Dagur - 19.03.1947, Blaðsíða 2

2
DAGUR
Miðvikudagur 19. marz 1947
Eyðslukon
í búi
Fyrir nokkru er það kunnugt,
að fyrrv. stjórn Ólafs Thors, sem
nú er nokkuð almennt kölluð
„Ólafía sáluga", tók við upp und-
ir 600 milljónum kr. í erlendum
gjaldeyri, og á þeim rúmlega
txeggja ára tíma, er hún var við
völd, mun hafa fallið til gjald-
eyrir að upphæð eitthvað yfir
/00 milj. kr. Stjórnin hafði því
til ráðstöfunar nálægt 1300 milj.
króna.
Þrátt fyrir þessa svimháu upp-
hæð, varð viðskilnaður Ölafíu
sálugu með þeim endemum, að
gjaldeyririnn nægði ekki til að
fylla ])á eyðsluhít, er fyrrv. stjórn
stofnaði til, því til viðbótar þess-
um 1300 miljónum hefir verið
eytt vænni fúlgu, sem legst á
herðar þjóðarinnar í framtíð-
inni.
Eyðslukona er eldur í búi, var
viðkvæði manna hér áður, þegar
einhverjum gekk illa að bjarg-
ast og of mikilli eyðslu á heimil-
in'u var um kennt.
Ríkisstjórnin er eins konar
ráðskona á þjóðárbúinu, og er
mikils um vert hvernig hún fer
með efni þjóðarinnar á því stóra
heimili.
Það leikur ekki á tveim tung-
um, að eyðsla og sukk fyrrv.
stjórnar hefir verið gegndarlaust.
Það er líkast því að eyðandi eld-
ur hafi farið um fjármuni þjóð-
arinnar í stjórnartíð hennar.
Þann 1. þ. m. er gjaldeyris-
ástandið sagt vera á þessa leið:
Inneignir bankanna erlendis
44 milj. kr.
Á nýbyggingarreikningi 120
milj. kr.
Ábyrgðir bankanna fyrir vör-
um, sem enn eru ekki komnar,
58 milj. kr.
Ráðstafað til kaupa á nýbygg-
ingarvörum, sem ekki er búið að
yíirfæra, 150 milj. kr.
Þannig etr búið að ráðstafa 44
ntilj. kr. í erlendum gjaldeyri
umfram það, sem eftirstöðvun-
um af gjaldeyrisinnstæðunum
nemur.
Hér við bætast svo gjaldeyris-
leyfi, sem ekki hafa enn verið
settar ábyrgðir fyrir.
Svo tala vikapiltar Ólafs Thors
um dýran arf, sem stjórn hans
láti eftir sig til nýju stjórnarinn-
.ar
Sé um arf að ræða í þessari
merkingu, þá er hann a. m. k.
neikvæður.
Það þurfgti engan að undra,
þó að viðskiptaráð tilkynnti fyrir
skömmu miklar hömlur á inn-
flutningi til landsins og að ekki
yrði leyfður innflutningur nema
á bráðnauðsynlegum vörum fyrst
um sinn.
Gott dæmi um vitavert bruðl
fyrrv. stjórnar" eru byggingar-
framkvæmdir síldarverksmiðj-
anna á Skagaströnd og Siglu-
firði.
Upphaflega var heimiluð 10
mil j. kr. lánveiting til þessara
f/amkvæmda. Á þinginu 1944
fékk fyrrverandi atvinnumálaráð-
lierra, Áki Jakobsson, hækkað
heimildina í 20 milj. kr. I annað
a er eldur
sinn var flutt frumvarp á Alþingi
í síðastl. aprílmánuði að beiðni
sama ráðherra um 7 milj. kr.
hækkun, úr 20 í 27 miljónir. í
greinargerð fyrir frv. voru þing-
inu m. a. veittar þessar upplýs-
ingar frá ráðherranum:
„Framkvæmdir eru nú það
vel á veg komnar, að nokkurn
\eginn má sjá, hver byggingar-
kostnaður verður. Má ætla, að
til þess að unnt verði að ljúka
byggingarframkvæmdum bæði í
Höfðakaujrstað og á Siglufirði,
þurfi að hækka lántökuheimild
ríkisstjórnarinnar úr 20 miljón-
um króna, eins og hún er í nú-
gildandi lögum, upp í 27 miljón-
ir króna.“
Það er kunnugt, að á undan
alþingiskosningunum í yor voru
þessar byggingaframkvæmdir
gerðar að áróðursvél af stjórnar-
liðum, og áttu þær að vera tal-
andi vottur um stórhug og starf-
hæfni nýsköpunarstjórnarinnar.
