Dagur - 01.11.1950, Síða 5

Miðvikudagimi 1. nóvember 1950
D AGUR
5
FRA BOKAMARKAÐINUM
Blaðinu haía borizt allmargar
nýjar bækur til umsagnar þessa
síðustu daga að kalla. Lítið tóm
hefur því enn gefizt til þess að
kynna sér þær til nokkurrar hlít-
ar, en reynt mun verða að geta
þeirra allra bráðlega og gera
sumum þeirra nokkur fyllri skil,
þegar tími vinnst til.
Bókaútgáfan Norðri er enn
sem fyrr stórvirk og iðin við
heygarðshorn þjóðlegra og al-
þýðlegra fræða. Fjórar bækuf af
því tagi a. m. k. hefur forlagið
sent á markaðinn nú í haust:
Horfnir úr héraði, nokkrar upp-
rifjanir frá 18. og 19. öld, I. bindi,
sem Konráð Vilhjálmsson hefur
skrásett. Bóndinn á lieiðinni og
fleiri sagnir, skrásettar af Guð-
laugi Jónssyni, Skammdegisgest-
Ir eftir Magnús F. Jónsson og
loks Hlynir og hreggviðir, en sú
bók er 2. bindi bókaflokks þess,
er Sögufélagið Húnvetningur hóf
að gefa út í hittiðfyrra með bók-
inni Svipir og sagnir úr Húna-
þingi, enda var þeiri'i bók ágæt-
lega tekið og þótti hún bezti
fengur öllum þeim, er velsögðum
og þjóðlegum sagnaþáttum unna.
í bók sína Horfnir úr héraði
hefur Konráð Vilhjálmsson
skráð þætti af þeim Bjarna á
Laxamýri og ættmennum hans,
Hallgrími Þorgrímssyni, Antoní-
usi skáldi Antoníussyni og loks
Jarðeigenda-þátt, þein-a, sem
eiga jarðirnar í Suður-Þingeyj-
ai'sýslu 1712. Loks ei' í bókinni
Ljóðabréf til Benjamíns, kveðið
af Þói-arni Jónssyni, síðast presti
í Múla. Er þarna mikiH og marg-
víslegur fróðleikur samankom-
inn um menn og málefni í Þing-
eyjarsýslum frá þessum liðnu
tímum, en þó einkum vai'ðandi
ættfx-æði og persónusögu. Óþarft
er að mæla með orðfærni Kon-
ráðs skálds, svo vel sem hún
mætti vei'a kunn lesandi mönn-
um á íslandi, sem kynnzt hafa
skáldsagna-þýðingum hans, jafn
vinsælar og útbreiddar sem þær
hafa orðið, þótt engum öðrum
ritverkum væri til að dreifa frá
hans hendi, sem þð er allfjai-ri
réttu lagi. Hins vegar er sýnt, að
í þessu riti hefur hann fyrst og
fremst sjónarmið sannfræðinnar
og ættvísinnar fyrir augum, og
kann þeim, sem lítt eru til slíkra
hluta hneigðir eða fallnir, að
þykja bók háns tyrfnari af þeim
sökum og síður til skemmtilestr-
ar hafandi en ella myndi.
Bóndinn á heiðinni flytur
greinai’góðar lýsingar á aldar-
hætti og atbui'ðum liðinna tíma,
einkum úr Hnappadalssýslu og
af Snæfellsnesi. Höfundurinn er
að vísu nýliði á sviði bókmennt-
anna, en þó pennafær í bezta
lagi, ann bersýnilega viðfangs-
efnum sínum og gei-ir þeim góð
og glögg skil. Hins vegar eru þau
ekki stórbrotin og hafa sjaldnast
v’erulegt almennt gildi, þótt
þættirnir geti hins vegar vei’ið
þeim góður fengur, sem áhuga
hafa á staðfi’æði, mannlýsingum
og ættvísi, að einn veigamesti
þátturinn og sá, sem bókin öll
dregur nafn sitt af, er góð og
nærfærin lýsing á æfikjörum og
bai'áttu fjallabúans og heiðar-
bóndans, eins og sú saga hefur
gerzt svo víða á landinu. Efnis-
skrá þáttanna er annars á þessa
leið, og gefur hún allgóða hug-
mynd um anda og efni bókarinn-
ar: Guðmundur á Heiðarbæ:
Tjaldbrekkubændur. Þverár-
bóndinn. Þórðui' Gíslason hrepp-
stjóri. Hrakningur Sveinbjörns
Loftssonar. Kerlingarskarð.
