Dagur - 28.09.1944, Blaðsíða 3

Fimmtudaginn 28. september 1944
D AGUR
AF SJÓNARHÓLINORÐLENDINGS

Áburðarverksmiðjumálið.
1 fyrra urðu nokkrar umræður
um áburðarverksmiðjumálið í
blöðum landsins. Tilefnið var
það, að atvinnumálaráðherrann,
Vilhjálmur Þór, lét hefja raun-
hæfan undirbúning málsins. Að-
ur hafði talsverðum tíma verið
eytt í vangaveltur og tilgangslitl-
ar umræður, en ekkert hafði ver-
ið gert. Vilhjálmur Þór kvaddi
hingað sérfræðing frá verkfræð-
ingafirmanu Chemical Con-
struction Corporation og lét
hann athuga allar aðstæður hér,
m. a. með tilliti til þess, hvar
heppilegast væri að reisa hið
nýja stórfyrirtæki. Verkfræðing-
ur þessi kom m. a. hingað til Ak-
ureyrar í þessum erindum. Þessi
ferð sérfræðingsins hingað varð
til þess, að Morgunblaðið, mál-
gagn Reykjavíkurvaldsins, hóf
hinar hatramlegustu árásir á V.
Þór. Taldi það hina mestu
óhæfu, að láta sér detta í hug, að
áburðarverksmiðjan mundi reist
nokkurs staðár nema í Reykja-
vík. Akureyri nefndi blaðið í
þessu tilefni „útskækil". Áður
hafði þetta sama málgagn, sem
svo mjög lét málstað „dreifbýlis-
ins“ til sín taka meðan stóð
kjördæmabreytingunni 1942,
talið sjálfsagt, að „brátt risu upp
í nágrenni Reykjavíkur áburðar-
verksmiðja, sementsverksmiðja
og lýsisherzlustöð". — Erindi
verkfræðingsins hingað var
vitaskuld einungis það, að gera
raunhæfar athuganir á aðstöðu
fyrir áburðarverksniiðju m. a.
við annað stærsta orkuver lands-
ins. „Útskækils“bragurinn á höf-
uðstað Norðurlands var því ekki
meiri en það, að hann átti þetta
mannvirki og hafði þegar ráðizt
í stórkostlega aukningu þess.
•
Undirtektimar nyrðra.
För verkfræðingsins hingað
norður var vel tekið í biöðum
hér og á mannfundum. M. a.
birtust þá hér í blaðinu greinar
um málið, og var á það bent, að
vitaskuld ætti að reisa verk-
smiðjuna þar, sem hlutlaus at-
, hugun sérfróðra manna sýndi,
að hagkvæmast væri, burt séð frá
pólitískri aðstöðu einstakra
byggðarlaga. Var og bent
nokkrar staðreyndir í sambandi
við aðstöðu Akureyrar. Er óhætt
að fullyrða, að þessar umræður
svo og hin fruntalega og ósmekk-
lega árás Mbl. á „útskæklana", þ
e. bæi og þorp úti um byggðir
landsins, vöktu mjög mikla at
hygli hér um slóðir, enda hér um
að ræða tvö mikilvæg atriði
byggingu stórfyrirtækis, sem
mikla þýðingu hefir fyrir annan
aðalatvinnuveg þjóðarinnar, og
úrskurður um það, hvort Reykja
vík á að vera einráð um aðgerðir
ríkisins í slíkum málum.
Þannig stóðu málin í fyrra
Norðlendingar fylgdust vel með
því, sem gerzt hafði og kunnu at
vinnumálaráðherra þakkir fyrir
það, að hafa fengið hingað hlut
lausan sérfræðing til þess að
undirhúa framkvæmdir. Jafn
Iramt var vel tekið eftir hinum
áberandi fjandskap Morgun-
ilaðsins í garð „útskæklanna" og
ieirri skoðun Reykjavíkurvalds-
ins, að allar hinar nýju stórverk-
smiðjur, sem nú eru ráðgerðar á
vegum ríkisins „verði reistar í
nágrenni Reykjavíkur", eins og
Víbl. telur sjálfsagt.
