Dagur - 22.10.1947, Page 4

4
DAGUR
Miðvikudagur 22. október 1947
I
Dreifing fjármagnsins
FYRRA var greint allýtarlega hér í blaðinu frá
áætlunum brezku stjórnarinnar um dreifingu
fjármagns og framkvæmda uin byggðir landsins.
Lögð var áherzla á það, að spyrna gegn ofvexti
þéttbýlisins á kosuiað hinna dreifðu byggða. Rík-
isvaldið ákvað að stuðla að stofnun atvinnufyrir-
tækja á ýmsum stöðum úti á landi og veita þangað
fjármagni. Einnig varsvo ráð fyrir gert, að athug-
að væri hvort ekki væri heppilegt að ríkið dreifði
stofnunum sínum og skrifstofum meira út fyrir
höfuðborgina en gert hafði verið. Með því móti
væri spyrnt gegn ofmikilli samþjöppun hins
stjórnarfarslega valds í höfuðstaðnum og aðstað-
an til þess að lifá í landinu gerð jafnari og réttlát-
ari en áður. Á þ.ið var bent hér í sambandi við
þessa frásögn, að þessi nýmæli brezku ríkisstjórn-
arinnar væru vissulega athyglisvérð. Bretar er.u
ein þroskaðasta lýðræðisþjóð veraldar dg hafa
kunnað að rata hinn gullna meðalveg í stjórnar-
farslegum efnum og forðast öfgar til liægri og
vinstri. Þeir hafa jafnan haft skynsamlegar og vel
undirbúnar ráðstafanir á takteinum til þess að
mæta aðsteðjandi vandamáluin ])jóðfélagsins og
hafa kunnað að béita þeim í tíma.
þAÐ ER nú orðið flestum landsmönnum ljóst,
a. m. k. þeim, er utan Reykjavíkur búa, að
vandamál þau, er brezka ríkisstjórnin var að gera
raðstafanir til þess að mæta, eru komin á miklu
hærra og hættulegra stig hér í landi en þar. Þrátt
fyrir það bófar sorglega lítið á skilningi ráða-
manna þjóðarbúsins á þessum hættumerkjum, og
því síður á nokkrum skynsamlegum ráðum til úr-
bóta. Manntalsskýrsla Hagstofunnar. sem rædd er
annars staðar í blaðinu í dag, sýnir glögglega
hvert stefnir. Fólksfjölgunin í landinu lendir ár
eftir ár á sama staðnum, í höfuðborginni, aðrir
kaupstaðir standa því sem næst í stað og 'sveitirn-
ar eru iað smátæmast. Þessir fólksflutningar er
nrikil blóðtaka fyrir héruðin. Dugandi fólk, sem
líklegt er til athafna, hverfur á‘ brott, tækifær-
unum fækkar. Með því flytzt sífellt talsvert fjár-
magn frá landsbyggðinni til borgarinnar. Sofandi
gefur Guð sínum, höfuðstaðarvaldið, sem áður
hafði flesta þræði fjárráða og valds í hendi sér,
uppsker sífellt meira og meira eftir þessum leið-
um, jafnframt því, sem lögggjöfin og athafnir
stjórnarvaldanna festa 'ráðsmennskuna á fjár-
magni þjóðarbúsins og framkvæmdunum sífellt
betur innan landamerkja höfuðstaðarins. Það eru
sorgleg sannindi, að forustumenn stjórnmála-
flokkanna og ríkisvaldsins virðist alveg skorta
dug og vilja til þes sað spyrna gegn þessari þróun
með þeirn einu ráðum, sem til þess duga — með
dreifingu fjárnragns og valds frá miðpunktinum
við Faxaflóa til byggðanna við strönd og í dal.
Allar stofnanir úti um landið eru nú að verða
valdalaus útibú frá miðpunkti vefsins í Reykja-
vík. Bankarnir úti um land mega ekki lána til
framkvæmda þar nema með leyfi höfuðstaðar-
valdsins, allan gjaldeyri verður að sækja suður
þangað, með komu Fjárhagsráðs — þótt nauðsyn-
leg væri í sjálfu sér — voru framkvæmdaráðin
lögð í hendur reykvíksrar embættismannanefnd-
ar.‘ Bæjarstjórnir og sýslunefndir eru naumast
iengúr húsbændur á sínum eigin heimilum og
geta ekki lagt í framkvæmdir neina eftir leyfum
að sunnan. Skrifstofur ríkisvaldsins úti um land-
ið, eru að mestu leyti orðnar skattheiúitustofur
Útvarpið á dagskrá.