Framsóknarmenn, sem leyfðu sér
að gera athugasemdir við þessar
l'yggingaframkvæmdir og töldu,
að mikið mundi fara þar í súginn
að óþörfu, voru stimplaðir fjand-
menn „nýsköpunarinnar“ og hat-
ursmenn allra framfara.
Þá var því og haldið fram með
miklu offorsi, að liinar nýju síld-
arverksmiðjur yrðu tilbúnar til
vinnslu fyrir síldarvertíð á síðastl.
sumri, en þeir sem drógu það í
efa, voru kallaðir rógberar og
öðrum álíka nöfnum.
Síðan hefir þetta mál skýrzt á
margan hátt og ýmislegt komið í
Ijós, sem áður var nryrkri hulið.
Eitt af seinustu verkum Áka Jak-
obssonar sem ráðherra var að
láta leggja fyrir.Alþingi frum-
varp um aukna lántökuheimild
vegna nýju síldarverksmiðjanna
á Siglufirði og Skagaströnd. Með
þessu frv. er lagt til, að lántöku-
heimild ríkisstjórnar^inar vegna
bygginga síldarvernsmiðjanna
verði aukin um 11 miljónir
króna, úr 27 miljónum í 38
miljónir.
Það er með öðrum orðum kom-
ið á daginn, að þær upplýsingar,
sem fyrrv. atvinnumálaráðherra
gaf Alþingi í síðastl. aprílmán-
L’.ði, voru fjarri því að vera rétt-
arf Kostnaðurinn við byggingu
verksmiðjanna varð ekki „nokk-
urn veginn" 27 milj., eins og upp-
lýst var, heldur 38 milj., og þó er
talið nokkurn veginn víst að
langt sé frá að öll kurl séu komin
til grafar.
Frá hendi ríkisstjórnarinnar
sýnist öll hagsýni hafa verið úti-
lokuð við þessar framkvæmdir,
en megináherzlan verið á það
lögð að eyða sem mestu fé. í stað
þess að fela stjórn síldarverk-
smiðja ríkisins yfirstjórn verk-
smiðjubygginganna, var skipuð
serstök nefnd manna til þess að
stýra þessum framkvæmdum. Eft-
irlit þessarar nefndar kostaði 450
þús. kr. í annan stað fékk Al-
menna byggingarfélagið 800 þús.
kr. í „umsjónarlaun“. Mjögmikil
vinna var eftirvinna, nætur- og
helgidagavinna, og hefir þessi til-
högun að sjálfsögðu aukið bygg-
ingakostnaðinn gífurlega, en allt
fumið og ósköpin, sem á gengu,
var talið lífsnauðsyn til þess að
fiýta „nýsköpuninni" sem mest.
En allt kom fyrir ekki, því að
þrátt fyrir alla eftirvinnu, nætur-
vinnu og helgidagavinnu urðu
vinnuafköstin ekki meira en það,
að nýju verksmiðjurnar komu
ekki að notum á síldarvertíðinni
1946 og jafnvel talið vafasamt, að
þær verði komnar til fullrar
notkunar á næstu síldarvertíð.
Málalið fyrrv. stjórnar reynir
að klína allri ábyrgðinni á sukk-
inu og svindlinu í sambandi við
Lyggingu nýju síidarverksmiðj-
anna á Áka Jakobsson, og sjálf-
sagt á hann inesta sökina. En sarnt
hljóta aðrir ráðherrar að bera
sinn hluta af henni. Ábyrgðin
fellur á alla stjórn Ólafs Thors og
ekki sízt á hann sjálfan. Hér er
heldur ekki um neinn einstakan
atburð að ræða, hann er einn af
mörgum í lnakfallasögu fyrrv.
stjórnar. Með sama blæ var mest-
ur hlutinn af nýsköpunarfram-
kvæmdum stjórnar Ólafs Thors,
fumkenndur handagangur án
skipulags, samfara stjórnlausum
fjáraustri til beggja handa, sem
endáði með stöðvun og öng-
þveiti. Víst hafa kommúnistar átt
drýgstan þátt í ráðleysinu og
ófarnaðinum, enda spara fyrrv.
samstarfsflokkar þeirra ekki að
bera þeim allt illt á brýn, eftir að
upp úr slitnaði með þeim. Þess
\egna er það alveg furðulegt, að
Ólafur Thors skyldi eyða nær
hálfu misseri í það að ganga eftir
kommúnistum og grátbæna þá
um að vera í stjórn með sér
áíram. Og allan þann tima rogg-
aði ábyrgðarlaus stjórn og að-
gerðalaus, þrátt fyrir mörg og
stór aðkallandi vandamál, sem
kröfðust skjótrar úrlausnar. Það
er eins og Morgunblaðið sé farið
að renna grun í, að einhver hluti
Sjálfstæðisflokksins hafi látið sér
skiljast, að eitthvað meira en lít-
ið sé athugavert við eyðslu ráðs-
konunnar, sem tók við stjórn
1944. Þann 1. þ. m. talar þetta
málgagn Ólafs Thors um mikið
af „dauðum" framkvæmdum síð-
ustu ára og gefur þar með í skyn,
að mikið fjármagn hafi á þessum
árum tarið í súginn til miður
þarflegra framkvæmda, svo sem
lúxusbygginga o. fl. En „hitt
skiptir mestu máli,“ segir blaðið,
„að þjóðin bar gæfu til að verja
mestu af því fjármagni, senr
henni áskotnaðist á stríðsárun-
um, í kaup á nýjum og fullkomn-
ari framleiðslutækjum, sem verð-
ur traustasti varasjóðurinn í
framtíðinni."
Eins og nú er kunnugt orðið,
hafði fyrrv. stjórn um 1300
miljónum króna úr að spila í
stjórnartíð sinni. Því eyddi hún
öllu og meira til. Það er og kunn-
ugt að 300 miljónum varði hún
til kaupa á nýjum framleiðslu-
tækjum.
Það er alveg ný stærðfræðileg
uppgötvun, að 300 miljónir sé
mestur hluti af 1300 miljónum,
eða svo maður tíaldi sér við lægri
tölur ,að 3 sé mestur hluti af 13.
Hingað til hefir það verið talin
stærðfræðileg vissa, að 3 væru
nokkru minna en 1/4 af 13 og
svo mun enn verða. Hin nýja
reikningslist Mbl. er því ekki
annað en stórfelld, bíræfin tölu-
fölsun.
Bréf úr höfuðstaðnum
Félagaheimili - Orlofsheimili - Prestssetra
Fyrir Alþingi liggur. frumvai'p
um félagaheimili, flutt af Páli
Þorsteinssyni og Bjarna Ásgeirs-
syni. Félagaheimili skilgreina
flutningsmenn svo, að það séu
samkomuhús, er ungmennafélög,
íþróttafélög, lestrarfélög, bind-
indisfélög, skátafélög og önnur
menningarfélög í sveitum og
kaupstöðum, sem almenningi
standa opin án tillits til stjórn-
málaskoðana, eiga að nota til
fundahalda eða annarrar starf-
semi sinnar. Frumvarpið mælir
svo fyrir, að ríkissjóður skuli
greiða allt að 1/3 hluta bygging-
arkostnaðar félagaheimila. Enn-
fremur skuli ríkisstjórninni
heimilt að ábyrgjast fyrir liönd
ríkissjóðs lán, sem tekin eru
vegna félagaheimila, enda fái þá
ríkissjóður jafnframt tryggingu í
húsinu með 1. veðrétti. Lán þessi
mega nema allt að 1 /3 bygginga-
kostnaðar. í hverju byggðarlagi
þarf að vera góð aðstoð til.rélags-
starfa og mannfagnaðar. Gömlu
samkomuhúsin, sem víða risu
upp á fyrstu árum þessarar aldar,
voru flest af vanefnum ger og eru
orðin fornfáleg og ófullnægjandi.
Á hinn bóginn er það vandkvæð-
um bundið, að nota heimavistar-
skóla sveitanna sem allsherjar
samkomustaði, enda er skólalög-
gjöfin að miklu leyti við það mið-
uð, að tveir eða fleiri hreppar
sameinist um skóla. Liggur í aug-
um uppi, að þeir hreppár, sem
engan skóla hafa, geta ekki án
þess verið að eiga félagaheimili
innan sinna vébanda. Frumvarp-
ið miðar að því að tryggja það, að
þetta menningarmál verði stutt
al hálfu ríkisins.