Nýr skriður á málið.
Síðan hefir lítið skeð opinber-
lega í málinu fyrr en nú á dög-
unum, að atvinnumálaráðherr-
ann lagði fyrir Alþingi frum-
varp um byggingu áburðarverk-
smiðju ríkisins og birti niður-
stöður hins ameríska sérfræð-
ings. Má því gera ráð fyrir, að
ákvarðanir um framkvæmdir séu
á næstu grösum. Er því ekki úr
vegi að athuga hver líkindi eru
til, að „útskækla'rnir" haldi hlut
sínum fyrir málsvörum Reykja-
víkur, þá er á hólminn kemur.
Frumvarpið.
í frumvarpinu er gert ráð fyr-
ir, að ríkissjóður láti reisa full-
komna verksmiðju til vinnslu
köfnunarefnisáburðar. Skal
vinnslugeta verksmiðjunnar full-
nægja þörfum landsins. Ríkis-
sjóður leggur fram fé til stofn-
unar verksmiðjunnar og er það
óafturkræft. Nær fjárframlag
þetta ekki aðeins til þess, að reisa
verksmiðjuna sjálfa, heldur og
til þess að tryggja henni nægi
rafmagnsorku til vinnslunnar.
Verksmiðjan skal vera sjálfseign-
arstofnun, er lýtur sérstakri
stjórn. Stjórnin skal skipuð þrem
mönnum. Velur Búnaðarfélag
íslands einn, stjórn Sambands
ísl. samvinnufélaga annan og
landbúnaðarráðherra hinn
þriðja. Fyrsta stjórn verksmiðj-
unnar skal ákveða hvar hún
skuli reist. Þetta eru helztu at-
riði frumvarpsins og er rúmsins
vegna sleppt að gera nánari
grein fyrir því að sinni.
Úr niðurstöðum sérfræðingsins.
í fylgiskjölum þeim er fylgja
frumvarpinu, er meðal annars að
finna þessar upplýsingar:
Ameríski sérfræðingurinn, sem
áður er nefndur, rannsakaði skil-
yrði fyrir starfrækslu verksmiðj-
unnar á Svalbarðseyri, Húsavík
og Oddeyri norðanlands og á
Brekku og Miðsandi og við Ell-
iðaár sunnanlands. Áleit hann
Oddeyri bezta staðinn norðan-
lands og Elliðaár sunnanlands.
Til þess að hægt sé að starfrækja
verksmiðjuna á Oddeyri þyrfti
að auka Laxárvirkjunina um
nær 6000 árskw. og virkjunin
myndi kosta 7.4 milj. kr. Til þess
að hægt væri að starfrækja verk-
syiiðjuna við Elliðaár, þyrfti að
virkja Efra-Sogið, og áætlar
Steingrímur Jónsson rafmagns-
stjóri, að 11 þús. ha. stöð þar
myndi kosta 22.7 milj. kr.
Stofnkostnaður verksmiðj-
unnar sjálfrar er áætlaður 1.100
þús. dollarar eða ca. 7.15 milj.
ísl. kr. Er þá gert ráð fyrir yfirvegunar, ráði verksmiðju-
efniskaupum vestra og miðað við
núgildandi kaupgjald. Árlegur
rekstrarkostnaður er áætlaður
328 þús. dollarar eða 2.13 milj.
ísl .kr. og er þá miðað við núver-
andi kaupgjald hér og að ktvst.
kosti 5 aura. Gert er ráð fyrir að
ársframleiðslan sé 3150 smál
ammoníumnitrats, er að inni-
haldi samsvari 5370 smál. nótró-
kalki (201/2% N2).
