Dagur - 31.10.1946, Blaðsíða 4

4
DAGUR
t—.— ■ -...-
DAGUR
Ritstjórt: Haulcur Snorrason
Afgreiðsla, auglýsingar, innheimta:
Marínó H. Pótursson
Skrifstofa í Hafnarstræti 87 — Sími 166
Blaðið kemur út á hverjum fimmtudegi
Árgangurinn kostar kr. 15.00
Gjalddagi er 1. júlí.
Prentverk Odds Bjömssonar
I ■
Tveir óboðnir gestir
ýTVARPIÐ skýrir frá því annað slagið, að skip
hlaði vörur í Reykjavíkurhöfn,, þennan og
þennan dag, til flutnings á tilteknar hafnir úti
um land. Þetta er gagnlegur fróðleikur fyrir
marga landsmenn og ekki síður fyrir hinar 172
heildverzlanir höfuðstaðarins. Með þessum skip-
um er dreift út um landið þeim hlutanum af inn-
flutningi þjóðarinnar, sem yfirleitt er ætlunin að
afgreiða út fyrir landamerki höfuðstaðarins.
Landsmenn geta af þessum tilkynningum ráðið
með hvaða skipum þeir megi eiga von á þeim
skammti nauðsynja, sem þeirn á að hlotnast, og
heildverzlanirnar hvenær og á hvern hátt þær
geta losað sig við varninginn til „útkjálkanna".
Yfirleitt er ekki gert ráð fyrir því, að „útskæklun-
um“ berizt vörur með öðrum hætti en þessum. í
árslok 1944 hafði Reykjavík sölsað undir sig rösk-
lega 90% af heildarinnflutningsmagni landsins,
miðað við 60% fyrir stríðið. Sóknin gegn hinni
sjálfstæðu innflutningsverzlun úti um landið,
hefir því verið með talsverðri leifturtækni og enn-
þá er ekkert lát á. Á árinu 1945 voru settar á stofn
35 nýjar heildverzlanir í Reykjavík, eins og nokk-
urs konar liðsauki til handa þeim 157 heildverzl-
unum, sem fyrir voru. Vafalaust hafa þessir 35 ný-
liðar ekki verið aðgerðarlausari á þessu herrans
ári frekar en öll hin hersingin, enda má telja víst,
að Reykjavík hafi nú náð undir sig svo til öllum
innflutningi á nauðsynjavörum almennings. Sá
innflutningur, sem hagskýrslur sýna að komi til
annarra landshluta — innan við 10% — mun að
verulegu leyti vera olía og kol til síldarverksmiðj-
anna, salt og aðrar slíkar naúðsynjar til útgerðar-
innar og eitthvað af byggingavörum.
T ÞESSARI viðureign hefir heildsalavaldið haft
II einn traustan og örlátan bandamann. Það er
Eimskipafélag íslands, til skamms tíma einrátt
um allar siglingar til landsins. Fyrir stríðið hélt
þetta fyrirtæki uppi siglingum frá útlöndum,
beint til hafna á Austur- og Norðurlandi. Þegar
stríðið hófst, varð breyting á siglingafyrirkomu-
laginu. Því var jafnan haldið fram, að einokun
innflutningsverzlunarinnar í höndum Reykvík-
inga, sem þá hófst, væri eðlileg afleiðing styrjald-
arástandsins á höfunum. Þessar fullyrðingar ráða-
manna siglinganna voru alla tíð ærið vafasamar,
svo sem oft hefir verið bent á hér í blaðinu, enda
kemur nú í ljós, að eitthvað meira hefir undir bú-
ið. Enginn vísir sést ennþá að því, að hið fyrra
siglingafyrirkomulag verði upptekið aftur. Engar
beinar siglingar eru frá útlöndum til Norður- og
Austurlandsins. Þrátt fyrir stóraukinn skipakost,
miðað við þann sem til var í stríðsbyrjun, eru sigl-
ingarnar hingað ennþá með sama fyrirkomulagi
og var þegar orrustan um Atlantzhafið stóð sem
hæst. 1 skjóli þessa fyrirkomulags spretta heild-
verzlanirnar syðra upp eins og gorkúlur á haug,
en Reykjavíkurbær skapar sér aðstöðu til bess að
skattleggja gjörvalla innflutningsverzlun lands-
manna með útsvarsálögum á for'réttindafyrirtæk-
in, hafnargjöldum, umhleðslukostnaði og fjöl-
mörgum öðrum aðferðum.
