Dagur - 18.01.1946, Blaðsíða 5

Föstudaginn 18. janúar 1946
D A G U R
5
KHKBKHKBKHKHKBKBKHKHKHKHKHKHKHKBKBKBKHKHKHKHKHKHKHKHKHKHÍKHKKHKBKHKHKHKKHKHKHKHKKKBKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKKH!
BÆRIHN OKKAR
Pistlar um bœjarmál og kosningar
i&ÍBKbKBKbKbKK8KbKBKBKbK<ÍKbKBKbKBKBKBKbKbKbK
ökkbkbkkbkbkbkbkbkbkkkkkkkkkbkkkkkkkkkkkkkk
Viðskotaillur „umbótamaður“.
Fyrir áramótin var nokkur
gustur í bæjarblöðunum í sam-
bandi við spítalamálið. Tildrög
þess voru þau, að á haustnóttum
liafði Svavar Guðmundsson,
staðgengill Brynleifs Tobiasson-
ar Skjaldborgarforingja, tekið
að sér að umskapa bæinn í „ís-
lendingi" til vegsauka fyrir
„sjál£stæðis“-ste£nu þessa nafn-
togaða félagsskapar. Á meðan
enn sást til sólar, hélt hann sér
einkurn við fjármálin, en stórum
var þó fjárhagssól kaupstaðarins
hraðgengari niður á við í hönd-
urn hans en stytting dagsljóssins
í ríki náttúrunnar. Skammdegis-
myrkur hinna miklu fram-
kvæmda kaupfélagsins lagðist
með ógurlegum þunga yfir af-
komu bæjarmanna, að sögn
þessa rithöfundar, en dagsglæt-
an,.sem boðaði bjartara líf, var
fyrir löngu horfin í tímans haf,
í líki þeirra Sigvalda í París og
Odds Thorarensen. Eftir að hafa
boðað upprisu þessara athafna-
manna í bæjarlífinu, fyrir til-
verknað aukinnar skattlagningar
á kaupfélagsmeðlimi, sneri um-
bótamaðurinn sér að hversdags-
legri efnum. Urðu þá fyrst á vegi
hans húsnæðismál bæjarbúa og
spítalabyggingin fyrirhugaða.
Um }rær mundir var spítala-
málið loksins komið á fastan rek-
spöl, eftir margra ára baráttu við
ríkisvaldið hið ytra, en þröngsýn
afturhaldsöfl hið innra. Árið
1943 hófu Framsóknarmenn, hér
í blaðinu og annars staðar, bar-
áttu fyrir því, að fá viðurkennd-
an rétt annarra landshlutá en
Reykjavíkur, til ríkisstyrks til
spítalabygginga og reksturs
þeirra. Áður hafði Reykjavík ein
notið þeirra forréttinda. Var
bent á það hér í blaðinu, í mörg-
um greinum, árin 1943 og 1944,
hvernig bæir og héruð annars
staðar á landinu væru skattlögð
af þessum sökum. Upp úr þess-
um umræðum fékk fjórðungs-
sjúkrahúss-hugmyndin byr und-
ir vængi. Skilningur löggjafans
á nauðsyn málsins var þó nokk-
uð seinfær og lög, sem tryggðu
rétt Akureyrarspítala, sem fjórð- i
ungssjúkrahúss, voru ekki sam
þykkt fyrr en á sl. ári.
menn lögðu áherzlu á, að taka
bæri tillit til framtíðarinnar og
þeirra sjónarmiða, sem gerðu
ráð fyrir meiri framkvæmdum í
heilbrigðismálum fjórðungsins
en byggingu þessa eina húss.
Líklegt væri, að í sambandi við
það risu upp ýmsar stofnanir og
viðaukar, þá frá liði, en pláss
fyrir slíka aukningu var ekki að
finna á gamla staðnum. Enn-
fremur bentu þeir á, að svo hag-
aði til á hinni gömlu lóð, að
nær ógerlegt mætti teljast að
koma húsinu þar fyrir, nema
með miklum aukakostnaði og
yrði þó svo um búið, að leiðir
að og frá húsinu yrðu takmark-
aðar og þröngar. Þessu sjónar-
miði fylgdu konur þær, sem átt
höfðu sæti í spítalanefndinni og
einnig fulltrúi kommúnista í
bygginganefndinni.