Heimasætan á Rauðamel. Sjóslys
við Staðarsveit árið 1894. Sjúkra-
flutningur árið 1894. Mállausa
Finna. Tvö alþýðuskáld (Gísli á
Klungurbrekku og sonur hans,
Jónas Skógstrendingaskáld).
Fylgja þeim þætti allmörg sýnis-
horn af skáldskap þeirra feðga,
skemmtileg og vel kveðin mörg.
Er þá komið að þeim tveim
bókum, sem mér þykir einna
mestur fengur í af þeim fjórum
ritum um skyld efni, er í upphafi
voru nefnd. Má vera, að það stafi
að nokkru af persónulegum
ástæðum, þar eð þær ei-u með
nokkrum hætti sérstaklega
bundnar heimahéraði mínu,
Húnaþingi, en þó munu fleiri og
veigameii'i ástæður koma þar til,
en þó einkum sú, að báðar eru
bækurnar sérlega vel og
skemmtilega skrifaðar og enn
ein gild sönnun fyrir því, hvei'su
vel og snilldarlega ýmsir íslenzk-
ir bændur og búalið kunna enn-
þá að halda á penna, þótt löngum
séu þeir til annarrar kirkju kall-
aðir en ritstai'fa og fræði-
mennsku. Væru báðar þessar
bækur vissulega þess fullmak-
legar, að þeim væru gerð stórum
betri skil en unnt er við að koma
í stuttri ritfregn. Má þó vera, að
síðar gefist þess betri kostur en
nú að vekja á þeim verðskuldaða
athygli.
Skammdegisgestir nefnast
sagnaþættir þeir, er Magnús F.
Jónsson frá Torfastöðum í Mið-
firði hefur safnað og skrásett, en
Jónas Jónsson skrifar aðfarai’orð
um höfundinn og ritvei'k hans.
Þetta er allstór bók, 190 bls. og
brotið í stærra lagi, enda flytur
hún 19 sérstaka þætti og frásagn-
ir. Er þess enginn kostur að geta
hér hvers einstaks þáttar, en í
þeim er sagt frá hættum og harð-
ærum á sjó og landi, í-eimleikum,
álögum og fyrirboðum, aldar-
hætti og sveitasiðum, afrekum
einstakra manna, brögðum þeirra
og í'áðsnilld, hreysti og dreng-
skap og ýmsu öðru, sem slíkir
þættir fjalla löngum um. En sér-
lega vel þykja mér þættirnir yf-
irleitt sagðir, á hreinu og yfir-
bragðsmiklu alþýðumáli, og stór-
um skemmtilegra og mai'kverð-
ara lestrarefni eru þeir en þorx'i
slíkra frásagna er að jafnaði, nú
oi'ðið a. m. k.
Flest það, sem að ofan er sagt
um „Skammdegisgesti“, á og við
um Hlyni og hreggviði þeirra
Austur-Húnvetninganna Bjarna
Jónassonar, Magnúsar Björns-
sonar, Kristínar Sigurðardóttur
og Jónasar Illugasonar, en sr.
Gunnar á Æsustöðum mun hafa
búið bókina til prentunar, og rit-
ar hann einnig formála, að
ógleymdum einum lengsta og
minnisstæðasta þættinum: Um
Jóhannes á Gunnsteinsstöðum.
Óþarft er að kynna þá Bjai'na,
Magnús, Jónas og séra Gunnar
Árnason fyrir öllum þeim mörgu
mönnum, sem lesið hafa fyrri
þætti þeirra úr Húnaþingi
(Svipir og sagnar, I.), eða lýsa
því, hvei-su liðtækir þeir eru við
söfnunarstai'fið og penni þeirra
afburða-góður. Kristín frænka
mín frá Skeggstöðum er eini
höfundurinn, sem kveður sér
þarna hljóðs í fyrsta sinn, og sýn-
ist mér alveg óhætt að fullyrða,
að sízt sé hún nokkur eftii'bátur
þeirra kai'lmannanna að þessu
leyti, svo vaskir sem þeir þó allir
eru og sjóvanir á miðum orðlist-
ar og þjóðfræða. Skulu þau öll
hafa beztu þakkir og maklegt lof
fyrir þessa ágætu og bráð-
skemmtilegu bók. J. Fr.
