Dagur - 06.09.1945, Blaðsíða 5

Fimmtudaginn 6. september 1945
DAGUR
&
Stolið úr Landsbókasafninu!
- Sænsku samvinnufélögin
Framhald af 1. síðu
Borizt hefir mér til eyrna, að
stolið sé úr Landsbókasafnmu _
bókum, handritum og myndum.
Þetta sögðu þeim, er undir grein
þessa ritar, — einmitt tveir af
landsbókavörðunum, — og allt
annað en ómerkir menn.
Mér hnykkti við, er eg heyrði
þetta, því að eg er einn þeirra
manna, er annast er urn þetta
ómetanlega safn og þykjast eiga
bróðurpart af því sem aðrir
landsmenn. Allt það, er þetta
safn geymir, er sannarlega kjör-
gripir íslenzkrar þjóðar — og
óbætanlegt, ef safnið verður af
því. Kjörgripir þeir eru einhver
mesta kjölfesta íslenzks þjóðernis
og munu bverjir þeir, er skyn á
bera, eigi heimta skjallegri rök
fyrir slíku — í örstuttri blaða-
grein. Enda er það ljóst mál, að
eigi munu þeir, er unna sjálfum
sér svo hundslegrar ósvífni, að
hnupla úr safninu, velja annað
þýfi en það, er þeim þykir sér
og sinni óþekku starf'semi mega
að einhverju haldi koma.
Hér þykir mér, sem efalaust
þurfi skjótra og skarpra aðgerða.
— Allir landsmenn þykjast, eins
og þegar er sagt, eigá safnið, og
engir þeir, er áhuga hafa fyrir ís-
lenzkum fræðum og fornra
minja geymslu, munu mega þola
það, að þreifað sé um_ safnið
þjófshöndum.
Landsbókaverðir töldu ekki
framkvæmanlegt að finna slíka
þjófa, — og mér þóttu þeir taka
lint á málinu. Og er þetta hér
ritað, svo aðrir aðilar og eigend-
ur safnsins geri sér ljóst, hvort
þeir una svo veilunr vettlinga-
tökum —'eða engum tökum.
Hér þarf auðvitað að beita
öruggri og eftirgrennslunarsamri
rannsóknar-lögreglu, — og er ég
illa svikinn, ef bókaverðirnir
vilja ekki né geta bent á hina lík-
legustu sökudólga. Þykir mér
illa komið, ef þeim finnst það
við eiga um alla þá, sem lestrar-
salinn sækja:
„Sá ég engan ýta þar
öðrum drengilegri,"
eins og stendur í gamalli rímu.
Þó að ekki fyndist nema einn
sekur, þætti mér það miklu betra
en ekki neitt. Ef svo skyldi til
takast, að einn þjófanna fyndist
— eða fleiri, lagði ég til við safn-
verði, að afglöpum þessum væri
að vísu þyrmt við fangelsi, en
ættu þá aldrei framar aftur-
kvæmt, til æviloka, inn fyrir
dyrustaf hins dýrmæta húss.
Enda mun og réttlát grein fyrir
slíkum viðurlögum vera til í
reglugjörð safnsins.
Hér þarf, svo sem áður segir,
að taka hörðum tökum og hlífa
lítt þeim andlegu vesalmennum,
er svívirða þannig sjálfa sig. —
Er þegar helzt til mikillar hlífni
og roluháttar gætt við aukna
skrílmenningu í landi voruy þótt
þjófum og hrakmennum þolist
eigi að þukla aftur og aftur um
hina afstolnu kjörgripi.
Einhver gat þess, þjófnaðin-
um til afbötunar, að einnig væri
stolið úr erlendum bókasöfnum.
Má vel vera, að svo sé. — Þó hef
ég aldrei verið þeirrar skoðunar,
að oss íslendingum væri æskilegt
að taka til eftirbreytni — ódyggð-
ir erlendra þjóða.
Konráð Vilhjálmsson,
frá Hafralæk.
Athugasemd
frá landsbókaverði
Landsbókavörður hefur beðið
blaðið fyrir athugasemd í tilefni
af grein Konráðs Vilhjálmssonar.
