. Á henni var glöggt og vel gert
latínu-letur. En yfir grafletrinu var upphleypt handaband, líkt
og enn mun mega sjá á ýmsum gömlum legsteinum. Hafði ekkja
Morgunn í maí
Morgunn vorsins. Sólin stim-
ir á hvítar sumarfannirnar og
lóan auðgar himinblámann
söng.
Maí er mánuður endurfæð-
ingarinnar. Þá rís allt af dvala
og dauða vetrarins, rís til lífs og
söngva. Svo nátengt er mann-
fólkið náttúrunni að sami sólar-
kossinn og sami vorþeyrinn vek-
ur og glæðir lífsvilja og lífsafl
beggja jafnt.
Maí er mánuður búflutninga
og hreiðurbygginga, jarð-
vinnslu og vaxtargróðurs.
Frá því sem var, til þess sem
verður liggja leiðir lífsins. Að
það sem verður sé betra því sem
var er krafa framþróunarinnar.
Maívonir, maítrú og maí-
vilji örfa hjartslátt og táp þeirra,
sem fúsir ganga til starfa undir
hinu bjarta merki framþróunar-
innar í mannfélagsmálum,
þeirra, sem styrkja vilja réttindi
einstaklingsins og samhæfni
fjöldans til þess að gera landið
jafn vel til þess fallið, að auka
andlega sem efnalega auðsæld
þjóðarinnar allrar.
Það er engín tilviljun að
verkafólkið í landinu hefir valið
1. maí sem dag málefna sinna.
Valið hann til þess að átta sig á
því sem var og gera sér grein
fyrir því sem það vill að verði.
En hvað var og hvað skal
verða?
Jafnan hefir íslenzkur al-
menningur verið fátækur af
veraldarauð.
Starfsvilji hans hefir þó löng-
um verið ríkur og starfsgleði
hans vökul.
Harðir jcostir landsins og húm
fákænskunnar hafa aldir alda
sniðið þjóðinni þrengri stakk en
samræmdist vaxtareðli hennar
og þroskamöguleikum.
Hún hefir því oft orðið að
sætta sig við harðgreipina eina.
Þegar tímar runnu og alþýða
heimsins tók að rísa gegn kvöl-
urum sínum, þá barst til íslands
ýmur hins unga kalls.
Hér voru það ekki innlend
stéttaátök, sem greiddu veg rétt-
lætisins, heldur samþjóðleg
réttindabarátta gegn erlendri
drottnan.
Og áfram vallt tímans hjól.
Með fjölbreyttari starfshátt-
um mynduðust nýjar stéttir.
Hvað skeði þá?
Fjölgandi skrifstofufólk og
verkamenn í vaxandi þorpum
og bæjum aðskildust frá áiinni
lifandi æð framleiðslunnar, villt-
ust frá uppsprettum auðsins:
landinu og sjónum. Hjá þeim
sljófgaðist hin samþjóðlega til-
finning og þeir bundust stétta-
[ og hagsmunasamtökum gegn
I þeim, sem vinnuna ráku og
J veittu. Nú er svo komið að fé-
! lagsmálaáhugi og félagsmálalok
bæjaalþýðunnar hvorf ist um það
eitt að bæta kjör sín svo sem
hún frekast getur, án tillits til
þess hvort það sé í samræmi við
þol þeirra atvinnuvega, sem
undir störfum hennar standa.
Þar í liggur okkar hættulegasta
þjóðfélagsmein. Er það vilji
þjóðarinnar að slíku vindi
fram? Þyki henni sjúkdómur
æskilegur, þá er svo, annars
ekki.
Meðan þjóðir þær, sem okk-
ur eru skyldastar, hafa þolaö
stórar mannfórnir og misst öll
sín dýrustu verðmæti, höfum
við dundað við það, að tína
perlur og kuðunga af fjörum
mannlegra harmsjóa.
Sú arfgenga fátækt af verald-
arauð, sem íslenzkar kynslóðir
hafa viðtekið hver af annarri,
hefir vikið fyrir strxðsgróðanum
nýja. Erum við þá jafn rík af
starfsvilja og vökulli starfsgleði
og fyrrum í fátæktinni? Þeirri
spurningu verður ekki svarað
nema með komandi dæmum úr
þjóðlífinu.
Ef okkur tekst að beygla hinn
nýja auð, verja honum til var-
anlegra umbóta á framleiðslu-
kerfi lands og sjávar, þá munu
(Framhald á 7. síðu)..
Hallgríms sent hellu þessa út hingað frá Höfn til minningar um
mann^inn og hið skammvinna hjúskaparskeið þeirra.
Eftir hellu þessari man eg heilli og óskemmdri á barnsárum
mínum. En síðar á árurn höfðu hestar einhvern tíma konrizt inn
' (
í garðinn og hellan þá brotnað. Lá hún lengi sprungin í smá-
parta á leiðinu, en hélzt þó saman af giasróinni í kring. Man eg
þar efir, að gras var farið að gróa upp urn brestina. — Síðast
minnir mig, að eg sæi brotin af þessari hellu vestur í Garði og má
vera, að þau hafi einnig lent suður til Reykjavíkur ásamt skildin-
um Þórðar.
Af eftirlátnum munum Þórðar sýslumanns er enn til í Garði
veglegur skápur eða skatthol, sem alltaf er nefndur „sekreteri" og
mun hafa verið nefndur svo á dögum Þórðar. Hann er meira en
mannhæðar-hár og breiður að því skapi. Efri hluti framhliðar
hans er með fallhurð, er gengur fram og vel má nota fyrir skrif-
borð, enda er talið, að hann hafi bæði verið peningahirzla og
skrifborð sýslumanns. í honum er fjöldi skúffna, stærri og minni.
— Eftir daga Þórðar var skápur þessi keyptur og fluttur frá Garði.
En myndarbóndinn Baldvin Sigurðsson „homopati", er lengi bjó
í Garði, faðir og afi núverandi bænda þar, keypti „sekreterann"
heim í Garð aftur og hafði hann fyrir meðalaskáp og skrifborð
langa ævi. Hefir hann nú verið málaður upp með eikarmáli og
settur nýjum handgripum, og er nú hin eina sýnileg minning um
Þórð Björnsson á hinu gamla sýslumannssetri.
(Framhald).