Nokkrar ung-
lingabækur frá
Norðra
Að undanförnu hafa nokkrar
barna- og unglingabækur frá
forlagi Norðra, komið á mai'kað-
inn og vill blaðið vekja athygli á
þeim. Þetta eru yfirleitt góðar
bækur og vandaðar að frágangi.
Forustu flekkur og fleiri sögur
nefnist 3. bindi í bókaflokknum
Menn og málleysingjar, sem
Norðri hóf að gefa út fyrir tveim-
ur árum. í þessari bók eru 42
fallegar og vel sagðar dýrasögur,
safnað hefur og skráð Einar E.
Sæmundsen. Fullorðnir hafa
ánægju af þessari bók ekki síður
en börnin. Júdý Bolton í kvenna-
skóla nefnist framhald sögunnar
um Júdý Bolton, sem kom út í
fyrra. Þetta er spennandi frásaga,
einkum ætluð ungum stúlkum.
Kristmundur Bjarnason íslenzk-
aði. Á reki með hafísnum nefnist
hressileg drengjasaga eftir Jón
Björnsson. Segir þar frá ævintýri
tveggja pilta, sem iðkuðu gamalt
drengjasport, að sigla á jaka
úr flæðarmálinu, en þessir di'eng-
ir urðu fyrir því óhappi, að jak-
ann rak af leið. Segir frá dvöl
þeirra á jakanum og ævintýrum
á sjófex-ðinni og síðan giftusam-
legri björgun. Svona bók hafa
allir duglegir strákar gaman af.
Norðri hefur gefið út iiýja og
vandaða afmælisdagabók með
málsháttum. Séra Friðrik A.
Friðriksson hefur tekið bókina
saman. Orðskviðir fylgja hverj-
um degi ái'sins. Ætlað er rúm til
þess að líma andlitsmyndir á
blaðsíðurnar. Málshættii-nir eru
margir spaklegir og fallegir og er
gaman að lesa þá og íhuga. Þessi
bók ætti að stuðla að því, að þeir
varðveitist með þjóðinni. Þessi
bók er ágæt tækifærisgjöf.
E1 Hakim,
en það þýðir læknir, á egypzku,
heitir bók, sem Norðri gefur út.
Frægur egypzkur skurðlæknir
segir þar ævisögu sína, sem er
mjög viðburðarík. Þetta er ein
skemmtilegasta ævisagan, sem
komið hefur út á seinni árum.
DÁNARMINNING:
Pétur Rustikusson
hxísgagnasmiður.
Á síðastliðnu voi’i átti eg leið
um á Akureyri, og leit eg þá
snöggvast inn hjá hjónunum í
Eiðsvallagötu 14 (Lundi), þeirra
Hallfríðar Björnsdóttur og Pét-
urs Rustikussonar húsgagna-
smiðs.
Þá var Pétur hress og glaður í
máli að vanda, tók kveðju minni
fjörlega og kastaði fram spaugs-
yrðum. Handtak hans var hlýtt
og traust er við kvöddumst. —
Þetta var síðasti fundur okkar í
xessu lífi, því að nokkrum vikum
seinna barst mér sú óvænta
óheilla fregn, að Pétur væri dá-
inn.
Hann varð 69 ára að aldri.
Pétur er fæddur á Fljótsdals-
héraði, ólst þar upp, kvæntist þar
eftirlifandi konu sinni, og bjó
þar lengi, en fyrir allmörgum ár-
um fluttust þau til Akureyrar og
þar lagði Pétur heitinn stund á
þá atvinnu, sem honum mun
lengi hafa verið hugleikin, þ. e.
húsgagnasmíðar. Keyptu þau
hjónin húsið Lund, sem er gam-
alt oi'ðið, og endurbætti Pétur
það mjög vel. Nokkurn hluta
þessa húss notaði hann svo fyrir
smíðavei'kstæði.