Telur hann að grein Konráð geti
gefið ókunnugum mjög rang-
ar hugmyndir um safnið og segir
síðan: „Ég vil sérstaklega taka
það fram, að það er gersamlega
staðlaus jrvættingur, að handrit
hafi glatazt í safninu. Slíkt hefur
aldrei komið fyrir svo að mér sé
kunnugt. Hins vegar má öllum
vera ljóst, að þar sem hundruð
bóka eru í hillum lestrarsalsins,
öllum frjálsar til afnota án milli-
göngu bókavarða, muni geta
komið fyrir, að mynd eða blaði
sé kippt úr bók eða tímaritshefti
og stungið í vasa. En þetta kem-
ur örsjaldan fyrir, og koma þó
árlega 10—15 þúsund gestir í
lestrarsalinn. —
FOKDREIFAR
(Framhald af 4. síðu).
góði gripahirðir, sem skammtar þegn-
unum aliríflega á jötuna, og sér þeim
fyrir öðrum brýnustu nauðþurftum —
hugsar fyrir þá og ráðstafar öllum
þeirra málum, sem eins konar yfir-
náttúrleg og algóð forsjón! Trúar-
brögð „Verkam.“ og hans nóta eru
sömu ættar og sú trú, sem Grímur
bóndi á Bessastöðum kallaði „fjós-
trú“ og lýsti annars svo, að þeir, sem
hana aðhylltust, hugsuðu um það eitt
að hafa að éta:
„-----og á vel tyrfðum bundinn bás
baula efur töðumeis“.
Hinir trúa bara á Pétur!
tjFTIR FORUSTUGREIN síðasta
„ísl.“ að dæma, virðast Sjálfstæðis-
menn, enn sem komið er a. m. k.,
naumast eins öruggir í „fjóstrúnni“
eins og kommúnistarnir. En þeir eru
þá aðeins þeim mun öruggari í trú
sinni á „foringjann“ — og er þá allt
á sömu bókina lært hjá flokkunum,
hvorum um sig, eins og ávallt áður! I
grein þessari segir svo um þetta sama
efni, þ. e. Búnaðarráð og skipun þess:
„Það er að vísu rétt, að lög þessi veita
búnaðarráðherra mikið vald, þar sem
hann á að tilnefna alla mennina í
verðlagsráðið, og gæti því orðið mis-
beitt, ef lítt ábyrgur maður gegndi þvi
embætti. En í höndum núverandi ráð-
herra er vald þetta hættulaust“(!) —
Það mun almennt viðurkennt, að
„upplýst einveldi“ sé bezta stjórnar-
fyrirkomulag, sem um getur í sögum,
að því tilskildu, að stjórnarherrann sé
afbragð allra annarra manna um
stjórnvizku, góðfýsi og yfir höfuð alla
mannkosti aðra. Engin lög munu vera
svo ill eða fráleit, að við þau kunni
ekki að vera unandi, ef framkvæmd
þeirra er í höndum slíks úrvalsmanns.
Hins vegar hefir engum lýðræðisþjóð-
um hugkvæmzt fram að þessu að
miða löggjöf sína og stjómarform við
svo sjaldgæfa manntegund. En nú
hafa stjórnarflokkarnir íslenzku, sam-
kvæmt þessu, riðið á vaðið í þessu
efni með því að setja lög, sem miðuð
eru við það, að þau séu meinlaus, ef
viss ágætismaður sjái um framkvæmd
þeirra. Og ágætismaðurinn er — Pét-
ur Magnússon! — Háðsmerkið er hér
fremur miðað við hugsunarháttinn,
sem í þessu birtistyenmanninnsjálfan,
því að hann kann að hafa nokkuð sér
til ágætis, ef góðfúslega er á hann lit-
ið og dálítið vandlega.
íanh bætti við: Já, og þá fáum
við Íslandssíldina aftur! Síldin
téðan verður sem sagt takmörk-
uð í sumar, en það senr á vantar
verður bætt upp nreð norskri
stórsíld, senr er þó lrvergi nærri
eins feit og góð vara.
En prisfrága.
— Hvernig er útlitið nreð síld-
arkaup Svía lrér í framtíðinni?
— Det ar en prisfrága — það er
undir verðlaginu konrið. Áreið-
anlegt er, að mikill markaður er
í Svíþjóð fyrir síldina, en verð-
lagið nrun ráða nrikiu unr inn-
flutningsmagnið. Ef verðið verð-
ur mjög liátt nrá búast við því, að
sænskir fiskimenn auki mjög
síldarútgerð hér við ísland.
Sænski síldariðnaðurinn þarfnast
mjög síldar. íslenzk síld er eitt
lrið nauðsynlegasta hráefni lrans.
Útflútningsverð íslendinga nrun
ráða nriklu unr það lrvort sænsk-
ir fiskinrenn freista þess í franr-
tíðinni, að veiða fyrir niðursuðu-
verksmiðjúrnar í stærri stíl en nú
er. Nú eru hér við land unr 20
skip, flest þeirra reknetaskip, og
munu hafa aflað sæmilega. Verk-
smiðjurnar nrunu fá megirrið af
afla þeirra. —
— Vel á minnst verðlag — Jrið
hafið e. t. v. orðið varir við hátt
verð á fleiru en síld?