Orlofsheimili.
Tveii þingmenn Sósíalista-
flokksins, Sigurður Guðnason og
Hermann Guðmundsson, hafa
lagt fram frumvarp um orlofs-
heimili verkalýðsfélaga og sam-
komuhús í sveitum. Er það frum-
varp einkum byggt á þeirri hug-
mynd að sameina samkomuhús
ungmenanfélaga og orlofsheimili
verkalýðsfélaga. Ef slík félög
reisa í sameiningu félagaheimili,
er fullnægi þörfum beggja, skulu
þau hafa forgangsrétt um opin-
bera aðstoð, enda má þá styrkur
ríkisins samkvæmt frumvarpinu
riema 50% byggingarkostnaðar
og lán, sem ríkið ábyrgist, allt að
50% stofnkostnaðar. Séu slík hús
reist sitt í hvoru lagi, skal framlag
ríkislns samkvæmt frumvarpinu
nema 25% og lán, sem ríkið
ábyrgist, 25% stofnkostnaðar. —
Ýmsum kann að finnast, að sú
leið, sem þarna er sfungið upp á,
sé í einu hagkvæm og eðlileg. En
við nánari athugun mun öllum
auðsætt, að þetta tvennt er tæpast
samrímanlegt. Félög þau, er sam-
komuhúsin eiga, þurfa að hafa
þau laus til afnota á öllum
timum árs. Samkomuhús í sveit-
um geta tæplega verið hentugir
dvalarstaðir fyrir margar fjöl-
skyldur. Þar eru engin svefnher-
bergi og engin rúm, svo að það
yrði helzt til ráða að hruga fólk-
inu í flatsæng í stórum sal(!)
Eðlilegra virðist að verkalýðsfé-
lögin taki á leigu heimavistar-
skóla í sveitum, meðan þeir eru
ekki notaðir fyrir skólastarfsemi
yfir sumarmánuðina, og reki þar
orlofsheimili.
Skemmtanaskattur og
samkomuhús.
Sigurður Bjarnason og Ingólf-
ur Jónsson hafa flutt frumvarp,
þar sem lagt er til, að 3/4 hlutar
skemmtanaskattsins skuli eftir-
leiðis renna í sérstakan sjóð „sam-
komuhúsasjóð“, sem varið verði
til að styðja byggingu samkomu-
húsa úti um land eftir lögum, er
siðar verði sett. En 1/4 hluti
skattsins á að renna í þjóðleik-
húsasjóð til að styðja rekstur
þjóðleikhússins. Að undanförnu
hefir skatturinn allur runnið til
þjóðleikhússins. En það er í alla
staði sanngjarnt og eðlilegt, að
það fé, sem dregið er saman víða
að, dreifist nokkuð út um land til
stuðnings félags- og menningar-
málum, eftir að lokið er smíði
þjóðleikhússins.
Hýsing prestssetra.
Fyrir þinginu liggur frumvarp
um skipulag og hýsing prests-
sfctra. Það var flutt á þingi í fyiæa
að tilhlutun kirkjumálaráð-
herra, en varð þá ekki útrætt.
Síðan var það flutt aftur á þessu
þingi af menntamálanefnd efri
tleildar. Frumvarpið kveður svo
á, að á næstu fimm árum skuli
fara fram rækileg athugun á öll-
um prestssetrum landsins, hvort
þau séu vel til þess fallin að vera
aðsetur presta framvegis eða ekki.
Síðan skal gera skipulagsupp-
drætti af þeim stöðum, sem verða
prestssetur áfram. Frumvarpið
mæíir svo fyrir, að ríkissjóður
kosti byggingu íbúðarhúsa á
prestssetrum og kveður á um ár-
Aald af prestsseturshúsi.
Tannlækningastofa
mín verður opnuð laugardaginn 22. þ. m. í Munkaþverár-
straati II.
Viðtalstími Aá kl. 10—11 f. h. og frá kl. 3—4 e. h. Á laugar-
dögum frá kl. 10—11, eða eftir samkomulagi. — Sími 506.
Kuri Sonnenfeld, tannlækniu