HVERS vegna er útvarpið svo mjög
á dagskrá á mannfundum og í
blöðurn um þessar niundir? Til þess
eru tvær ástæður. í fyrsta lagi eru
ilustendur orðnir þreyttir á tilbreyt-
ingarleysinu og kyrrstöðunni, sem rík-
ir í þessari stofnun. Og í öðru lagi hef-
ir Útvarpsráðið loksins sýnt ofurlítinn
;it á því, að taka íyrir misnotkun út-
varpsins, sem átt hefir sér stað nú urn
nokkur ár, eða síðan kommúnistum
lókst að koma liði sínu þar inn fyrir
þröskuldinn. Umræðurnar um útvarp-
ið eru því ekkert furðuefni. Hitt er
undraverðara, liversu lengi almenn,
ingsálitið hefir þolað það, að starfsemi
þessarar ríkisstofnunar væri með þeim
fiætti, sem nú helir verið um sinn.
Minna hlustað *
YFIRLEITI' mun svo komið, að
minna er hlustað á Reykjavíkurút-
varpið nú orðið en áður var. Þetta er
ósköp eðlilegt. Dagskráin er ekki þann-
ig, að hún veki eftirvæntingu og
menn geti unað sér við það heih kvöld,
að hlýða á hana. Alltaf er sama við-
kvæðið; Grammófónninn, fréttirnar,
erindi, hljóðfæraleikur, sömu menn-
irnir viku eftir viku. Grammófónninn
er það skársta af þessu. tjann flytur oft
góða músík, eM ekki ber það vott um
þroska og lifandi starf stofnunarinnar,
að liann skuli bera uppi dagskrána. Er-
indin eru stundum allgóð, en þeim
einvörðungu. Og byggðinni
hnignar, fólkið flytzt burt.
IjAÐ ER ekki ofmælt, að við ís-
lendingar megum læra af
fordæmi Breta í þessum málum.
Þar virðist ríkisvaldið ætla að
taka í taumana í tíma og forða
hættulegra ofþennslu í mesta
þéttbýlinu. Hér aftur á móti,
skortir ráðandí menn ríkisvalds-
ins skilning á þessum vandamál-
um. Athafnir þeirra bera þess
órækan vott. Hér virðist þvf ekki
um aðrar leiðir að velja, en að
þegnarnir sjálfir hefjist handa
um úrbæturnar og þá fyrst á
þannig að velja þá menn til full-
trúa á Alþingi, sem vilja sinna
þessum málum og hefja raun-
hæft endurreisnarstarf. Mörg rök
hníga að því, að aukin sjálfstjórn
byggðanna um sérmál sín, sé
heppilegasta fyrirkomulagið fyr-
ir okkur í framtíðjnni. En þeirri
skipan verður aldrei komið á
nema með samstilltum átökum
almennings í landinu. Að .því
hlýtur að reka, að þau samstilltu
átök verði hafin. Hér er um að
tefla framtíð héraða, þorpa og
bæja, velferð komandi kynslóða.
Enginn getur horft á það að-
gerðalaus, að heimabyggð hans
hnigni ár frá ári. Það eru ekki
landkostirnir við Faxaflóa, sem
beina fólki og fjármagni þangað
suður. Möguleikar til menning-
arlífs eru eins miklir víða annars
staðar á landinu. Það er sam-
þjöppun valdsins og fjármagns-
ins á þessum eina stað, sem er or-
sök meinsemdarinnar. Lækning-
in verður því að hefjast á rétt-
látri dreifingu valds og fjár-
magns. En þar virðist skilja með
valdamönnum í höfuðstaðnum
og almenningi úti um land. Það
er kominn tími til þess, að lands-
menn taki höndum saman og
geri vilja sinn í þessu efni gild-
andi í sölum Alþingis.
liefir vissulega farið aftur. Örsjaldan
heyrast nú liinir góðu fyrirlesarar, er
mikið létu til sín taka á fyrstu árurn
útyarpsins. Og ennþá er útvarpið ekki
komið á það menningarstig, að það
íorði hlustendum frá því, að fyrirlesar-
ar, sein ekki geta talað í útvarp raddar-
innar og framburðarins vegna, komi
þar fram. Að þessu leyti stendur það
langt að baki útvarpsstöðvum annarra
pjóða. Fréttirnar lilýða menn á að
jafnaði. Að erlendu fréttunum vikið
liér síðar í þessum þætti. Innlendu
fréttirnar eru orðin furðuleg ruslakista
og ægir þar öllu saman. Pó er undra-
verðast liversu útvarpið íylgist illa með
því, sem gerizt í þjóðlífinu, og oft er
það að birta fréttir, sem fólk lieíir fyrir
löngu fesið í blöum landsins. Lifandi
Iréttastarfsemi frá atvinnulífinu, er lít-
il, helzt í fornii fréttabréfa, sem flest
hefjast með því að lýsa heyfeng og afla-
brögðum fyrir mörgum mánuðum,
stundum er allt árið lagt undir í einu.