T KOSNINGABARÁTTUNNI í janúar í'vetur,
1 þótti kommúnistum það hagkvæmt að gera
hark mikið að heildsölunum og benda á, að þegar
fjögra manna fjölskylda settist til borðs, væri þar
jafnan til staðar fimmti maðurinn, óboðinn, sem
þó tæki til sín ríflegan skerf af tekjum fyrirvinn-
unnar. Það væri heildsalinn. Þessi samlíking er
réttmæt, svo langt sem hún nær, þótt kommúnist-
um þar syðra farist ekki fremur en öðrum þar að
fyllast vandlætingu út af þessu ófremdarástandi.
Þeir hafa verið einn valdamesti aðilinn í stjórn
„íslendingur" gefur „intervjú".
T>að er háttur margra Islendinga,
þegar þeir eru í siglingum, að gefa
blaðamönnum kost á „intervjúi", og
vill þá stundum sannast, að fjarlægðin
geri mennina mikla og minnið slappt,
og er þá ekki að spyrja að útkomunni.
Ýmsir góðir og gegnir menn hafa lent
í þessari fallgryfju ónákvæmninnar á
veikum augnablikum, en venja er hér
heima, að taka mjúkum höndum á
pessari breyskleikasynd og láta tím-
ann og þögnina um lækninguna.
T^AÐ má því raunar segja ,að það sé
ekki tiltökumál þótt kollega vor-
um íslendingsritstjóranum, hafi orð-
ið fótaskortur á sannleiksbrautinni í
nýafstaðinni siglingu til höfuðborgar-
innar og þótt honum hafi þá vaxið
mjög í augum þeir erfiðleikar, sem
„aðalmálgagn Sjálfstæðismanna á
Norðurlandi“ á hér við að etja og
mannvonzka Framsóknarmanna á Ak-
ureyri, „sem leggja állt kapp á að gera
út af við íslending", enda hefir blaðið
átt geysilega „örðugt uppdráttar" af
þessum sökum. Þó fer ekki hjá því, að
þessar upplýsingar, sem ritstjórinn
hefir tekið með sér suður um fjöll,
hafi vakið þó nokkra furðu á meðal
hinna vondu Framsóknarmanna, sem
einkum hafa staðið að því, að gera
blaðinu lífið erfitt, að því er ritstjór-
inn upplýsir í viðtali við Morgunblað-
ið .Það er að vísu kunnara en frá þurfi
að segja, að menn verða misjafnlega
móðir í mannraunum og bardögum, en
þó munu fæstir hafa gert ráð fyrir því,
_að íslendingur væri svo langt leiddur,
sem ritstjórinn vill vera láta og það af
þessum ástæðum. Því að Framsóknar-
menn kannast alls ekki við það, að
hafa saumað svo fast að þessu íhalds-
málgagni, að hætta væri á að það
missti andann. Það hefir auk heldur
komið fyrir, að þessir vondu menn
hafa gert blaðinu greiða og létt undir
með útkomu þess, jafnvel þegar hinn
pólitíski bardagi hefir staðið sem
hæst. Hitt viðurkenna Framsóknar-
menn fúslega, að þeir hafi veitt ís-
lendingi þá athygli eina, sem blaðið
og málflutningur þess hefir verðskuld-
að. Hvorki meiri né minni. Þannig
verða málgögn ekki síður en einstakl-
ingar að þola dóm reynslunnar um
verk sín og uppskera eins og efni
standa til.
Veizlan á enda.
Erindi það, sem Gylfi Þ. Gíslason,
prófessor, flutti í útvarpið á mánu-
dagskvöldið, í þættinum um daginn
og veginn, hefir vakið mikla athygli.