Það sézt á þessu, að framtíð
áburðarverksmiðjunnar er mjög
undir því komin, að auðið verði
að tryggja henni ódýrt rafmagn
og verður að velja henni stað
með tilliti til þess. Sérvirkjun
fyrir hana kemur vart til greina,
a. nt. k. á þeim stöðuin, sent hér
er niinnst á, og mun hún því
þurfa að njóta gÓðs af þeint stór-
felldu raforkufrantkvæmdum,
sem ráðgerðar eru og byggist eig-
inlega á þeim. Sú tillaga, að hún
geti notazt við afgangsorku í
Reykjavík að næturlagi, stenzt
ekki að áliti hins ameríska verk-
fræðings.
staðnum. Þetta ákvæði er ekki
komiðl gegnum þingið og verð-
ur fróðlegt að sjá, hvernig því
reiðir af. Ef dæma má af reynsl-
unni, er líklegast, að þingið
breyti því á þann hátt, að einn
maður verði skipaður af hverj-
um stjórnmálaflokki, en það
þýðir, ef að venju lætur, 4 Reyk-
víkingar, og er þá ekki að sökunt
að spyrja. Þeir, sent ekki fást til
að trúa því, að Reykjavík ráði
úrslitum 2/3 ntála á Alþingi
ættu að fylgjast með örlögum
þessa ákvæðis áburðarverk-
sntiðjufrumvarpsins.
Athyglisverðar staðreyndir.
Af sjónarhóli Norðlendinga
sýnast þetta allt athyglisverðar
staðreyndir, og ekki sízt þessar:
Oddeyri er talinn beztur staður
norðanlands. Til þess að hægt sé
að starfrækja verksntiðjuna hér
þarf að auka Laxárvirkjunina
um 6000 árskw. og ntundi það
kosta 7.4 milj. kr. Til þess að
starfrækja verksmiðjuna við
Elliðaár þarf að virkja Efra-Sog-
ið og mundi 11000 ha. stöð þar
kosta um 22.7 milj. króna.
Hér er um að ræða 15 miljón
króna mismun kostnaðarverðs
án þess að fengin sé það mikið
meiri orka með virkjuninni
syðra, að það vegi upp á móti
þessum mismun. Ef 6000 árskw;
aukning hér samsvarar ca. 8—
9000 ha. er auðséð, að virkjunin
hér er stórum hagkvæmari en
fyrir sunnan.
Úrslitavald.
Norðlendingar mega nú vera
minnugir þess, að fyrir deyfð
þeirra og annarra, sem dreifbýl-
ið byggja, hefir Reykjavík nú al-
gjörlega meiri hluta á Alþingi,
þ. e. að stór meiri hluti alþingis-
manna eru Reykvíkingar, sem
fyrst og fremst hugsa um hag
höfuðborgarinnar, þótt þeir séu
þingmenn fyrir ýms kjördæmi í
frístundum. Þetta kemur til þess
að hafa úrslitavald í áburðar-
verksmiðjumálinu, því að í þeim
efnum er allt vald hjá þinginu.
Það er því næsta líklegt, að hvað
sem áætlunum um hagkvæman
rekstur áburðarverksmiðjunnar
líður, fái Reykjavík því ráðið,
gegnum pólitíska aðstöðu, að
verksmiðjan verði reist þar. Og
svo mun verða urn fleiri stór-
framkvæmdir ríkisins. í frum
varpinu er að vísti gert ráð fyrir,
að stjórn verksmiðjunnar, sem
er skipuð af aðilum, sem dreif-
býlið m<4 treysta til hjutlausrar
Hvar er hagkvæmast að reisa
verksmiðjuna?
Sá er þetta ritar, er ekki i
nokkrum efa um, að mjög sterk-
ar stoðir renni undir þá skoðun,
að hagkvæmast sé að reisa áburð-
arverksmiðjuna hér á Oddeyn.
Áætlunin um kostnað við raf
virkjun fyrir verksmiðjuna, sem
fyrr getur, styður þetta mjög. En
hér kemur margt annað ti
greina og skal nú drepið á nokk-
ur atriði, sem miklu máli skipta:
Siglingamar.