— Ekki getunr við neitað Jrví,
segja þeir báðir, hlæjandi. Stund-
um finnst nranni, að íslendingar
beri ekki nrikla virðingu fyrir
peningum, bætir Wehlin við. Eg
hefi séð man nlrér nrissa 10 aura
á götuna, og hann staldraði ekki
við til þess að taka peninginn
•upp! Það er vitaskuld ómögulegt
fyrir okkur að átta okkur í
skjótri svipan á því, senr gerzt
hefir í verðlagsmálum á íslandi á
stríðsárununr. Ykkar aðstæður
hafa verið svo ólíkar því, sem við
þekkjum. En enginn ferðamað-
ur, senr til íslands kemur frá
Skandínavíu, getur komizt hjá
Jrví, að taka eftir, að dýrtíð ríkir
í landinu. Þó finnst okkur sumt
ódýrt. Okkur ógnar t. d. ekki að
greiða þrjár og hálfa krónu fyrir
amerískar sígarettur. En þrjár
krónur fyrir egg á veitingahúsi —
það finnst okkur dýrt.
Vísitala og verðlag í Svíþjóð.
Hvernig er ástandið í verðlags-
málum í Svíþjóð?
— Vísitalan, sem er miðuð við
100 árið 1913, var 169 í stríðs-
byrjun. Árið 1942 var hún kom-
in í 237 stig og í ársbyrjun 1945
í 240 stig. Eins og sjá má af þessu
hefir hækkað talsvert síðan 1939,
en síðan 1942 hefir það að heita
má staðið i stað. Enda tók stjórn-
in'föstum tökum á málinu í árs-
lok 1941. Þá var ákveðið með
lögum, að engar verðhækkanir
skyldu leyfðar. Þau lög eru enn í
gildi. Ríkið hefir greitt með
þeim nauðsynjum, sem hækkað
hafa á heimsmarkaðinum, t. d.
sykri. Yfirleitt má segja, að
hækkun á lífsnauðsynjum hafi
verið mest á innfluttum vörum,
en innlend framleiðsla hefir
hækkað sáralítið.
— En kaupgjaldið?
— Launþegar fá nú 20,7%
uppbót á laun sín að 1000 kr.
mánaðarlaunufn, vegna verð-
hækkunar, en grunnkaupshækk-
anir liafa yfirleitt ekki verið
Ieyfðar. Launþegar hafa því ekki
fengið bætta alla verðhækkunina
í hækkuðu kaupgjaldi, heldur
íafa þeir orðið að bera mikinn
hluta af henni sjálfir. Það er
varla hægt að segja, að þetta hafi
verið tilfinnanlegt, því að sú
stefna var tekin, að skammta all-
ar nauðsynjar, hvort heldur
skortur var á þeim eða ekki, til
ress að fyrirbyggja það ,að menn
gætu keypt rneira en nauðsyn
krafði og þannig stofnað til verð-
bólgu. Rauði þráðurinn í stríðs-
búskap Svía hefir verið sá, að
tryggja Jrað, að ekki væru meiri
reningar f umferð en sem svar-
aði vörum á markaðinum. Má
segja að Jretta hafi tekizt vel. Sér-
stakir skattar á hátekjur voru
auk þess lögleiddir.
Meira fyrir krónuna í Konsum.
— Hvernig hefir samvinnufé-
lögunum reitt af á stríðsárunum?
— Raunin hefir orðið sú sama
í þessu stríði og hinu fyrra, að
þegar skórinn fór að kreppa að
og menn þurftu að velta hverri
krónu tvisvar í hendi sér, áður en
þeir eyddu henni, kusu æ fleiri
að verzla við kaupfélögin. Fengu
meira fy.rir peningana þar en
annars staðar. Af Jressum völdum
hefir félagatalan vaxið mjög
mikið á stríðsárunum, og er nú
790 þúsundir. Mun láta nærri, ef
áætlað er að aðeins fjölskyldu-
feður séu félagsmenn, að nær því
helmingur þjóðarinnar verz.li við
kaupfélögin. Viðskiptavelta fé-
laganna hefir vaxið að sama
skapi, var 531 milljón króna í
stríðsbyrjun, en 850 millj. á ár-
inu 1944.
Höfðatöluregla.