Það er eins og það sé fyrst nú að
renna upp fyrir mörgum, í hvert óefni
er komið um þjóðarbúskap okkar Is-
lendinga. Við höfum lifað vel undan-
farin ár, og lifað flott, en sú dýrð
getur ekki staðið til eilífðar. Veizlan
er senn á enda og erfiðleikar hins
hversdagslega lífs taka við. Ekki verð-
ur lengur hjá því komizt, að minnka
stórlega innflutning til landsins á
ýmsum varningi. Um sumt af því, sem
keypt hefir verið á undanförnum ár-
um má segja, að ekki saki, þótt sem
minnst af þvi sjáist á íslenzkum heim-
ilum. Er svo t. d. með allar „glerkýrn-
ar“ og annan búpening af því tagi.
Um annað er það að segja, að vist
væri gott að geta lifað við allsnægtir,
en hver verður að sniða sér stakk eft-
ir vexti, og íslendingar verða að haga
lifnaðarháttum sínum í samræmi við
kosti lands síns og getu atvinnuveg-
anna.
Uppeldisáhrif eyðslustefnunnar.
Allur hinn gegndarlausi lofsöngur
um „nýsköpunarsælu", sem kyrjaður
hefir verið í mörgum blöðum landsins
undanfarin tvö ár, hefir að vonum
ruglað dómgreind margra, og menn
eiga nú erfitt með að átta sig á því,
að sú velmegun, sem hér getur ríkt,
ef vel er á haldið, kostar mikið erfiði
og forsjálni. Af flestu höfum við ver-
ið vel birgir þessi síðustu ár, nema
þeim kostum. Oséð er ennþá, hvaða
afleiðingar það hefir fyrir íslenzku
þjóðina, að mikill hluti ungu kynslóð-
arinnar hefir alizt upp við gegndar-
lausa fjársóun og margs konar óhóf.
Hefir aldrei lært að bera virðingu fyr-
ir peningum, sem unnið er fyrir með
dugnaði og trúmennsku. En víst má
telja, að áhrif stríðsgróða- og dýrtíð-
arstefnunnar á hugi unga fólksins hafi
(Framhald á 6. síðu).
landsins undanfarin tvö ár, og
aldrei gert neina alvarlega til-
raun til þess að hnekkja þessu
fyrirkomulagi, heldur þvert á
móti horft aðgerðarlausir á
heildsalana sóa gjaldeyri þjóðar-
innar með annarri hendinni og
hrifsa til sín ríflegan skerf af
tekjum borgaranna með hinni.
En þótt fylgismönnum þeirra
í Reykjavík hafi þótt forréttinda-
aðstaða heildsalanna þung í
skauti og erfitt að fæða hinn
óboðna gest, þá er hlutur þeirra
þó engan veginn verstur. Að hon-
um sitja allir þeir, sem búa utan
Reykjavíkur. Þeir verða að hafa
tvo óboðna gesti til borðs og er
hvorugur léttur- á fóðrunum.
Annað er umboðsmaður heild-
salanna og tekur ekki óríflegar
til sín hér en suður á Seltjarnar-
nesi, en hinn er uppeldissonur
hans, fulltrúi Reykjavíkurvalds-
ins, tákn umhleðslukostnaðarins
og skaltlagningarinnar, sem
landsmenn verða að þola í viðbót
við hinn gífurlega kostnað, sem
því er samfara, að láta 172 heild-
söluverzlanir eflast og vaxa og
geta af sér afkvæmi á hverju ári.
JpYRIR nokkrum dögum unnu
verkamenn hér í bænum að
því, að koma erlendum vörum úr
vörugeymslum hér, í skip til
Reykjavíkur. — Þessar vörur
höfðu verið fluttar beint hingað,
og var nú umskipað til flutninga
suður. Þetta var aðeins lítíl byrj-
un, en mjór er mikils vísir. Sam-
vinnumenn liafa nii gerzt sjálf-
stæðir aðilar siglingamálanna.
Frá þeim kemur hin fyrsta, raun-
hæfa tilraun til þess að snúa við
á þeirri braut, sem farin hefir
verið undanfarin ár. Augljóst er,
að það er lífsnauðsyn fyrir at-
vinnu- og menningarlíf lands-
manna, að siglingar samvinnufé-
laganna stóraukizt. Þær miklu
framkvæmdir, sem nú eru ráð-
gerðar á vegum félaganna, í
þessu efni og öðrum, eru þess
vegna einn merkilegasti þáttur-
inn í „nýsköpun" atvinnulífsins,
þótt hljóðast sé um hann. —
Miklir sigrar eru ekki
unnir með lýðskrumi og
gauragangi, svo sem endalok „ný-
sköpunar“stjórnarinnar sýna,
heldur með starfi og fyrirhyggju.