Innan bæjarstjórnarinnar
sjálfrar var þessi skilningur hins
vegar ekki fyrir hendi, til að
byrja með. Sjálfstæðismenn
lögðu mikið kapp á að hola
byggingunni niður á gamla
staðnum og svo brá við, að þeim
barst óvæntur stuðningur. Blað
kommúnista hóf mikinn áróður
fyrir málstað þeirra og hugðist
jafnframt ná sér niðri á Fram-
sóknarmönnum fyrir að þeir
hefðu tafið málið með því að
beita sér fyrir breyttu skipulagi.
Stóð þetta málþóf nokkra hríð,
en svo fór að lokum, að komm-
únistar sáu sitt óvænna og sner-
ist mest af liðskosti þeirra í bæj-
arstjórninni á sveif með Fram-
sóknarmönnum. Var þá ákveðið
að taka hluta af Eyrarlandstún-
inu undir hið nýja sjúkrahúss-
hverfi og í haust hófst síðan
vinna við vegagerð að hússtæð-
mu.
sannleika, ' að yfir skrifum
Skjaldborgarriithöfundarins
svífi ekki aðeins viðskota-
illur andi skammdegisins, sem
margan manninn sviptir gleði
sinni, heldur einnig stórum
verri og formyrkvaðri aftur-
ganga . einræðis- og ofbeldis-
hyggju þeirrar, sem um eitt
skeið byrgði alla útsýn til sólar
um gjörvalla Evrópu þótt um
hásumar væri, og einskis sveifst
í málflutningi sínum og aðferð-
um. í hópi þeirra, sem undu
miður þeirri þróun málanna,
sem nú var orðin í Sjálfstæðis-
flokknum fyrir metnað Svavars
Guðmundssonar, voru ýmsar
konur bæjarins, sem hvorki
liöfðu samúð með einræðis trú-
arbrögðum hans né skjaldborg-
aralegri söguritun. Þar á meðal
voru þær konur, sem barizt
höfðu drengilegri bafáttu fyrir
framgangi spítalamálsins um
mörg ár og höfðu fullan skiln-
ing á nauðsyn þess að breyta um
skipulag, vegna þeirra nýju við-
horfa, sem skapazt höfðu eftir
sigur fjórðungsspítalahugmynd-
arinnar. Ein úr þeim hópi, sem
kunn er fyrir ósérhlífni og
drengilega baráttu fyrir fram-
gangi málsins, tók sér þá fyrir
hendur, að rekja jDráðinn ofan
af tilberanum og reka illmælin
um þá menn, s'em heilt og
drengilega höfðu unnið fyrir
spítalamálið, heim til föðurhús-
anna. Fór sú athöfn fram í „ís-
Jendingi" og vakti nokkra at-
hygli bæjarmanna.