Þarna á þessu litla vei-kstæði
var stai'fsvettvangur Péturs heit-
ins síðustu árin. Þangað komu
margir, og er óhætt að segja, að
enginn hefur tapað á viðskiptum
sínum við hann, og lagði hann
ætíð metnað sinn í að leysa vinnu
Iðunnar-skór,
j með hrágúmmisólum,
nykomnir.
Skóbúð KEA
2 herbergi
til leigu. Aðgangur að eld-
húsi getur komið til greina.
Afgr. vísar á.
Herbergi
með innbyggðum skáp, til
leigu. Aðgangur að eldhúsi
kemur til greina.
Afgr. vísar á.
sína vel af hendi, enda leitaði
margt fólk til hans, og hafði Pét-
ur nóg að gera, þar til þurx'ð vai'ð
á smíðaefni núna allra síðustu ár-
in.
Eg var svo lánsamur að kynn-
ast Péti'i allvel, því að fæði og
húsnæði hafði eg hjá þeim hjón-
um tvo vetur.
Það er happ fyrir hvern mann
að kynnast slíkum manni, sem
Pétur var, því að í vitund manna
var hann alltaf eins og klettui',
sem hægt var eygja í því róti
hverfulleika og skyndikynna,
sem einkenna nútímann. Eðlis-
kostir Pétui-s voru augljósir öll-
um er honum voru samtíða.
Hann var framúrskarandi geð-
pi'ýðismaður, svo að hann skipti
örsjaldan skapi, en hlýleiki og
rólyndi einkenndu hann öðru
fi-emur, svo og tryggðin og lang-
lyndið við vini, konu og börn.
Kímnigáfu hafði hann líka
næma, sem hann kunni vel að
beita, er við átti. Hann var vel
hagmæltur, þótt hann léti lítt
bera á þeirri gáfu sinni, a. m. k.
síðustu árin, en allmikið mun
hann láta eftir sig af vísum og
Ijóðum.
Pétur átti bækur margar, enda
hafði hann yndi af góðum bókum,
hvort heldur um var að ræða
fræðirit eða skáldskap, bundinn
eða óbundinn, enda notaði hann
frístundir sínar gjarnan til
lestrar, og var hann vel heima í
íslenzkum bókmenntum, fornum
og nýjum.
Oft hafði Pétur orð á því við
mig, hve lánsamur eg væri, að
geta menntað mig meðan ég væri
ungur, og mátti á honum skilja,
að hans stærsti æskudraumur
hefði verið að ganga menntaveg-
inn, en aðstæðurnar hafa sjálfsagt
hindrað það, að sá draumur hans
rættist, enda var þá um öllu
færri leiðir að velja fyrir ungl-
inga, er hug höfðu á að mennta
sig, en æskufólk nútímans.
Heimilislífið í Lundi var hlý-
legt og rólegt, þar var aldrei úlf-
úð né misklíð á fei'ðum. Gesti bar
oft að gai’ði, og þá einkum kunn-
ingjar og ættingjar þeirra hjóna
frá Austurlandi, og fór enginn
fastandi né fúllyndur frá fundi
við gömlu hjónin.
Ekki auðnaðist mér að fylgja
Pétri til grafar, en það hafa sjálf-
sagt margir orðið til þess, og allir
er hann þekktu munu minnast
hans með hlýju og virðingu.
Pétur safnaði ekki jarðneskum
auðæfum, þótt vinnudagurinn
væri orðinn æði langur, en eg
veit að hann hefur safnað dýr-
mætari fjái'sjóðum á öðrum
stað, sem reynast hinum jarð-
nesku þýðingarmeiri við leiðar-
lok þessa lífs.
Eftirlifandi konu og börnum
Péturs votta eg innilega samúð,
en „það er huggun hai-mi gegn“
að vita hinn látna heilann og
endurborinn í ljóssins landi.
Kristján Jóhannsson.
Reksfrarreikningur
Dagheimilisins Pálmholts, Aureyri
Meðgjöld með börnurn. 26.075.00
Fæði, akstur og annar kostnaður 22.963.23
Laun gxeidd .................... 16.215.13
Rekstrarhalli, færður til jafnaðar 13.103.36
Krónur 39.178.36 39.178.36
Akureyri, 30. október 1950.
í stjórn Kvenfélagsins Hlífar.
Elinborg Jónsdóttir
formaður.
Helga Jónsdóttir Laufey Tryggvadöttir
ritari gjaldkeri