Þrátt fyrir ágæta aðstöðu og meiri fjár-
i áð en blöðin hafa, stendur útvarpið
þeim flestum langt að baki um frétta-
öflun og fréttaflutning. Ekki eru þetta
mikil meðmæli með ríkisrekstri
Morgunþættirnir líka dauðir.
rpfLRAUNlR til fjölbreyttni í efnis-
-® vali virðast nú með öllu lagðar á
hilluna. En ein og ein nýjung skýtur
upp kollinum annað slagið, en lognast
brátt út af aftur. Úthaldið og hugvits-
semina virðist vanta, Óljóst er af
hverju þetta stafar. En nýleg viðskipti
útvarpsstarfsmanna í Útvarpstíðind-
um virðast benda til þess, að afbrýðis-
•■omi starfsmanna, óþjálni og ósam-
komulag, eigi sinn þátt í kyrrstöðunni.
Þessi deila leiddi í ljós, að a. m. k. einn
nýr útvarpsþáttur leið undir lok fyrir
stirðbusahátt þeirra, sem þarna eiga að
•tjórna. Naumast er þess að vænta, að
iramtakssemi og starfsgieði ríki í svona
andrúmslofti, enda er það mála sann-
ast, að sjaldan verða hlustendui þeirra
■iginleika varir. Sama lognmollan,
sama deyfðin, sama dagskráin, dag eft-
ir dag og viku eftir viku. Allt þetta er
þess’valdandi, að minna er nú hlustað
en áður, en óánægja lilustendanna fer
vaxandi og er orðin mjög áberandi.
Hún verður ekki kveðin niður nema
með raunhæfum úrbótum. Að þessu
sinni mun ekki duga neinn „morgun-
þáttur' ‘til þess að senda gagnrýnend-
um útvarpsins skæting, enda er þetta
nýmæli á dagskránni einnig koinið
undir torfu íyrir nokkru.
Hvers vegna gleymdust
kafbátamir?
HIN ástæðan til umræðnanna um út-
varpið hefir fengið meira rúm í
blöðunum, en það er erlendi frétta-
flutningurinn og misnotkun útvarps-
ins í hiindum kommúnistískra starfs-
manna. Mikið veður hefir verið gert út
af því, að Jónas Árnason blaðamaður
við Þjóðviljann, liefir verið látinn
hætta við þáttinn „Heyrt og séð“, eftir
að hann hafði misnotað mjög aðstöðu
sína til þess að létta undir með áróðri
kommúnista um þessar mundir. Út-
varpsráð tók fyrir þetta og var það
sjálfsagt. En þetta góða „ráð" hefði þó
mátt byrja endurbótastarfið þar sem
meiri var ástæðan. Erindi Jónasar.
Árnasonar voru flutt af honum sjálf-
um. Hann túlkaði eigin skoðanir í eig-
in nafni. Erindi hans eiga sér því
nokkrar málsbætur, þau voru auk þess
skemmtileg, en það orð á ekki við
nema um fátt útvarpsefni. Hins vegar
er rekinn ósvífinn áróður í útvarpinu
á bak við dulargerfi. Það er í erlendum
fréttaflutningi, sem útvarpið kallar
fréttir frá London. Hér í blaðinu var
rakið fyrir skemmstu livernig þetta sér-
kennilega Lundúnaútvarp íslenzku
fréttastofunnar fjallaði um mál Pet-
koffs hins búlgarska. „Vísir" í Reykja-
vík hefir nýlega gert því skil, livernig
útvarpið vék við Lundúnafréttum um
kommúnistanjósnirnar í Chile. Þetta
nu aðeins tvö dæmi og mætti vissulega
(Framhald á 6. síðu).