Er hér var komið málum
skapaðist nýtt viðhorf í bygging-
armálinu hér á Akureyri. Viður-
kenning ríkisins á fjórðungs-
sjúkrahúss-hugmyndinni hafði
þær afleiðingar, að gert var ráð
fyrir miklu stærri og fullkomn-
ari byggingu en áður hafði ver-
ið ráðgerð, meðan bærinn stóð
einn að málinu. Var þá þegar
augljóst, að gamla spítalahverf-
ið á nyrðri bakka Búðargils, var
hvergi nærri hæfilegur staður
fyrir hin nýju húsakynni. Um
þetta ga£ þó ekki orðið eining í
bæjarstjórninni. Framsóknar-
Allan þann tíma, er þetta mál
hafði verið á döfinni, virtist
hinn þjóðfrægi Skjaldborgarfé-
lagsskapur ekki hafa neinn á-
huga á því. Aðalrithöfundur fé-
lagsins hafði ekki, svo að bæjar-
menn vissu til, léð því neinn sér-
stakan stuðning eða beitt um-
bótagáfum sínum á þessum vett-
vangi. En svo brá við, er málið
var komið á fastan rekspöl og
komið var fram um veturnætur,
að mikil vakning varð í þessum
herbúðum. Hófst þá söguritun
málsins í „íslendingi". Var eink-
um lagt út af því, að Framsókn-
armenn iiefðu átt að reisa spítal-
ann fyrir löngu, enda þótt lög-
gjöfin, sem gerði það mögulegt,
hefði ekki fengizt samþykkt fyrr
en á árinu 1945. Þótt ýmsum
Sjálfstæðismönnum hefði litizt
allgæfulega á jrá upprisu kaup-
manna-í athafnalífi bæjarins er
áður hafði verið boðuð af þess-
um rithöfundi, gazt þeim miður
að þeirri sagnfræði, sem nú hófst
í ,,íslendingi“. Kom þar, að ýms-
ir, þeirra þóttust eygja -þann
Síðan eru liðnar nokkrar vik-
ur og hefir verið hljótt urn spítal-
ann í þessum herbúðum. Á með-
an hefir verið unnið að því, að
tryggja byggingunni efni og
undirbúa uppdrætti. Horfir jrví
allvel um framkvæmdina. Hinn
pólitíski Jrytur skammdegisins
var flestum gleymdur jrar til nú
eftir áramótin, að ástæða gafst
til að rifja hann lítillega upp.
þá slíkt atferli rnundi geta orðið
til þess, að hefta eðlilegan vaxt-
arþroska félagsins! Þeim, sem
ekki skilja áhrif hirtingarinnar á
svona sálarlíf, gekk að vonurn
illa að átta sig á þessum veðra-
brigðum, því að á haustnóttum
hafði sami maður bent bæjar-
mönnurn á að sækja fé til um-
skurðarins, sem hann var þá að
framkvæma í íslendingi, í sjóði
kaupfélagsmanna. Kvað hann
þar af nógu að taka, enda væri
fjáreign félagsmannanna þar að
draga allan mátt úr athafna-
mönnum bæjarins.
Það er gömul reynsla, að oft
má gera óknyttastráka cfagfars-
prúða um stundarsakir með jrví
að leggja þá undir flengingar-
vöndinn. Þessi uppeldisfræði
hlaut nokkra staðfestingu í
fyrstu göngu íslendings, eftir að
ritstjórarnir höfðu sagt af sér, og
Svavar Guðmundsson hafði tek-
ið jaar við búsforráðum. Eftir
hina verðskulduðu ráðningu fyr-
ir flumbruháttinn í söguritun
spítalamálsins, birtist rithöfund-
urinn bæjarbúum í byrjun hins
nýja árs, uppstrokinn og sakleys-
islegur, eins og hann hefði aldrei
haft svartan blett á tungunni.
Tók hann sér þar fyrir hendur
að vara verkamannaflokkana við
að treysta því, að jieir gætu fram-
kværnt 50-milljón króna stefnu
skrána á næsta kjörtímabili, á
þann einfalda hátt, að ganga í
sjóði kaupfélagsins. Taldi hann
En Adam var ekki lengi í
Paradís. „Lifið brýtur sér braut“
og eðlið fer sína leið um síðir.
Verkamannaflokkarnir hafa að
líkindum öðlast nýjan skilning á
þessum sálrænu fyrirbrigðum í
annarri reisu hins höfuðlausa ís-
lendings. Þar braut geðvonsku-
andinn af sér allar tálmanir og
„umbótamennskan" féll um gam-
alkunnan farveg. í upphafi var
fjármagn kaupfélagsins að
hlunnfæra fjárhag bæjarins og
draga allan þrótt úr atvinnuleg-
um framkvæmdum. 1 þessu tölu-
blaði var fé það, sem félagið nú
er að leggja fram til eflingar
járniðnaðinum hér í bænum,
fyrirsjáanlega bænum til tjóns.