— Þegar stríðið skall á, var gerð
ítarleg áætlun um þörf þjóðar-
innar á nauðsynjavörunr og
verzluninni var deilt í milli
kaupfélaga og einkafyrirtækja á
grundvelli sölunnar árin 1937—
1939. Þetta hefir þó ekki orðið
félögunum fjötur um fót vegna
þess, að félögin hafa getað sann-
að það með skömmtunarmiðun-
um, sem félagsmennirnir urðu
að skila fyrir nauðsynjar sínar,
að hluti félaganna af þjóðar-
verzluninni var ört vaxandi og
hefir skiptingunni í milli einka-
fyrirtækja og kaupfélaga á nauð-
synjavörum öllum verið breytt á
stríðsárunum í samræmi við
þessa reynslu. Yfirleitt er óhætt
að segja, að kaupfélögin hafi
áunnið sér aukið traust og vel-
vilja bæði almennings og stjórn-
arvalda á stríðsárunum. Skipulag
þeirra til vörudreifingar var hag-
kvæmt og Jrau hafa jafnan af
sjálfsdáðum verið nokkurs konar
verðlagseftirlit í landinu, því að
neytendurnir — félagsmennirnir
— hafa einmitt sérstakra hags-
muna að gæta í sambandi við
sanngjarnt vöruverð.
KF byggir áburðarverksmiðju.
En eru ekki félögin auk þess
stórir framleiðendur?
— Jú, og sú starfsemi hefir
einnig aukizt rnjög á stríðsárun-
um. Það var þýðingarmikið fyrir
þjóðarbúskapinn, að samvinnu-
menn höfðu komið upp olíu-
herzluverksmiðjunum í Karls-
hamm fyrir stríðið, en þær eru
rær einu í landinu. Þessar verk-
smiðjur gerðu Svíum kleift að
framleiða smjörlíki og annað
feitmeti öll stríðsárin. Þá er KF
mjög að færa út kvíarnar í sam-
bandi við gervisilkiframleiðslu,
niðursuðuvörur, og sérstaklega
má geta um það, að KF er nú um
það bil að Ijúka við að reisa
áburðarverksmiðju fyrir sænska
bændúr. Þetta er mikið fyrir-
tæki, á að framleiða kalk-amm-
onsaltpétur, og mun verksmiðjan
hafa kostað um 20 milljónir kr.
KF hefir einnig nýlega eignast
verksmiðjur til framleiðslu ým-
iss konar landbúnaðarvéla og
margt fleira mætti nefna af því
taaú.
Að öllu samanlögðu er óhætt
að fullyrða, að Svíar hafi á stríðs-
árunum færzt nær því takmarki
samvinnumanna, að ]áta> verzl-
unina og framleiðsluna Jrjóna
hagsmunum hins óbreytta borg-
ara sem neytanda.
— Og er ferðinni nú heitið
heim?
— Já, við höfum dvalið hér í
10 daga. Það er hin nýja flug-
tækni, sem veldur því, að við gát-
um horfið frá störfum okkar
hingað út til íslands á miðju síld-
veiðitímabilinu, þegar svo margt
kallar að heima. Það er orðið
ánægjulegt að ferðast nú á dög-
um og væntanlega verður Jrað
ennjrá léttara síðar rneir. Við ger-
um okkur því vonir um að geta
komið hingað aftur í framtíð-
inni.
Dagur árnar Jæssum ágætu
samvinnumönnum faraheilla og
róðrar heimkomu.
O
Blaðið Akranes,
hefir komið út á fjórða ár.
(Það fæst nú frá upphafi aftur).
Kemur út mánaðarlega a. m. k.
12 síður hverju sinni. Árg. kostar
20 kr. Blaðið flytur fjölbreytt
efni. M. a.: Ævisögur íslenzkra
athafnamanna, sögulegan fróð-
leik um Akranes, svo og aðra
sagnaþætti. Það flytur margar
greinar um alhliða menningar-
mál, sem alla landsmenn varða.
Vísnablák og ritdóma um bækur
o. fl. Blaðið er prentað á mjög
vandaðan pappír og jafnaðarleg-
ast prýtt fjölda mynda.
MlllllllllltllMtlttllllllMIIIIIIIIIIIIIIIIMItMllltlllUIIIIIIIMIIIMl*
(Yfirsængurdúnn;
sem þolir samanburð [
við æðardún, en er |
mikið ódýrari.
I Hálfdúnn
í kodda og púða. — §
Einnig notaður í yfir- i
sængur.
I Verzlunin Ásbyrgi h. f. j
| Skipagötu 2 — og
[Sölut. við Hamarstígj
«*iuiiiuiiiiiiitiiiiiitiuiiiiiiitiitiiiiiiimiitiiittiimttiitiimmi«