Katrín: Kvikmynd um stórbrotna konu
Ekki
að kvikmyndagerð frænd-
þjóða okkar á Norðurlöndum hafi vakið mikla
hrifningu hjá mér til þessa. Það ber örsjaldan
við, að hér séu sýndai sænskar, danskar eða norsk-
ar kvikmyndir, sem eftirminnilegar eru. Þetta er
þó naumast nokkurt furðuefni, því að heima í
löndunum sjálfum fá kvikmyndirnar yfirleitt
heldur lélega dóma og orð er haft á því, að kvik-
myndagerðin standi á lágu stigi. Víst er það a. m.
k„ að fáar kvikmyndir norrænar standa jafnfætis
brezku og frönsku kvikmyndunum, sem nú eru
framleiddar. I þeim löndum hefir orðið mikil og
skemmtileg endurvakning í kvikmyndaiðnaðin-
um. Sumar hinna ágætu brezku mynda hafa sézt
hér, en þó of fáar ennþá. En þótt þess hafi verið
þannig farið um æði margar norrænar kvikmynd-
ir, eru að sjálfsögðu undantekningar og verulega
eftirminnilegar myndir hafa komið endrum og
eins.
*
Þessa dagana er verið að sýna hér í Nýja-Bíó
eina af þessum ágætu undantekningum. Það er
kvikmyndin KATRÍN, gerð eftir samnefndri
skáldsögu Sally Salminen. Þessi skáldsaga er góð-
kunningi æði margra hér á landi, því að hún var
eitt sinn vinsæl útvarpssaga og hefir verið gefin
út hér. Katrín er saga sjómannskonu á Álandseyj-
um, lýsing ævi og örlaga alþýðufólks á þessunt
vogskornu eyjum og aldagömlum tengslum þess
við sjóinn. Þar hafa búið dugandi sjómenn um
Iangan aldur og Mariehamn hefir til þessa dags
verið heiinkynni margra skipa, er siglt hafa um
úthöfin. Hér er ekki rúm til þess að rekja efni
myndarinnar, en fullyrða má, að hún sé í hópi
hinna betri og skemmtilegri mynda, sém hér hafa
lengi sézt. Hún hefir þann stóra kost, að vera vel
Ieikin af myndarlegu og gerðarlegu fólki. Þarna
eru ekki á ferð neinar glansmyndir í Hollywood-
stíl, lieldur venjulegt fólk, eins og það gerizt og
gengur. Höfuð og herðar yfir hópinn ber Katrín,
bóndadóttirin úr Austurbotnum, sem varð sjó-
mannskona í Torsö. Þessi þrékmikla, stórbrotna
og hjartagóða kona er afburðavel sýnd í mynd-
inni. Persónuleiki, sem ekki gleymist.
*
Bæjarbúar fjölmenntu mjög á frumsýningu
myndarinnar og er óhætt að hvetja til þess, að
menn sjái þessa mynd. Sérstaklega munu konur
hafa skemmtun af því. — Það er leiðursiður kvik-
myndahússgesta hér. að koma of seint til sæta
sinna í þetta sinn spilltu þeir, sem seint komu,
fyrstu 10 mínútunum af sýningunni fyrir þeim,
sem stundvísir voru. Óþolandi er einnig pískur
og samtal á nteðan á sýningym stendur, sérstak-
lega ef fólk þarf að beifa ýtrustu athygli til þess
að skilja það, sem talað er í myndunum. Þetta er
óþarfa ónærgætni við náungann.
v *
BÖRNIN OG KVÖLDMYRKRIÐ
Þáð var hryggilegt að heyra útvarpsfréttina í
gær mn uppþot, óspektir og drykkjulæti ung-
menna hér í kaupstaðnum um sl. helgi. Sem bet-
ui fer er hér um undantekningu að ræða. Slíkir
atburðir gerast hér ekki að jafnaði. Eigi að síður
vekja þessi tíðindi til umhugsunar um uppeldi
barna og unglinga og nauðsyn þess, að innræta
þeim góða siði og siðmennilegar umgengnisvenj-
ur. Mjög er það áberandi hér, hversu margir
unglingar eru tillitslausir og ruddalegir í fram-
göngu. Lætin við búðardyr og glugga að undan-
förnu eru dæmi um þetta, — og er hlutur hinna
fullorðnu þar þó stór — annað áberandi dæmi um
framkomu ungmenna á skemmtistöðum, t. d. í
kvikmyndasölum. Og þó er eitt verst af þessti
öllu, því að af því kann rnargt illqað spretta. Það
er útivist barn'a á kvöldin og hættir þeir, er dreng-
ir temja sér, er fá að ærslast um götur og torg
löngu eftir háttatíma. Það er furðulegt, hvað
margir foreldrar eru skeytingarlausir um að fram-
l'ylgja settum reglum um útivist barna á kvöldin
og hlýta sjálfsögðum uppeldisreglum, sem segja,
(Framhald á 8. síðu).