Lesendum Dags er kunnugt
um ástandið í siglingamálum
Norðlendingafjórðungs, bæði af
eigin sárri reynslu og skrifum
blaðsins um þau efni á undan
förnum árum. Skal fæst af þv
endurtekíð hér, en aðeins bent á
eftirfarandi staðreyndir, ei
snerta áburðarverksmiðjumálið
Því nær allur innflutningur
landsmanna fer um höfriina
Reykjavík. Af því leiðir að rnikl
ir flutningar eiga sér stað þaðan
til hafna úti um land. Skipin
sem t. d. sigla hingað norður
hafa jafnan nóg að flytja, og
gengur oft erfiðlega að koma
flutningi með þeim, til dæmis
hingað til Akureyrar. Þegar
skipin sigla héðan, vestur eða
austur um land, á leið til höf
uðstaðarins, er hins vegar allt of
lítið um flutning og skrölta skip
in oft á tíðum hálftóm á þessum
leiðum. Ef Reykjavík heldur að-
stöðu sinni sem innflutnings
höfn, og ekki er annað sýnna eri
svo verði, meðan forráðamenn
siglingamálanna breyta ekki um
stefnu, — væri áburðarverk
smiðja hér, ásamt flutningaþörf
héðan til hafna úti um larit
skynsamleg lausn á þessum hluta
flutningavandræðanna. Skipin
mundu þá, eins og hingað ti
hafa nægan varning að flytj
hingað, en breytingin yyði sú, að
jafnan mundi fyrir hendi flutn
ingur héðan.
Af þessu mundi leiða, að
flutningskostnaðinum yrði skipt
á rniklu meira vörumagn en ella
og er auðsé$ hverja þýðingu það
hefur. Áður hefur verið bent á
þá staðreynd, að höfnin hér er
allt að því helmingi ódýrari en
höfnin í Reykjavík. Er þó höfn-
in hér ágæt, svo sem kunnugt er,
og aðstaða til þcss að taka á móti
og afgreiða vörur góð. Þar við
bariist, að ef verksmiðjan yrði
reist hér, mundi hún byggð fast
við liöfnina. í Reykjavík er ráð-
gert að byggja hana við Elliðaár.
Yrði því um stórfelldan mismun
að ræða í framskipunar- og flutn-
ngskostnaði. Að lokum má svo
aenda á það, sem með hverjum
deginum verður skýrara, að það
er hættulegt fyrir framtíð þjóð-
félagsins, að stefna öllu valdi,
fjármagni, atvinnulífi og allri
nýsköpun í þessum greinum, til
aöfuðborgar, sem þegar er hlut-
fallslega allt of stór. I þessu efni
er þjóðinni bráð nauðsyn, að
skapa mótvægi gegn ofurvaldi
íöfuðstaðarins. Fyrir legu sína
og aðstöðu er eðlilegast að Ak-
ureyri verði efld til slíks mót-
vægis. Það er ekki aðeins hags-
munamál fyrir Norðlendinga-
fjórðung heldur fyrir þjóðina
alla.
Norðlendinguv.
Notkunarreglur
fyrir .eldfast4 gler
1) Notið jafnan lítinn eld eða
rafmagnshita. Glerílát hitna afar
fljótt og spara þess vegna mikið
eldsneyti. Viðbrennsla er merki
um of mikinn hita.
2) Glerílát má eigi skilja eftir
tóm yfir eldstæði. Látið ávallt
vatn eða fitu í ílátið áður en hitað
er. Suða í glerílátum þarfnast
minni fitu en suða í öðrum ílátum.
3) Notið ekki of mikla fitu þeg-
ar steikt er. Látið aldrei kalt vatn
út í potta með sjóðandi vatni. —
Notið ávallt þurrt stykki til að
taka á heitum glerílátum. Látið
aldrei heit ílát á blautan eða kald-
an bekk.
HREINSUN ÍLÁTANNA.
Venjulega er nóg að þvo ílátin
úr sápuvatni, en í sérstökum til-
fellum getur verið nauðsynlegt að
leggja þau í bleyti í sódavatn. —
Kaupfélag Eyfirðinga
Járn- og glervörud.
Alls konar eldfast gler
í miklu úrvali.
t
^###############################y i
ii
99
Aladdin
lampar
Olíulugtir
Lugtaglös fl. teg.
Lampaglös
6, 8,10,12,14 og 20
%
Kaupfélag Eyfirðinga.
Járn- og glervörudeild.
.»>»
Auglýsið í
DEGI
>♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦♦«