Dagur - 29.12.1944, Blaðsíða 3

Föstudaginn 29. desember 1944.
Ð AG U R
3
Óskir og afhafnir
Ég vildi að ég væri. — Ég vildi
að ég ætti. — Ég vildi, að ég gæti.
— Hljóða ekki eitthvað á þessa
leið óskahættir mannanna.
— Einu sinni var ungur, fá-
tækur bóndi. Vor eitt, er hann
var að vinna á túrii sínu, sveitt-
ur og mæddrir, kom til lians
gömul norn. „Hér stritar þú og
útslítur þér,“ mælti hún. „Gakk
þú í tvo daga, unz þú kernur að
stóru reynitré, senr ber hæst í
skóginum. Fella skalt jrú það, og
þá er þér borgið.“
Bóndi hætti verki sínu og fór
að ráðum nornarinnar, aills hug-
ar feginn. Hann fann tréð og
felldi það, en þá ultu úr toppi
þess tvö egg. Bæði brotnuðu þau
af fallinu. Innan úr öðru kom
arnarungi, en hinu gullhringur.
Arnarunginn óx og óx og varð
fleygur á samri stundu. Hann
þakkaði bóndanum fyrir það, að
leysa sig úr álögunum og gaf
honum hringinn að launurn.
Honum fylgdi sú náttúra, að
hann gat uppfyllt eina ósk, sem
borin var fram við'hann. Bónd-
inn dró hringinn á fingur sér og
sneri heim harla glaður i bragði.
Á heimleiðinni gisti hann hjá
gullsmið nokkrum, slægum
bragðaref.
Hann sýndi gullsmiðnum
hringinn og sagði honum frá
eiginleikum hans.
Um nóttina, meðan bóndinn
svaf, smeygði gullsmiðurinn
óskahringnum. af hendi hans og
læddi á hann öðrum, sem éins
var að útliti, en ekki var gæddur
neinum undramætti.
Morguninn eftir vakti hann
bóndann snemma og taldi hon-
um hentast að halda ferð sinni
áfrarii. Síðan lokaði hann sig
inni í svefnhúsi sínu, handlék
hringinn með græðgislegri að-
dáun og sagði: „Það vildi eg að
eg ætti miljón krónur.“ Sam-
stundis komu krónurnar yfir
hann í miskunnarlausri nrálm-
hríð, senr hann fékk eng'a rönd
við reist og endaði nreð því, að
hann lá dauður og grafinn undir
sínum eigin óskaauði.
Þegar bóndinn kom heim,
sýndi hann konu sinni hringinn
og sagði lreirni frá hans dulda
krafti. Hún gladdist mjög og
vildi þegar nota óskina. „Það er
stór, þýfður óræktarmór um-
hverfis túnið okkar,“ sagði hún.
„Við skulunr gera hann sam-
stundis að túni.“ „Það getunr við
gert án þess að eyða til þess ósk-
inni,“ sagði bóndi. Svo unnu þau
kappsamlega allt árið og mórinn
breyttist í mylldað túnstæði, og
auk þess áttu Jrau fjárhæð af-
gangs ársarðinum. „,Nú skulum
við nota okkur óskina og eignast
kú,“ sagði konan. „Óþarft er að
eyða óskinni til þess,“ sagði
bóndi. Svo unnu þau annáð ár
af sanra kappi og hið fyrra,
geyptu sér og samt óx sjóðurinn
þeirra. Þannig lifðu þau langa
æfi í vaxandi v.elgengni. Aldrei
taldi bóndinn sig þurfa að leita
hjálpar lrjá hringnum og konan
nrinntist æ sjáldnar á það að
nota óskina hans. En hjónunum
brást aldrei sú sæla vissa, að
bóndinn hefði óskahringinn á
lrendi sér, frelsisgjöfina frá arn-
arunganum.
Þegar dauðinn sótti þau heim
í hárri elli, þá sögðu börnin
i þeirra: „Við skulunr. láta hring-
I inn fylgja pabba í gröfina,
nramnra hefir svo oft lrorft á
hann. Við hann nrun tengd ein-1
lrver fögur minning."
Eg vildi, að eg væri, — eg vildi,
að eg ætti, — eg vildi, að eg gæti!
Við óskum og óskum. Þetta
stutta, raunsæja æfintýri, senr
hér er rakinn þráðurinn úr,
bendir jrað okkur ekki á það,
hvar óskasteina okkar allra er að
finna?
Það er ofur auðvelt að lesa
sögur og æfintýri, dást að þeim
og setja út á Jrau eftir atviktxnr.
Hitt er aMt örðugra, að lifa og
skapa síxra eigin sögu svo, að vel
fari. Mjög er Jrað þó undir erfð-
um og aldarhætti konrið, hvern-
ig aðstaða er til þess.
Mér virðist æfixrtýrið um unga
bóndamr og gullsmiðinn spegla
okkur aðstöðu og birta okkur
æfispár íslenzka sveitafólksins í
dag.
Keirna ekki margir hina
gömlu norn? Hversu víða hefir
hún ekki komið til sveitamamr-
anna síðustu árin nreð sakleysis-
svip hagsýirnar vizku og sagt:
„Hættið þessu óarðbæra striti.
gangið í tvo daga 'ög þá er ykkur
borgið.“ Hversu margir hafa
ekki hlýtt ráðunr hennar allls
hugar fegnir. Yfirgefið sínar
óarðgæfu sveitir með sínum
þýfðu túirum, blautu engjum,
mæðiveiku ánr, og gerzt vinnu-
menn hjá auðsterkunr atvinnm
rekendum, hjá ríkinu og jafnvel
sjálfu Bretaveldi og fengið að
laununr dagkaup, sem fram til
þessa hefði frernur miirnt á
kónga exr kögursveirra. Margir
þessara nranira hafa ætlað sér að
snúa aftur heim, þegar þeir eru
orðnir ríkir af skjótfengnum
gróða.
Hveririg gefst óskaauðurínn?
Gista ekki ýmsir lrjá bræðrum
gullsmiðsins, nrönnum, sem með
eiirum og öði'um hætti lrafa lag
á því, að ná í feng ferðarinnar?
Giafast ekki heimfararáform
annarra undir nýjunr fyrirætluir-
um um emr umfangsmeiri
krónuafla?
Það er kyrjaður myrkur
kvæðasónn af ýmsunr málrófs-
mönrium þessa lairds, í því skyni
að rýra álit sveitanna og trúna á
gildi lairdbúnaðarins. Þessi
kvæðasómr er kyrjaður af svo
skipulögðum krafti, að lrairn lref-
ir nrikil áhrif, jafnvel á sveita-
nreirnina sjájlfa, veikir þá and-
lega, hnikar skoðunum þeirra
og lanrar trú þeirra á sjálfa sig,
verk sín og sína heimahaga. Þó
eru auðlindirnar miklu, sem oft
er vitnað til, sem einhverrar
ágætustu arfleifðar íslenzku
þjóðarinnar: frjómoldin, fossa-
aflið og jarðhitinn, fyrst og
fremst eignir sveitanna. Sú stað-
reynd sannar bezt, hvé liinn
nryrki kvæðasóirn er af fölskum
í ótum íunninn. Af.honunr stafar
samt stór háski, eins og þegar
hefir verið lýst, háski, sem sveita-
lolkið verður að sigrast á mteð
einhug og einbeittni.
Hvað græddi viirur okkar,
ungi bóndinn í æfintýrinu á
himnaför sixrni?
Græddi hann fé? Græddi hann
hamingju? Hann eignaðist sjálfs-
traust, trú á starf sitt og starfs-
glleði sína. Hinn ímyndaði óska-
máttur hringsins varð aðeins
hans aflvaki, krafturinn sjálfur
tíjó í eðli bóndans. Sjálfstraustið
og starfstrúin veittu honum fjár-
muni og hanringju.
Unga sveitafólkið, sem sækir
svo ákaft að heiman síðustu árin
«
í atvinnuleit og hamingjuleit,
eignast það aukið sjálfstraust. og
aukna trú á framtið sveitanna
við sína heimangöngu?
Samtíðin spáir, sagan sker úr.
Það eitt er víst, að gæfa íslands
er undir því komin, að sveita-
'fólkið þekki og skilji sinn vitj-
unartíma, þekki og s.kilji skyldur
sínar, í dag.
ÖIIl eigum við okkur,. sem í
sveitununr höfum fæðzt og lifað,
óskir og drauma um sveitir fram-
tíðarinnar, sveitir með nægri raf-
orku, nrikilli ræktun í kaldri og
hlýrri nrold, heilbrigðum, arð-
gæfum búpeningi, góðum bæj-
um, fögrum lieimiilum og
traustri nrenningu. Við getum
látið þessar óskir og drauma ræt-
ast og við eigum að láta þau
rætast.
En til þess má sveitafólkið
ekki, lrvorki lrið yngra né eldra,
vera reikullt og hálfhuga, gestir
heinra hjá sér, leitandi lífsverð-
mæta sinna utangarðs, lreldur
verður það að beita áhuga sínum
og starfsorku allri að viðfangs-
efnum sveitalífsins.
Þá munu líka óskir okkar
aillar, varðandi framtíð sveit-
anna, rætast í athöfnum kom-
andi ára.
Jónas Baldursson.
. . Svo heiir verið mælt, að eitt
sinn, rétt iyrir jól, haíi séra
Benedikt prófastur á Hólum í
Hjaltadal fest upp skjal á bæj-
arþil þar var á það ritaður vísu-
partur sem hljóðaði svo:
Hóla skolla í dróma dæmdi,
dugði þundur fleins ávallt.
Loiaði prófastur þeim verð-
launum, sem botnaði svo vís-
una, að honum líkaði. — Freist-
uðu þess nokkrir hagyrðingar,
sem komu heim að Hólum um
jólin, en prófasti líkuðu hotn-
arnir ekki. — Leið svo fram
milli jóla og nýárs. — A Hólum
var þá unglingspiltur, er Tómas
hét. — Hann var lítilla manna,
og mælt var, að heldur væri
hann hafður útundan með fatn7
að og mat. — Einn dag sér pró-
fastur, að nýr botn er kominn á
vísuna, skrifaður með viðvan-
ings hönd og var á þessa leið:
Jólabollann Tómas tæmdi,
tuggði sundur bein og allt.
Kallaði prófastur Tómas inn
í stofu til sín og spurði, hvort
hann hefði sjálfur búið til vísu-
partinn. — Tómas sagði svo
vera. — Klapaði prófastur þá á
koll.honum og sagði: „Hér eftir
skal eg sjá svo um, að ekki þurf-
ir þú að tyggja bein og allt, á
meðan þú ert í mínum húsum.“
Rétti hann síðan spesíu að hon-
um. — Sagt var að mjög hati
batnað hagur Tómasar á heim-
ilinu eftir þetta.
%
★
Bjarni Bjarnason, sem eitt
sinn var bóndi í Sandhólum í
Saurbæjarhreppi, og áður hefir
verið getið, ræddi eitt sinn um
Guðrúnu konu sína. — „Margt
er henrú vel gefið," sagði karl,
„en þó tel eg það dásamlegast,
hve vel hún sýður baunir, því
alveg gjörir hún þær vindlaus-
ar, . og . má eta þær takmarka-
laust, . án . þess . boms heyrist í
rassi.“
Bjarni kom eitt sinn að Hálsi
í sömu sveit. Þar bjó þá Hall-
grímur Thorlacius, sonur séra
Einars Thorlaciusar í Saurbæ.
Kona hans var Sigríður Jóns-
%
dóttir Vigfússonar frá Litladal.
Var Bjarna boðið irtn, og bar
Sigríður honum kaffi. — Var
hún í örtnum og gætti þess ekki,
að bera sykur með. — Karl tók
tók að sötra úr hollanum, og var
ygldur í svip. — Tók þá Sigríð-
ur eftir, að sykurirm vantaði, og
segir: „Nú hefir farið illa, Bjarni
minn, eg gleymdi sykrinum, en
nú skal eg koma með hann.“
„Nei,“ segir harm. „Eg held eg
argi því nú í mig héðan af.“ —
Kvaddi hann svo í skyndi og
fór.
★
Haustvísa (eignuð Sigluvík-
ur- Jónasi).
Hríðar gjósa hretin þver
hárs um drós til baga.
Sólarljós í felur fer,
fölnar rós í haga.
(Handrit Harmesar frá Hleið-
argarði).