Féð er með öðrum orðum skað-
legt, að dómi þessa fjármálavitr-
ings, hvort heldur sem það ligg-
ur vaxtalaust í bankastofnunum
^eða er lagt í almennar fram-
kyæmdir, bara ef að kaupfélag
hefir yfiiTáð þess. Þarna er kom-
ið að kjarna málsins í fjármála-
pólitík þessa spámanns íhaldsins
á Akureyri. Kaupfélag má ekki
ráða yfir fjármagni, það má ekki
leggja í stórfelldar framkvæmd-
ir, til hags fyrir félagsmenn sína
og allan almenning. Almenning-
ur má ekki vera frjáls að því,
hverjum hann treysti bezt til að
ávaxta sparfé sitt, ef hann treysl>
ir kaupfélagi bezt til þess. Þar
sem svo er komið, verður að
þvinga fólkið til þess að leita
annað, að dómi þess manns. Þar
sem kaupfélag er orðið athafna-
mesta atvinnufyrirtæki bæjar eða
sveita, verður að stöðva það,
með ósvífinni skattheimtu og
öðrum þvingunarráðstöfunum
hins opinbera.
Engan þarf að undra þótt
kosningamúsík Skjaldborgarinn-
ar sé öll rituð í jressari tónteg-
und. Andi feðranna svífur þar
yfir vötnunum. Þarna er við-
horfum einræðissinnanna til
kaupfélagslneyfingarinnar lýst
og í Jjessum anda var að félögun-
um búið á meginlandinu, með-
an fjaðrirnar tolldu enn á læri-
feðrum Skjaldborgarinnar.
Árið 1942 gat Svavar Guð-
mundsson vænzt þess, að vængja-
sláttur einræðisins gæfi hreyf-
— Fokdreifar
(Framhald af 4. síðu).
ur og hvers konar annan óþrifnað,
auk þess ódauns, sem oft og einatt
frá þeim leggur. Hér í bænum er það
því miður ollt of víða, sem sorpílátin
eru neðan við alla rhellur, þannig að
notast er við alls konar stampa,
koppa og kirnur, loklaust eða sama
sem alveg loklaust og jafnvel botn-
laust líka. Af framangreindum ástæð-
um kom heilbrigðisnefndin fram með
tillögu sína um, að bærinn keypti
sjálfur sorpílátin og legði þau til
húseigendum, en á þetta gat vega-
nefnd ekki fallist og var því ákveðið
að reyna aðrar leiðir til úrbóta í þessu
efni.
Eg tel þessum málum þá fyrst ör-
ugglega borgið, þegar veganefnd ogfc
bæjarstjórn hafa samþykkt allar þær
3 tillögur, sem heilbrigðisnefndin
lagði fram á fundinum í setember sl.
og vona eg að ekki verði allt of langt
eftir því að bíða.
Með beztu þökk fyrir birtinguna.
Jóhann Þorkelsson.
Móðir, kona meyja.
(Framhald af 4. síðu).
Reyndu að hugsa þér samborg-
ara þína sem lifandi verur.“
★
Þessa gamansömu frásögu um
sósíalistiska fæðingu, segist
ameríska tímaritið liafa úr rúss-
neska blaðinu Krokodil, 8. lrefti
árg. 1945. Vonaiidi verður
kvennadálkurinn ekki ekki sak-
aður um ,,sovét-níð“ þótt hann
hafi snarað raunum hins sósíal-
istiska föður á lauslega íslenzku.
er
komin
á
markaðinn
aftur
ingu hans ofurlítinn byr. En
þeit atburðir hafa síðan gerzt, að
ætla mætti að honum verði
þungt um flugið, til vegs og
valda í hinu íslenzka lýðveldi, á
svo fjaðralausum farkosti, sem
skjaldborgarhreyfingar allra
landa eru nú orðnar.