Þess vegna eru miklar vonir
bundnar við það björgunarstarf,
sem samvinnufélögin eru nú að
hefja í siglingamálum. Um það
þurfa landsmenn að standa sam-
an
Fimmtudagur 31. október 1946
T í z k a n
Þessi klæðilegi
samkvæmiskjóll
minnir nokkuð á
blússu og pils sem
notað er mikið
sem samkvæmis.
klæðnaður árið
um kring, en hér
; er þó um heilan
| kjól að ræða. —
| Fyrir ungar stúlk-
; ur er hann falleg-
astur í svörtum og
hvítum lit, en
auðvitað má víkja
frá því. — Þessi
blússa ér úr hvítu
efni með einhvers
konar gatasaum,
sem er þó í efninu
sjálfu, svartaslauf-
an er föst við pils-
ið að aftan og'
hnýtt svo upp við
hálsmálið aðfram-
an. — Pilsið, sem er úr svörtu tafti, er rykkt á báð-
um hliðum við hið þrönga belti, sem er úr sama
efni. — (Vera Winston).
★
Bréf frá „Valborgu“.
„Kæra Puella.
Eg þakka yður kærlega fyrir margt gott í dálk-
inum, sem okkur konum eræinkum ætlaður í
Degi. Og mér þótti vænt um, að þér bjrtuð bréf-
ið um kápusölurnar. Það er óskemmtilegt að sjá
menn slást um hégómann. Svo ekki meir um það.
En mig langar til að færa annað í tal, sem okkar
kyni kemur rnikið við, og þá auðvitað líka karl-
mönnunum, en það eru hinar hóflausu reykingar
ungu stúlknanna. Því að þótt eg sé alls ekki ein'
af þeim, sem hneykslast á svo að segja öllu hjá
unga fólkinu, þá eru reykingar ungu stúlknanna
að verða svo algengar, að þær hljóta að valda öllu
góðu fólki áhyggjum. Eg liefi bæði lesið um þá
hættu, sem af þessu stafar, t. d. ágæta grein eftir
föður yðar í Heimili og skóla, og svo hefi eg séð
þess áta'kanleg dæmi, hvernig þetta spillir þroska
ungu stúlknanna, bæði líkamlega og andlega. En
þetta skilja þær ekki, blessuð börnin, og halda að
það sé fínt að reykja eins og þær sjá fínu dömurn-
ar gera, þær eldri, og eru þá ekki að liugsa um
aldursmuninn, eða hvaða þýðingu hann hefir fyr-
ir þær. . \
Nú býzt eg við, að við séum öll sammála um,
að það sé bæði skömm og skaði að sjá 15 og 16 ára
Stúlkubörn reykjandi svo að segja alls staðar. En
hvernig á að koma vitinu fyrir þetta fólk? Eg veit
ekki hvort unglingaskólarnir og kvennaskólarnir
berjast daglega gegn þessu böli. Eg tel víst, að
þeir geri það, enda hlýtur það að vera skylda
þeirra. En þó held eg að þurfi að taka fastar í
strenginn ef eitthvað á að verða ágengt.
En hvað segið þið um þetta, liinar ungu,
menntuðu stúlkur? Finnst yður þetta ekki alvar-
legt? Eg veit um það, að þér eruð nýlega komin
frá Englandi og systir yðar frá Ameríku. Er þetta
svona þar, að 1.5 og 16 ára stúlkur reyki, — eða
máske enn yngri? Máske þetta sé eins um allar
jarðir, en aðra munar minna um einn og einn en
okkur. Og hvað sem um það er, þá er ástandið
hjá okkur verulegá slæmt.
Svo langar mig til að biðja yður að koma þeim
skilaboðum til barnaverndarnefndar og lögregl-
unnar, að eg sjái iðulega börn kaupa tóbak fyrir
hina og þessa, þó munu allir vita, að ekki má af-
henda börnum þá vöru. En svona er kæruleysið
magnað, — og skeytingarleysið. Myndi búðunum
veita af að fá áminningu.
(Framhald á 6. síðu).